ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

өзінің мағынасын жоғалтып, адамға қарсы тұратын зұлым күшке айна-

луы мүмкін. Оның әлдебір белгілерін: климаттың өзгергенін, ядролық 

апаттан  келетін  «ақырзаман»  мүмкіндігін  және  т.б.  біз  қазір-ақ  көріп 

жүрміз.

1.3. ғылыми таным деңгейлері туралы

Таным  үдерісінің  екі:  тәжірибеге  ғана  негізделген  (эмпириялық) 

және теориялық деңгейі бар. Сөйтіп, ғылыми танымның тәжірибеге 

негізделген  деңгейі,  бір  қарағанда,  сезімдік  танымға  теңдестірілген 

болып  көрінеді.  Алайда  бұл  тіпті  де  олай  емес,  олардың  арасында 

деректер қаншалықты толық және жан-жақты болса да, әлі де ғылыми 

де, – егер олар оймен өңдеуден өтпесе, – ғылыми білім бола алмайды. 

Сезім органдары арқылы алынған деректер тек тәжірибеге негізделген 

деңгейде  оларды  дерексіздендіру,  талдау,  салыстыру,  жалқыдан 

жалпыға  шығу  (индукция)  және  басқа  шаралар  арқылы  ғана,  шын 

мәнінде,  білімге  айналады.  Тәжірибеге  негізделген  білімдер  қашанда 

Эмпириялық  білімнің  өзі  көпдеңгейлі  күрделі  білім  болып  та-

былады  (Ол  туралы  кеңірек  оқыңыз:  С.А.Лебедев.  Философия  на-

уки.  –  М.:  Академический  проект,  2006.  –  137-147-беттер).  Оның  ең 

төменгі  деңгейіне  сезім  органдары  арқылы  алынған  мағлұматтардың 

303

көмегімен  қандай  да  бір  зат  туралы  қарапайым  пікірлерді  жатқызуға 

болады.  Кейде  олар  хаттамалық  сөйлемдер  деп  аталады.  Көпшілік 

жағдайларда  оларда  зерттелетін  нысанға  бақылау  жасау  барысында 

алынған қорытындылар беріледі.

Келесі  деңгей  ғылыми  фактілерді  жинауға  және  өңдеуге 

тығыз  байланысты.  Олар  индуктивтік  жолмен  алынған  хаттамалық 

сөйлемдерді  қорытындылау  негізінде  жасалады.  Оларда  зерттелетін 

нысандардың жалпы қасиеттері мен сапалары және солардың негізінде 

пайда болатын тәуелділік қатынастар анықталады.

Үшінші  деңгейге  эмпириялық  заңдарды  (құрылымдық,  статис-

тикалық, динамикалық, себеп-салдарлық және т.б.) ашу жатқызылады. 

Мысалы, «Барлық металдар ток өткізеді», «Барлық планеталар Күнді 

айналып жүреді» деген мысалдарды айтуға болады. Оларға да қорыту 

арқылы  жета  аламыз  және  олар  зерттеліп  жатқан  құбылыстардағы 

әлдебір орнықты байланыстарды және қатынастарды білдіреді.

Эмпириялық  танымда  қорытындылаудың  ең  жоғарғы  деңгейі 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: