Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі КӘсіби педагогика
жүктеу/скачать 1 Mb. Pdf көрінісі
|
Кәсіби педагогика
| 4. КӘСІПТІК ОҚЫТУ МАЗМҰНЫ
Жоспар: 4.1 Кәсіптік білім беру мазмұны және оқыту 4.2 Оқыту мазмұнын құрылымдау 4.1 Кәсіптік білім беру мен оқытудың мазмұны Білім беру мазмұны – бұл оқу дайындығының соңғы нәтижесіне – кәсіби қызметке қойылатын талаптарды белгілейтін санат. Түлектердің біліміне, іскерлігіне және дағдыларына, олардың жалпы білім деңгейіне, ой-өрісінің кеңдігіне, зияткерлік даму деңгейіне, танымдық қажеттіліктер мен мүдделердің қалыптасуына, кәсіби маңызды қасиеттердің дербес дамуына дайындығына қойылатын талаптар бар. Бұл талаптарды қоғам қояды, оның даму деңгейіне байланысты және ғылымның, мәдениеттің, өндірістің, қоғамның дамуымен өзгереді. Білім беру мазмұны – әрбір болашақ маманға қатысты оқу орны жүзеге асыруға тиіс мақсат. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін оқыту мазмұны қызмет етеді. Оқыту мазмұны білім беру мазмұнына қатысты мақсатқа қатысты құрал ретінде әрекет етеді. Оқыту мазмұны ретінде белгілі бір білім жүйесін меңгерудің әлеуетті мүмкіндіктерін, белгілі бір білік пен дағды жүйесін меңгеруді, белгілі бір дүниетанымдық, азаматтық және кәсіби маңызды қасиеттерді қалыптастыруды қамтамасыз ететін оқу ақпараты мен міндеттер, тапсырмалар мен жаттығулар кешені кіреді. Оқытудың мазмұны оқу жоспары түрінде, оқу бағдарламаларында неғұрлым толық көрсетілген, ол оқулықтардың, оқу құралдарының, дидактикалық материалдардың мазмұнында, оқытушының Оқу ақпаратының хабарламасында толық көрсетіледі [3]. Кәсіби білім беру мазмұны қоғамның мақсаттары мен қажетті- ліктеріне негізделген және болашақ мамандардың білім, білік және дағды жүйесіне, оның дүниетанымдық, азаматтық және кәсіби қасиет- теріне, оның танымдық қабілеттері мен қажеттіліктерін дамытуға қойылатын талаптарда көрсетілген. Маманның дайындық деңгейіне қойылатын талаптар мамандық бойынша Мемлекеттік білім беру стандартында бүктелген түрде ұсынылған. 26 Кәсіби білім беру стандарты қоғам мүшелеріне, олардың отандық және әлемдік еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігіне, бір жағынан, әлеуметтік кепілдікке қызмет етуі және екінші жағынан, олардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруы тиіс. Ол үшін ол мазмұны жағынан да, көлемі жағынан да қолайлы болуы тиіс, қоғамда нақты бар ресурстарға сүйенуі (Қоғамның ағымдағы даму сатысында мүмкін болатын шектен шықпауы), шетелдік білім беру стандарттарымен түйісуі тиіс. Кәсіптік білім берудің ерекшелігі жалпы біліммен салыстыр- ғанда кәсіптер мен мамандықтардың алуан түрлілігі, қызметкерлерді даярлау нысандары, оқу-бағдарламалық құжаттардың жеткілікті қысқа өмір сүру мерзімі болып табылады, өйткені кәсіптік оқытудың мазмұны ғылыми-техникалық прогрестің нәтижесінде тез өзгеретін еңбек мазмұнымен тікелей байланысты. Бұл ретте мынадай заңдылық орын алады: кәсіптік білім берудің кіші сатылары үшін бұл өзгерістер үлкендерге қарағанда жиі болады (мысалы, техника мен техноло- гиямен тікелей айналысатын жұмысшылар үшін еңбек мазмұны ғылы- ми-техникалық негіздерімен және техника мен технологияны жобалау әдістерімен айналысатын инженерге қарағанда тезірек өзгереді)[11]. Кәсіби білім берудің мемлекеттік стандартының элементтік құрылымын қарастырайық және Стандарттың жекелеген құрамдас бөліктері ашылатын жетекші ұғымдарға тоқталайық. Кәсіби білім берудің мемлекеттік стандарты тұжырымдамасының маңызды теориялық ережесі "біліктілік" және "біліктілік деңгейі" ұғымдарының жетекші рөлін негіздеу болып табылады.» Біліктілік сатысы – бұл үздіксіз кәсіптік білім беру жүйесінде кадрларды даярлаудың аяқталған кезеңі, кәсіпті (мамандықты) игеру үшін талап етілетін жалпы және кәсіптік білімнің белгілі бір көлемі мен арақатынасымен сипатталатын. Біліктілік деңгейі осы саты шеңберінде нақты тұлғаның кәсіби шеберлігін сипаттайды. Біліктілік деңгейі индивидуумның оқыты- луына байланысты және бұл контексте білім мен білік көлемі, білім мен білік диапазоны, білім мен білік сапасы сияқты объективті және диагностикалық тексерілетін параметрлермен сипатталады. Кәсіптік алаңның күрделілігі мен ғылымды қажетсінуі жалпы және кәсіптік білім беру көлемі мен қатынасына қойылатын талаптарды анықтайды. Тиісінше, кәсіптер мен мамандықтар біліктілік сатылары