дәстүрлерді, адамгершілік құндылықтарды

Жоғары оқу орындарында оқитын жастардың моральдық бейнесін 

қалыптастыруда: өзінің өмірлік құндылықтары, ғылымда алатын орны 

бар,  өмір  салты  арқылы  адамдар  оған  ұқсауға  ұмтылып,  айналасы-

шешуші рөл атқарады.

Бұл  жерде  «ақыл  үйрету»,  жалаң  постулаттарға  сілтеме  жасаудың 

әдетте нәтижеге жеткізбейтінін, тіпті әуелі білім алушылардың сана-

сына теріс әсер ететінін айтқан дұрыс.

Адамгершілікке  тәрбиелеудің  келесі  бір  тиімді  жолы  –  ол  ғылым 

тарихында із салған атақты ғылым қайраткерлерінің (Аристотель, Әл-

Фараби, Н.Коперник, Дж.Бруно, А.Сахаров, Қ.Сәтбаев және басқалары) 

өмірі  мен  қызметі.  Олардың  өмірбаянын,  шығармашылығын  оқып 

білу  жастарды  бейжай  қалдыра  алмайды.  Олар  –  жас  ғалымдардың 

нағыз  Ұстаздары.  Әлемдегі  бірде-бір  жетілген  компьютер  Ұстаз-

тәлімгердің рөлін алмастыра алмайды, өйткені моральдық тәрбие – ол 

жүректен-жүрекке өтетін үдеріс, ал жансыз машина адамға тек қажетті 

мағлұматты береді немесе оны өңдейді.

Қазіргі  заман  ғылымының  тамырлары  Қайта  өрлеу  дәуіріне 

кететіні  жұртқа  мәлім.  Ғылымда  «Коперник  төңкерісі»  деген  атқа  ие 

болған жаңалық сол заманның ғылыми бейнесін 180 градусқа бұрды. 

Жүзжылдықтар  бойы  адамдардың  санасында  терең  орнығып  қалған 

әлемнің  геоцентристік  бейнесі  күл-талқан  болып,  ал  гелиоцентристік 

бейнесі «жарылған бомбадай» әсер етті. Егер Орта ғасырларда ғылым 

деп  алдымен  алхимия,  магия,  оккультизм  және  басқалары  түсінілсе, 

солармен  айналысқан  адамдардың  іс-әрекеттері  қоғамдық  санаға  ене 

алмаса,  енді  жағдай  түбегейлі  өзгерді:  ғылым  қоғамдық  сананың 

маңызды  бөлшегіне  айналды.  Әлбетте,  бұл  жол  «раушан  гүлдерімен 

безендірілмеді», керісінше, ауыр зардаптарды бастан кеше отырып қана 

ғалымдар  өздерінің  ашқан  ғылыми  жаңалықтарының  нәтижелерінің 

танылуына  қол  жеткізді.  Г.Галилей  озбыр  қуғын-сүргінге  ұшырады, 

Дж.Бруно  отқа  өртелді,  Ч.Дарвиннің  эволюциялық  теориясы 

356

миллиондаған діндарлар тарапынан қатаң сынға ұшырады, К.Маркс өз 

елінен қуылды және тағы басқа мысалдарды келтіруге болады.

Тек  XVIII  ғасырда  ғана  Ағартушылар  ғылым  деңгейін  сол 

заманның  бұрын-соңды  болмаған  биігіне  көтеріп,  Құдайға  деген 

соқыр  сенім  мен  надандық  қана  қоғамдағы  барлық  жамандықтың 

себебі екеніне сендірді. Олай болса, халықты ағарту, оның білімінің 

деңгейін  көтеру  арқылы  ғана  әділетті,  ақыл-парасатқа  негізделген 

қоғам құруға болады.

XIX ғасырда Ұлы Француз революциясының зардаптарынан естері 

ауа шошыған еуропалықтар Ағартудың маңызын басқаша бағалай баста-

ды. Алайда тарихтың беталысын, адамдардың ғылымның өркендеуіне 

деген  үміттерін  тоқтату  мүмкін  емес  еді.  Содан  кейін  ғылымның 

серпінді  дамуы  адамдардың  жандарына  алқызыл-романтикалық 

қиялдар  ұрығын  сеуіп,  XX  ғасырдың  екінші  жартысында  әртүрлі 

«сциентистік»  және  «технократтық»  тұжырымдамаларға  келтірді. 

Алайда  XX  ғасырдың  соңғы  ширегінде  ғылымның  игілік  қана  емес, 

оның  табиғатта  және  қоғамда  теріс  зардаптарға  да  соқтыруы  мүмкін 

екені  түсінікті  болды.  XXI  ғасырдың  адамына  ғылымның  бір  өзінің 

адамзаттың барлық қиындықтары мен мәселелерін шеше алмайтыны, 

дүниетанымның толыққанды негізі бола алмайтыны айдай айқын. Ол 

үшін  қоғамдағы  барлық  мәдениет  формалары  мен  институттарының 

әлеуметтің адамгершілікті санасын қалыптастыруға қатысуы керек.

Күннен-күнге күрделеніп келе жатқан бүгінгі қоғамда ғалымдардың 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: