Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігі Көпсалалы

Қазақстан
 Республикасының Білім жəне 
ғылым
 министрлігі 
Көпсалалы
 гуманитарлық-техникалық 
колледж
 
 
Педагогикалық
 пəндердің циклдік 
комиссиясы
 
 
 
 
 
«Қазіргі заман əдебиеті»  
 пəні бойынша күндізгі жəне сырттай оқу 
бөлімінің студенттеріне арналған дəрістер 
жинағы 
 
 
 
 
 
 
ҚАРАҒАНДЫ
 2014 
 

 
1
Құрастырушы: магистр Оразбаева Дидар 
Такеновна 
 
Дəрістер жинағы мамандықтың Мемлекеттік 
стандарты ҚР МЖМБС 3.08.017- 2004, ҚР 
МЖМБС 3.08.025-2004 жəне типтік оқу 
бағдарламасы, жұмыс бағдарламасы негізінде 
əзірленді. 0111013 «Қазақ тілі мен əдебиеті» 
мамандығының (- тарының) оқу түрі күндізгі 
жəне сырттай студенттері үшін 
 
Пікір жазған: 
Кенжеғалиев С.А. Орталық Қазақстан 
Академиясының доценті, филология 
ғылымдарының кандидаты 
___________________ 
 
Бұл жинақта 1960-2000 жылдарындағы қазақ 
əдебиетінің даму тенденциялары, проза, поэзия, 
драматургия салалары қамтылып, қазіргі заман 
əдебиеті өкілдерінің өмірі мен шығармалары 
жайында толық деректер жазылған  
 

 
261
 
Құрастырушы
: магистр Оразбаева 
Дидар
 Такеновна 
 
 
«Қазіргі заман əдебиеті»  
пəні
 бойынша күндізгі жəне сырттай оқу 
бөлім
 студенттеріне арналған дəрістер 
жинағы
 
 
 
 
 
«Қазіргі заман əдебиеті» пəні бойынша 
0111000 «Қазақ тілі мен əдебиеті» 
мамандығының
 (- тарының) оқу түрі күндізгі 
жəне
 сырттай студенттері үшін 
 
Көпсалалы
 гуманитарлық- техникалық 
колледж
 
КГТК
 баспасы, Бұқар жырау даңғылы, 
12 
20 дана, көлемі 1 б.б. 
 
2
Бөлім кеңесінде  ұсынылған 
№ _______  хаттама___________20  ж 
Бөлім меңгерушісі______________Садық Ж.Т. 
 
Колледждің оқу- əдістемелік кеңесінде 
мақұлданды 
№ _______  хаттама___________20 ж 
 
КЕЛІСІЛДІ 
Директордың ҒƏЖ жөніндегі 
Орынбасары _________________ Газизова Ж.К. 
 
 
 
 
 

 
3
МАЗМҰНЫ
: 
 
1. Алғы сөз 
4 б 
2. 1960-2000 жж. қазақ əдебиетінің 
даму тенденциялары 
5-55 б  
3. Сырбай Мəуленовтің 
шығармашылығы 
56-105б 
4. Бердібек Соқпақбаевтың (1924-
1992) шығармашылығы 
106-120б 
5. Зейнолла Қабдоловтың 
шығармашылығы 
121-143 б 
6. Сағи Жиенбаевтың 
шығармашылығы 
144-180 б 
7. Жұмекен Нəжімеденовтің  
шығармашылығы 
181-208б 
8. Оралхан Бөкейдің (1943-1993) 
шығармашылығы 
209-260б 
 
260
10.
 
Қасқабасов 
С. 
Қазақтың 
халық 
прозасы.-Алматы:Ғылым,1984. 
11.
 
Исмакова А. Казахская художественная 
проза.-Алматы, 1998. 
12.
 
Пірəлиева  Г.  О.Бөкей  шығармалары 
туралы//Жалын, 1993, №9,10. 
13.
 
Құрманғалиев 
Қ.Замандас 
сырласы//Білім жəне еңбек,1986,№10. 
14.
 
Қирабаев 
С. 
Бөкеевтің 
повестері 
туралы.  2  томдық  жинағы.-  Алматы:Жазушы, 
1992. 
15.
 
Талаптан  А.  Жазушылық  дегеніміз  – 
шындыққа  жүгіну//Қазақ  əдебиеті,  1997,  20 
мамыр. 
16.
 
Талаптан  А.  Шешен  тілді  шебер 
жазушы.//Қазақ əдебиеті, 1993, 24 қыркүйек. 
17.
 
Дəдебаев  Ж.  Өмір  шындығы  жəне 
көркемдік шешім.-Алматы, 1987. 
18.
 
Елеукенов  Ш.  Замандас  парасаты.-
Алматы:Жазушы, 1977 
19.
 
Майтанов 
Б. 
Қазақ 
прозасындағы 
замандас бейнесі.-Алматы:Ғылым,1982. 
 

 
259
6.Əшімбаев  С.  Парасатқа  құштарлық.-
Алматы:Жазушы, 1985. 
7.Көзбеков 
Ө. 
О.Бөкей 
прозасының 
поэтикасы. Автореферат.-Алматы, 1994. 
Қосымша
 əдебиеттер: 
1.
 
Қирабаев 
С. 
Талантқа 
құрмет.-
Алматы:Жазушы, 1998. 
2.
 
Ыбырайымов  Б.  Құштарлық.//Сөзстан.-
Алматы, 1985. 
3.
 
Қаратаев  М.  Төрттаған  туынды.//Қазақ 
əдебиеті,1986, 2.01. 
4.
 
Тоқбергенов 
Т. 
Қос 
қағыс.-
Алматы:Жазушы,1981. 
5.
 
Мəмесейітов  Т.  Зерделілік  айнасы.-
Алматы:Жазушы,1988. 
6.
 
Сейдімбеков  А.  Уақыт  пен  кеңістік. 
//Ана тілі, 1995,08.12. 
7.
 
Серғалиев 
М. 
Кең 
өріс.-
Алматы:Жазушы,1983. 
8.
 
Көзбеков  Ө.  Көркем  шығармадағы 
уақыт жəне кеңістік.//ҚР ҰҒА Хабарлары, 1998, 
№1. 
9.
 
Мелетинский 
Е. 
Поэтика 
мифа.-
Москва, 1976. 
 
4
Алғы
 сөз 
 
«Қазіргі  заман  əдебиеті»  пəнін  оқыту 
барысында  қазақ  тілі  ҚР  мемлекеттік  тілі 
екендігін,  əдебиеттің  қоғамдық-  əлеуметтік 
маңызына 
болашақ 
мұғалімнің 
азаматтық 
сенімін  қалыптастыру,  əдебиеттің  идеялық 
мүмкіншіліктерін  кеңінен  пайдалана  отырып, 
өмір  құбылыстарын  терең  түсіне  білу,  көркем 
шығарманың  идеялық  мазмұнын  ұғыну,  қазіргі 
заман əдебиеті өкілдері шығармаларымен таныс 
болу, 
көркем 
шығармаға 
талдау 
жасау 
барысында  өздігінен  жұмыс  жасай  біліп, 
балалар  психологиясын  жете  түсіне  білу, 
балалардың  сөйлеу,  жазу  мəдениетін  арттыру, 
шығарманың  көркемдік  ерекшелігі  мен  тіл 
байлығын ұғыну ескеріледі.  
Материалды  меңгеру  барысында  қазіргі 
заман əдебиеті пəнінен терең, толық жан- жақты 
білім  алып,  бүгінгі  күн  талабына  сай  студентті 
білікті маман етіп даярлау қарастырылады. Осы 
дəрістер 
жинағында 
мынындай 
бөлімдер 
қарастырылады: 
 
 

 
5
№
 1 дəріс 
1960-2000 жж. қазақ əдебиетінің даму 
тенденциялары
.  
Жоспары
: 
1. 1960-2000жылдардағы қазақ 
əдебиетінің
 дамуы. Қоғам мен əдебиеттің 
даму
 сипаты. Тоталитаризм жəне көркем 
əдебиет
. 
Əдебиет
 жанрларының дамуы 
(ізденістер мен іркілістер): 
  а) проза; 
  б) поэзия 
  в) драматургия. 
2. Əбділда Тəжібаевтың 
шығармашылығы
. 
1. 1960-2000 жылдардағы қазақ əдебиетінің 
даму тенденциялары.  
1960- 
жылдардағы 
əдебиет 
жайын 
айтқанда,  ең  алдымен көңіл қоятын нəрсе  –  бұл 
кезеңнің  өзіндік  заманалық  ерекшеліктері  бар 
екендігі.  1956-жылдың  басында  КОКП-ның  ХХ 
съезі  өтіп,  онда  Сталиннің  жеке  басына 
табынушылықтың  қоғамға  орасан  зор  зиян 
келтіргені  анықталған  соң,  рухани  өмірде  біраз 
өзгерістер  болды.  Əсіресе,  1957  жылы  жеке 
 
258
өмірден  түңілмейді,  өмірге  деген  құштарлығы 
мол.  Жазушы  өлім  туралы  емес,  өмір,  тіршілік 
туралы көп толғанады. 
Жазушы  табиғат  пен    адамның  қарым-
қатынасында  гармониялық  үйлесім  болуын 
тілейді.  Бұл  үйлесімнің  бұзылуы  табиғатты  да, 
адамды 
да 
үлкен 
апатқа 
ұшырататынын 
ескертеді.  Табиғатқа  бүгінгі  жасалған  қиянат  – 
адамзаттың 
ертеңгі 
болашағына 
жасалған 
қиянат, 
қастандық 
екендігін 
адамдардың 
көздеріне 
елестетіп 
ұғындыруы 
– 
міне, 
жазушының негізгі көздеген мақсаты осы.  
 
Негізгі
 əдебиеттер: 
1.  Қазақ  əдебиетінің  тарихы.  3-том,  2-
кітап.-Алматы: Ғылым, 1975. 
2.  Қаратаев  М.,  Нұртазин  Т.,  Қирабаев  С. 
Қазақ совет əдебиеті.-Алматы, 1987. 
3.Қирабаев  С.  Кеңес  дəуіріндегі  қазақ 
əдебиеті.-Алматы: Білім, 1998. 
4.Қазақ  əдебиетінің  тарихы  (1956-90  жж.). 
9-том.-Алматы, 2005. 
5.Жұмаділова 
Н. 
1960-90-жылдардағы 
қазақ романы.-Қарағанды,2003. 

 
257
О.Бөкеев  –  адамдардың  тағдыры,  адамдық 
қасиеті  қыл  үстінде  ілініп  тұрғанын  ертерек  
сезінген  жазушы.  Тоталитарлық  жүйенің  адам 
санасын,  болмысын    улап  жатқанын  сезген 
жазушы  сол  қоғамға  деген  ішкі  наразылығын 
астарлы 
оймен, 
көркем 
суреттеулермен, 
символдық бейнелермен жеріне жеткізе айтты. 
Хас 
таланттың 
темірқазықтай 
бағдар 
тұтып, бағытын түзеп отыратын белгілі өлшемі - 
ақиқат  пен  жан  тазалығы.  Ол  қызық  тағдырлы 
немесе 
жалғызілікті, 
кісікиік, 
қияли 
кейіпкерлері  арқылы  адам  бойындағы  жұмбақ 
сырларға  тереңдеп  барған  (Зарлық,  Қар  қызы, 
Ақтан). 
Суреткердің  қай  шығармасын    алсаңыз  да, 
онда  лирикалық  толғау,  ішкі  монолог,  ішкі 
диалог,  ағылған  «ой  ағысы»  секілді  көркемдік 
компоненттерге, 
табиғатпен 
 
бірге 
мың  
құлпырған  сезім  құбылысына  тұнып  тұр.  Сол 
арқылы  автор  шығарманың  көркемдік  шешімін 
тапқан.  Жазушы  үшін  табиғаттың  тазалығы 
адамның рухани тазалығының өлшемі тəрізді. 
Автор  шығармаларынан  пессимизм  ізі 
байқалмайды. 
Оның 
кейіпкерлері 
қандай 
қасиеттерімен  көрінсе  де,  жарық  дүниеден, 
 