бойынша саралануы мүмкін. Қазіргі үздіксіз кәсіптік білім 27 беру жүйесінде бес негізгі біліктілік сатысын бөліп көрсеткен жөн. Біліктіліктің бірінші сатысы әртүрлі формада алынатын жедел кәсіби даярлықпен ұштастыра отырып, негізгі жалпы білім беруді көздейді. Екінші саты – бастауыш кәсіптік білім беру мекемелерінде, бірекі жылдық бөлімшелерде тиісті топтың мамандықтары бойынша негізгі жалпы білім беру және кәсіптік білім. Үшінші саты – екі-үш жылдық бөлімшелерде бастауыш кәсіптік білім беру мекемелерінде жалпы орта білім мен кәсіптік білімнің үйлесімімен сипатталады. Төртінші саты – кәсіптік лицейлер, техникумдар, колледждер сияқты "озық" оқу орындарында жалпы орта білім мен кәсіптік білім беруді көздейді. Бесінші саты – жоғары білімнің түрлі деңгейлеріне сәйкес келеді. Еңбек зияткерлік дәрежесі – ақыл-ой және мануалды қызметтің арақатынасын көрсетеді [7]. Кәсіптік бастауыш білім берудің кәсіптері мен мамандықтарының тізбесі кәсіптік топтардың, кәсіптердің және оларға кіретін мамандықтардың тізілімін білдіреді, олар бойынша даярлау кәсіптік бастауыш білім беру мекемелерінде жүзеге асырылады және "Білім туралы" Заңға сәйкес мемлекеттік деңгейде реттеледі. Бұл құжатта кәсіптер мен мамандықтар біліктілік сатылары бойынша сараланған, бұл оларды игеру үшін талап етілетін жалпы және орта білімнің көлемі мен арақатынасын регламенттейді. Әрбір кәсіп пен мамандыққа қатысты оқытудың ең төменгі (базалық) мерзімдері, мүмкін маманданулар анықталған. Параметрлердің бір бөлігі Директивті түрде белгіленеді: базалық кәсіптік білім алудың ең аз мерзімі, біліктілік сатысы; басқа параметрлер – нақты оқу мерзімі, мамандықтар саны мен құрамы және т.б. – өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Кәсіптік білім берудің мемлекеттік стандартының мәні бойынша келесі элементі кәсіптік білім беру мазмұнының негізгі инвариантты құрылымдық компоненттерін көрсететін оқу жоспарының моделі болып табылады. Оқу жоспарының моделі – бұл бастауыш кәсіптік білім беру мазмұнының негізгі инвариантты құрылымдық компоненттерін көрсететін құжат. Оқу жоспарының моделі кәсіптік оқу орындарында жұмысшылар мен қызметшілерді даярлаудың біліктілік құрылымы 28 мен нысандары туралы, осы оқытуды құрайтын циклдер, курстар мен пәндер туралы ақпаратты қамтиды. Модельде пәндік циклдерге, консультацияларға, емтихандарға бөлінетін сағаттардың шамамен алғандағы саны, оқу мерзіміне және біліктіліктің қол жеткізілетін сатысына байланысты уақыт резерві көрсетіледі. Өзінің мәртебесі бойынша оқу жоспарының мазмұны міндетті түрде оқуға бөлінеді, аймақтық (жергілікті) деңгейде таңдау пәндері тізбесінен – оқу апталығы шеңберінде, ал факультативтік оқу – оқу аптасы шеңберінен тыс. Міндетті оқыту екі бағытты қамтиды: жалпы білім беру және кәсіби. Даярлаудың әрбір бағыты жалпы қабылданған құрылымдық компоненттерді қамтиды: циклдер, Курстар, пәндер. Цикл – бұл бір білім беру бағытындағы пәндер жиынтығы. Жалпы білім беретін дайындық жалпы танылған білім беру түрлеріне сәйкес гуманитарлық және жаратылыстану-ғылыми циклдарды қамтиды (негізінде адамзат білім берудің тек үш түрін – гуманитарлық, жаратылыстану-ғылыми және техникалық). Кәсіптік даярлау жалпы техникалық, жалпы кәсіптік (салалық) және кәсіби циклдерді қамтиды. Кәсіптің кәсіби сипаттамасы кәсіби білім берудің мемлекеттік стандартының негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Ол жұмыс берушілерге, сондай-ақ азаматтарға, оқу орындарына, халықтық білім беру жүйесінің ғылыми-әдістемелік ұйымдарына және жұмыспен қамту қызметіне бағытталған көпсалалы құжат болып табылады. Соңында, кәсіби білім берудің мемлекеттік стандартының прак- тикалық тұрғыдан ең маңызды элементі кәсіби оқыту мазмұнының компоненті болып табылады, ол әрбір стандарт блогы үшін зерттелетін оқу элементтерінің нақты құрамын және оларды меңгеру сапасының стандартталған параметрлерін айқындайтын компонент болып табылады [3]. Кәсіптік білім беру мазмұнын формалдау компьютерлік техника негізінде оқыту мазмұнының стандартты құрылымдық элементтерін қамтитын кәсіптік білім мазмұнының ақпараттық банкін құруға мүм- кіндік береді. Бұл білім беру траекторияларының мазмұнын құру және кәсіптік білім беру мазмұны саласындағы оңтайландыру міндеттерін шешу үшін жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға жол ашады. |