Шағылған толқындар тәсілі

87 
 
жылдамдық  мәні  бірнеше  рет  анықталып,  оның  орташа  мәні  қабылданады. 
Өйткені,  жеке  анықтауда  әр  түрлі  себептерге  байланысты  қателер  болуы 
мүмкін. 
Тәсілдің  тағы  бір  басты  ерекшелігі  —  шекараға  түскен  және  шағылған 
толқындардың  таралу  жолдарын  бір-біріне  жақындату  мүмкіндігі.  Ал,  бұл 
берілген ауданды жан-жақты, толык, зертгеуге мүмкіндік береді. 
 
3.7.7.  Сынған толқындар тәсілі 
Сынған  толқындар  тәсілі  жабынды  (жоғары)  қабатқа  қарағанда  таралу 
жылдамдығы  жоғары  төменгі  қабаттағы  толқындарды  тіркеуге  негізделген. 
Қоздыру  көзінен  біршама  қашықтықта  мұндай  толқындар  бірін-бірі  басып 
озады  (таралады).  Сондықтан  мұндай  толқындар  сейсмограмманың  бас 
жағьнда тіркеліп, оны өңдеуге мүмкіндік туады. 
Бұл  тәсілдің  артықшылығының  бірі  —  толқынның  сейсмикалық  шекараны 
бойлай  таралу  жылдамдығын  анықтауға  болады.  Ал,  бүл  жағдайда  толқын 
сынған  беткейлердің  физикалық  қасиетін,  оның  литологиялық  құрамын  және 
т.б. параметрлерін бағалауға мүмкіндік туады. Тәсілдің кемшілігі — шағылған 
толқындарға қарағанда оның нақтылығының төмендігі, қабілеттілігі аз. 
Бақылау  жүйесін  дұрыс  ұйымдастырып,  алынған  материалдарды  өңдеу 
сапасы  артса,  сынған  толқындар  тәсілі  жер  қойнауы  құрылысы  туралы 
көптеген құнды мағлұматтар береді: 
  толқынның  сыну  беткейіне  дейінгі  терендікті  анықтап,  тереңдігі 
бойынша қима тұрғызу; 
  толқынның шекаралық жылдамдығын нақты бағалау; 
  жылдамдық бойынша изосызықты қималар тұрғызу; 
  толқын сынған қабаттың жұтылу коэффициентін анықтау; 
  жер  қойнауындағы  тектоникалық  бұзылыстарды  картаға  түсіру  және 
т.б. 
 

88 
 
3.7.8.  Шағылған және сынған толқындар тәсілдерінің ерекшеліктері 
Шағылған немесе сынған толқындар әдістері бір-бірімен алмастырылмайды, 
олардың  әрбіреуінің  өзіне  тән  ерекшеліктері  және  мүмкіншіліктері  бар. 
Сондықтан  белгілі  бір  геологиялық  мәселені  шешу  үшін,  бұл  екі  әдістің  ең 
ыңғайлысы таңдалады. Ал, тіпті кейбір ерекше жағдайда екі әдісті бір уақытта 
қолданылып, оның бірі басты (негізгі), екіншісі қосалқы роль атқарады. 
Шағылған толқындар тәсілінің ерекшеліктері. 
      1.  Екі  қабаттың  шекарасынан  толқыңдардың  шағылуы  үшін  олардың 
толқындық кедергілері бір-біріне тең болмауы керек. Шағылған толқындар қат-
қабат жыныстардың арасындағы жұқа қабатшаларынан да пайда болуы мүмкін, 
ол  үшін  қабатша  мен  кіріктіруші  жыныстардың  литологиялық  құрамдары  әр 
түрлі болуы керек. 
     2.  Әдістің  зерттеу  тереңділігі  300-400  метрден  5000  метрге  дейін  жетеді. 
Осы аралықта 20-ға дейін шағылу шекараларын бақылауға болады. 300—400 м-
ден  аз  тереңдікте  шағылған  толқындар,  әдетте,  бөгеуіл  толқындармен 
қабаттасып, дұрыс білінбейді. 
Әдістің  тереңдігі  300—400  м-ден  басталуына  байланысты,  ол  инженерлік 
геология  немесе  басқа  да  аз  тереңдікті  зерттеулерді  қажет  ететін  мәселелерді 
шешуде пайдаланбайды. 
    1.Бір  бақылау  жүйесі  көмегімен  әр  терендіктен  шағылған  толқындарды 
тіркеуге болады. 
    2.Әдісті  ыңғайлы  қолдану  жер  қойнауындағы  шағылу  шекарасының 
орналасуына байланысты болады. Көлденең орналасқан немесе көлбеу (еңкіш) 
бұрышы 10—15°-тан аспаған жағдайда, әдістің нәтижелері жоғары бағаланады. 
Тектоникалық  бұзылыстарды  (жарылымдарды)  бұл  әдіспен  зерттеу  мүмкін 
емес,  өйткені,  олардан  толқындар  шағылмайды  (бұл  ерекшелік  кейбір  кезде 
жарылымдар туралы белгіде болады). 
    3.      Шағылған  толқыңдар  годографтары  арқылы  шағылу  шекарасынан 
жоғары  орналасқан  қабаттағы  толқындардың  таралу  жылдамдығын  нақты 