6
адамның  басына  табыну  қалдықтарын  жою 
туралы 
Орталық 
партия 
комитетінің 
қаулысынан соң жұрт қоғамда біраз жаңалықтар 
болар  деп  күткен  еді.  Идеологиялық  шылбыр 
едəуір  босаңсып,  еркіндік  белгілері  нышан 
берді. Бұл əдебиет пен өнерге біраз оң ықпалын 
тигізді. Ғылымда да солай болды. 
60-жылдардағы  əдебиетте  өткен  дəуірдегі 
халық  өмірін,  оның  бостандықты  аңсаған  үміт-
арманын  көрсету  үлкен  орын  алды.  Бұл 
жылдары  М.Əуезовтің  «Өскен  өркен»  (1961) 
романы,  Х.Есенжановтың  «Ақ  Жайық»  (1963) 
романы, 
Ғ.Мұстафиннің 
«Көз 
көрген», 
«Дауылдан кейін» романдары жарияланды. 
Поэзия.  1960-жылдары  қазақ  поэзиясы 
жаңа  сапада  дамыды.  Бұл  ең  алдымен  жеке 
басқа  табыну  деген  ілгері  дəуірдің  нəубетінен 
арыла  бастаған  кезең  еді  де,  шығармашылықта 
біраз еркіндік орын ала бастаған. Көрнекті қазақ 
ақындары 
С.Мұқанов, 
А.Тоқмағамбетов, 
Ə.Тəжібаев, 
Т.Жароков, 
Ғ.Орманов, 
Қ.Бекхожин,  Ж.Саин,  Ə.Сəрсенбаев,  Қайнекей 
Жармағамбетов,  Д.Əбілевтің  өлең  жолдарында 
жаңа  нышан  көріне  бастады.  Х.Ерғалиев, 
С.Мəуленов, 
Ж.Молдағалиев, 
М.Əлімбаев, 

 
7
С.Сейітов, кейін Ғ.Қайырбеков, Ізтай Мəмбетов, 
Аманжол 
Шəмкенов, 
Тоқаш 
Бердияров, 
Берқайыр  Аманшин,  Зейнолла  Шүкіров  сияқты 
жас 
талаптар 
шығып, 
алғашқы 
өлең 
жинақтарымен  жұртшылық  назарына  ілікті, 
көпшілікке  кеңінен  таныла  да  бастады.  Кейде 
қатарлас,  кейде  өкшелей  басып,  поэзия  əлеміне 
енген  ақындар  қатарында  Сабырхан  Асанов 
(«Тұңғыш»,1963),  Əділбек  Абайділданов  («Ақ 
қайың»,1961),  Марфуға  Айтхожина  («Шыңдағы 
жазу»,  1967),  Сəбит  Баймолдин  («Жер  мекен», 
1966),  Сəкен  Иманасов  («Туған  ауыл»,  1966), 
Өтеген  Күмісбаев  («Тұңғыш»,  1964),  Өтежан 
Нұрғалиев 
(«Менің 
махаббатым», 
1962), 
Ф.Оңғарсынова  («Сандуғаш»,  1966)  т.б.  болды. 
Бұл  есімдер  əрқайсысы  өзіне  лайық  жүгімен, 
өзіне лайық табиғи болмысымен өнер дүниесіне 
келіп қосылды. 
«Түрі  –  ұлттық,  мазмұны  -  социалистік» 
деген  құрсау  принциптің  ыдырауының  басы 
жеке адамға табыну індетін əшкерелеу кезеңінен 
бел алады. Алайда, өкінішке қарай, бұл принцип 
шартты ұғым ретінде 1990-жылдарға дейін өмір 
сүрді.  Саясат  ауқымында  қалып,  өз  дарынын 
өзіне  лайық  қуат-күшпен,  табиғи  талантымен 
 
256
салынып,  азғындық  жолға  түсуінің  себебін 
қаламгер  жеке  адамның  ғана  басынан  іздемей, 
оны  осындай  халге  душар  еткен  қоғамды  да  
терең  таныта  алған.  Адам  факторы  аяққа 
тапталып,  əділетсіздік  жайлаған  қоғамды  сынға 
алған. 
Суреткер  адамның  тазалығы,  пəктігіне 
құштарлығын  романтикалық  образдар  арқылы 
ашуға  тырысқан  (Шалдың,  қар  қызының 
бейнелері  т.б.).  Адамның    кейбір  кеселді 
қасиеттерін,  ашкөздігін,  қаталдығын,  оның 
адамға,  табиғатқа  деген  қарым-қатынасымен 
аша көрсетіп отырады.  
Адамның 
ашкөздігінің 
құрбандығына 
айналған 
Табиғат-Ананың 
бейшара 
күйіне 
араша 
іздейді. 
Авторлық 
концепцияның 
негізінде  азып  бара  жатқан  адамзат  пен  тозып 
бара 
жатқан 
табиғаттың 
алапатынан 
сақтандыру,  қандай  құбылысқа  да  ой  көзімен 
қарау қажеттігі жатыр. 
Рухани  тазалық,  жан  сұлулығы  жоқ  жерде 
дүние  бүлінбек,  былғанбақ,  əсемдік  жойылмақ. 
Адам  рухани  тазалыққа  тек  қана  махаббат, 
мейірім,  шапағат  сезімдерінің  күшімен  ғана 
ынтығуы мүмкін. Сұлулықтың дені махаббатта. 

 
255
кеңінен  қарастырылып  жатады.  Оралхан  - 
адамның  образы  арқылы  адамгершілік  асыл 
қасиеттер  қандай  деген  сауалға  жауап  іздеген 
жазушылардың бірі. Ол ешбір əсірелемей, артық 
бояу  жақпай,  адамға  тəн  қарапайым  да  керемет 
қасиеттерді дөп баса білген. 
Жазушы 
адам 
мен 
табиғатты 
терең 
байланыста  суреттейді.  Ол  жақсылық  жайлы 
айта  отырып,  адам  санасын  улайтын  рухани 
жадаулықтың  қандай  ортада  жəне  қалай  өсіп-
өнетіні жайында келелі ой өрбітеді. Адамдардың 
арасындағы  қарым-қатынас  туралы  да  көп 
жайдың  ұшын  аңғартады.  Табиғат-  ананың 
пəктігін, тазалығын өлшемге алған жазушы адам 
бойында кереғар кеселді анық көреді.  
Мысалы,  Ерік  («Атаукере»)  бойындағы 
қатыгездікті, 
дүниеқоңыздықты, 
тоңмойындықты  айта  келіп,  Нүрке,  Айна 
қасиеттеріндегі 
мейірімділік, 
төзімділік, 
тазалықты  паш  етеді.  Дүбаралық,  мəңгүрттік 
сияқты  ғасыр  дертінен  сақтану  керектігін 
ескертеді. 
Ұлттық 
мінезімізден 
айырылып 
бара 
жатқан  ұрпақтың  бейнесін  жасаған.  Кезінде  
оқыған, 
көргені 
мол 
Тағанның 
ішкілікке 
 
8
көрсете  алмай,  уақыт  жетегінде  кеткен  ақындар 
көп  болды.  Майданнан  оралған  Х.Ерғалиев, 
Д.Əбілев, 
С.Мəуленов, 
Ж.Молдағалиев, 
С.Сейітов  т.б.  ақындар  соғыстың  не  екенін 
көзімен  көріп,  жанымен  ұғынып,  куə  болған 
жандар-ды.  Өздері  көрген,  көңілдеріне  түйген 
жайларды  ақындық  сезім  елегінен  өткізіп,  жаңа 
жырлармен  жаңғыртты.  Соғыс  туралы  жазу, 
бейбітшілік  туралы  жазу  –  соғысқа  қарсылық. 
Бұл  кезеңдегі  майдан  жырларынан  ақындардың 
жүректеріндегі  жаралары,  жетім,  жесірлердің 
көз  жасы,  боздақтардың  елге  оралмауы  сияқты 
халықтық трагедия көрінеді. 
Өлеңдерінде  баланың  жетім,  ананың  жесір 
қалуын, майданнан оралмаған əкені күткен бала 
сағынышын,  жар  сағынышын  жырлаған  буын 
60-жылдары  əдебиетке  жаңа  біл  леп  əкелді. 
Олардың 
қатарында 
Ж.Нəжімеденов, 
М.Мақатаев, 
Т.Молдағалиев, 
Қ.Мырзалиев, 
С.Жиенбаев,  Өтежан  Нұрғалиев  т.б.  ақындар 
бар.  Бұл  өкілдердің  соғыс  тауқыметін,  қасіретін 
көруі,  оларды  жырлауы  əр  түрлі.  Тақырыптары 
бір болғанмен, лирика түрінде сөйлету тəсілдері 
əр алуан. 
Мысалы, Қ.Мырзалиев: 

 
9
     Бармақтай боп сол күнде,  
     Жатпаушы едік дем алып.  
     Əр маяның түбінде 
     Қалды біздің балалық. 
1960-67  жылдар  аралығында  əдебиетке 
жаңа талантты  толқын легі келді. Т.Айбергенов, 
М.Айтхожина,  А.Бақтыгереева,  Т.Бердияров, 
Қ.Бұғыбаева, 
Е.Ибраһим, 
С.Жиенбаев, 
С.Иманасов, 
М.Мақатаев, 
Т.Молдағалиев, 
Ж.Нəжімеденов, Ш.Смаханұлы, Ф.Оңғарсынова, 
О.Сүлейменов, Б.Тəжібаев, М.Шаханов т.б. 
Бұл  кезеңдегі  поэзияға  ортақ  кемшілік  – 
ақындар  партиялық  принцип  деген  позицияны 
қатты  ұстанды.  Көркемдіктен  гөрі  коммунистік 
партияны,  социализм  принциптерін  тақырып 
еткендер  бағаланды.  Соларға  жол  ашылды. 
Сондықтан  əрбір  дарын  иесі  бұл  дерттен  құр 
алақан  қалған  жоқ.  Халықтық  мақсат-мұратты 
да,  əдебиеттің  эстетикалық  мұраты  мен  даму 
заңдылығын  да  ақындар  партиялық  принцип 
негізіне əкеп тіреді. 
Мысалы,  Д.Əбілев:    Айырмақышы  ақын 
жанын ажалдан, Ақыл сұрай Крайкомға жүгірді  
      («Шолпан» поэмасынан). 
 
254
Жазушы  шеберлігінің  бір  қыры  -  сол 
табиғатқа тіл бітіре, адаммен сөйлестіреді: 
«- 
Ей, 
қызыл 
құм, 
баяғыдай 
неге 
көшпейсің? 
- Көше бергеннен пəтуам қане? 
-  Адамдар  үшін  жалғыз  жұтым  суыңды 
неге қимай, қазған сайын қаша бересің? 
- 
Қазір 
адамдардан 
су 
ғана 
емес, 
табиғаттың  орман-тоғайы,  аң-құсы  бəрі  қашып 
барады». 
«Табиғатқа  бүгінгі  жасаған  қиянат  – 
адамзаттың 
ертеңгі 
болашағына 
жасалған 
қастандық 
екенін 
адамдардың 
көздеріне 
елестетіп  ұғындыру  –  міне,  жазушының  негізгі 
көздеген мақсаты осы». 
Қаламгердің  кейіпкерлері  табиғаттың  таза 
идеалын, 
үйлесім 
мен 
рухани 
еркіндікті 
табиғаттың өзінен іздейді. Табиғат жазушы үшін 
рухани  тазарудың,  рухани  жаңарудың  түрі, 
тазалық, адалдық, əділдік таразысы. 
Ендеше,  жазушы  Табиғат  пен  Адамды 
бірдей бірлікте алады. Табиғатты Адамның ішкі 
болмысымен салыстыра суреттейді. 
Оралхан 
Бөкеевтің 
қай 
шығармасын 
алсаңыз  да,  онда  адам,  адамгершілік  мəселелері 

 
253
қамауға  тығады.  Кербұғыны  үйірінен  айырады. 
Кербұғыны  бірде-бір  адам  баласы  аяған  жоқ. 
Оны  ағашқа  таңып  байлағанда  қабырғасы 
сынғандай  боп  ауырғанын,  мойнын  буған  қыл 
арқаннан 
тұншыққанын, 
мүйізін 
арамен 
кескенде  бейшараның  қиналғанын  –  бірін  де 
олар ойлаған жоқ. 
Адамдардың 
Кербұғыға 
жасағаны 
– 
қиянат.  Орманда  еркін  жүрген  табиғат  тағысы 
еркіндікті  аңсайды.  Үйірін  аңсайды,  сағынады. 
Бірақ ол адамнан құтыла алмайды. Оққа ұшады, 
мерт болады. 
Табиғаттың  жемісін  аюдан  қызғанған  Ерік 
(«Атаукере»)  аюдың  ізіне  түсіп,  аңдып  жүріп 
атып  алады.  Аюдың  екі  қонжығын  да  атуға 
аямайды,  атып  өлтіріп,  терілерін  сыпырып 
алады. 
Ауданнан 
уəкіл 
болып 
келген 
төресымақтар  ақбөкенді  машинамен  қуалап 
атады. («Құм мінезі»). 
Оралхан  Бөкеев  табиғат  пен  адамның 
қарым-қатынасында 
гормониялық 
үйлесім 
болуын  тілейді.  Бұл  үйлесімнің  бұзылуы 
табиғатты  да,  адамды  да,  үлкен  кесапатқа 
ұшырататынын ескертеді. 
 
10 
Десек  те,  60-жылдар  лирикасы  көңіл-күй 
арқылы бүкіл бір кезеңнің шындығын, бүкіл бір 
ұрпақтың тағдырын, өмірі мен тыныс-тіршілігін 
көрсетуге  ұмтылды.  Лирикалық  бейне  сыршыл 
өлең-жырларындағы ақынның өз бейнесі немесе 
ақынның  нəзік,  бірақ  тегеурінді  толғаныс 
сезімінен  туған,  сол  арқылы  өріліп  жасалған 
көрініс. 
Проза. 
60-жылдары 
прозаның 
роман, 
повесть,  əңгіме  жанрлары  көркем  сөз  өнерінің 
өзге  жанрларымен  шығармалық  бəсекеге  түсіп, 
қоғам 
мен 
адам 
өмірінің 
қилы-қилы 
құбылыстарын  əрі  көкейкесті  мəселелерін  кең 
ауқымда  қамтып,  əдебиеттің  жетекші  саласына 
айналды.  Прозаны  алғы  шепке  шығарған 
М.Əуезовтің 
«Абай 
жолы» 
эпопеясы, 
С.Мұқановтың  «Өмір  мектебі»  т.б.  60-жылдары 
Х.Есенжанов,  З.Шашкин,  Ғ.Сланов,  Т.Ахтанов, 
Ə.Нұрпейісов  т.б.  жазушылар  үлкен  прозаға  өз 
үлестерін  қосты.  Тоталитарлық  құрсау  қос 
өкпесінен  қысып,  емін-еркін  дем  алдырмай, 
шығарманы өнердің дəстүрлі үрдісі тұрғысында 
емес, 
тек 
социалистік 
реализмнің 
əбден 
саясаттандырылған,  қатып  қалған  ережелеріне 
лайықтап  жазу  талабы  əлі  де  болса  үстемдік, 

 
11
өктемдік  құрып  тұрған.  Дегенмен,  сын  көзімен 
қарап,  ойлай  білетін  қаламгерлер  қазақтардың 
өткен 
тарихи 
көркем 
шежіресін 
жасауға 
ұмтылған-ды.  Ə.Нұрпейісовтің  «Қан  мен  тер» 
(1961-1969)  романы,  І.Есенберлиннің  «Қатерлі 
өткел»  (1967),  А.Нұрмановтың  «Құланның 
ажалы»  (1969)  романдары,  С.Шəймерденовтің 
«Мезгіл» (1964) повесі, С.Бақбергеновтің «Қарға 
тамған  қан»  (1967),  «Алтын  күрек»  (1968), 
Ж.Тілековтің  «От  кешу»  (1969)  романдары, 
Ə.Шəріповтің  «Партизан  қызы»  (1960),  «Тон» 
(1966)  повестері,  Н.Ғабдуллиннің  «Кестелі 
орамал» (1966) повесі, Ə.Əлімжановтың  «Дихан 
туралы  аңыз»  (1967),  Ə.Кекілбаевтың  «Бір 
шөкім  бұлт»  (1966)  повестері,  С.Жүнісовтің 
«Жапандағы 
жалғыз 
үй» 
(1966) 
романы, 
З.Шашкиннің  «Сенім»  романы  (1966)  романы, 
Ш.Мұртазаевтың 
«Табылған 
теңіз»  (1964), 
«Белгісіз  солдаттың  баласы»  (1966)  повестері, 
Ғ.Мүсіреповтің  «Кездеспей  кеткен  бір  бейне» 
(1967) повесі, Т.Ахтановтың «Дала сыры» (1963) 
повесі жарық көрді. 
Драматургия.  Қазақ  драматургиясы  да 
коммунистік  бағытынан  айныған  жоқ.  Белгілі 
идеологиялық  қалыптар  сол  күйінде  жалғасып 
 
252
Бір  күні  орман  шетінде  осылай  мұңайып 
отырғанда  табиғат  оны  тербетеді.  Гүлден-гүлге 
қонып, 
шырын 
сорған 
бал 
араларының