89 
 
анықтауға  болады.  Бұл  сейсмикалық  материалдарды  өңдеуде  өте  қажетті 
мағлұмат. 
Сынған толқындар тәсілінің ерекшеліктері. 
     1.Екі  қабаттың  шекарасынан  толқынның  сынуы  үшін  төменгі  қабаттағы 
толқынның таралу жылдамдығы жоғары қабатқа қарағанда артық болуы керек. 
Толқындар  қалыңдығы  бірнеше  метр  болатын  жұқа  қабатшадан  да  сынуы 
мүмкін.  Ол  үшін  толқынның  таралу  жылдамдығы  бұл  қабатшада  кіріктіруші 
жыныстардағы таралу жылдамдығынан артық болуы керек. 
     2.Сынған  толқындар  профиль  бойында  жарылыс  пунктінен  белгілі  бір 
қашықтықтан  бастап  байқалады.  Сыну  шекаралары  тереңдеген  сайын,  сынған 
толқындар  да  жарьиыс  пунктінен  қашықтаған  сайын  пайда  болады.  Бүл 
ерекшілік  әрбір  шекарадан  сынған  толқындар  үшін  өз  бақылау  жүйесін 
ұйымдастыруды қажет етеді. 
       3.Сынған  толқындар  әдісі  жер  бетінен  бірнеше  метрден  бастап  2000-3000 
м-ге  дейінгі  аралықта  барлау  жұмыстарын  жүргізу  үшін  пайдаланылады.  3000 
м-ден  артық  терендікті  зерттеу  үшін  арнайы  (күрделі)  бақылау  жүйесін 
ұйымдастыру қажет. 
4.Бұл әдіспен жер қойнауындағы түрлі құрылымдарды, тік жапсарларды, 
сырғымаларды  және  т.б.  геологиялық  құрылымдар  анықталады.  Сонымен 
қатар,  бұл  әдісті  инженерлік-геологиялық,  геологиялық  картаға  түсіру  және 
басқа да мақсаттарды шешу үшін пайдаланады. 
      5.Сынған  толқындар  годографтары  арқылы  екі  қабаттың  арасындағы 
толқындардың  шекаралық  жылдамдығын  анықтап,  ал  ол  арқылы  сол  беткейді 
құрайтын жыныстардың физикалық қасиеттері бағаланады. 
Әдетте,  сейсмобарлау  әдісі  барлық  жерде  бірдей  нәтиже  бермейді.  Оның 
тиіміділігі  алдымен  сол  ауданды  құрайтын  беткейлік  және  тереңдік 
сейсмогеологиялық жағдайларына байланысты. 
Сейсмобарлау  үшін  қолайлы  тереңдік  сейсмогеологиялық  жағдайлар 
қатарына мыналар жатады: 

90 
 
  сол  ауданға  тән  геологиялық  қимадағы  шағылу  және  сыну 
шекаралары анық болу керек; 
  шекаралар  ұзақ  және  барынша  жазық  (көлбеу  бұрышы  2—15° 
арасында), тектоникалық бұзылыстардың жоқ болғаны жөн. 
Қолайлы беткейлік сейсмогеологиялық жағдайларға жататындар: 
  жылдамдығы баяу аймақтың қалыңдығы айтарлықтай емес (20-40 м-ге 
дейін); 
  жерасты су деңгейі жер бетіне жақын орналасқан. 
Сапасы  жоғары  сынған  және  шағылған  толқындарды  тіркеу  беткейлік 
қолайлы 
сейсмогеологиялық 
жағдайларға 
байланысты, 
өйткені 
олар 
толқындарды қоздыруға тікелей әсер етеді. 
         Өндірісте  қолдану  мақсатында  сынған  және  шағылған  толқындардың 
құныдылығы жағынан бірдей емес.  Шағылған толқындар әдістереңдігі 200-400 
метрден  ондаған  километрге  дейінгі  аралықта    орналасқкан  құрылымдарды 
зерттеуде  кең  түрде  қолданады.  Бұл  әдісті  қолдануда    астынғы  қабатта 
толқынның  таралу  жылдамдығыүстіңгі  қабаттың  жылдамдығынан    қарағанда 
үлкен болу қажет, яғни V
1
2
 (3.22 сурет).    
 
Cейсмобарлауда тиімді және прогрессивті әдісі шағылған толқындар түрі 
(метод отраженных волн, МОВ) өндірісте жиі пайдаланады. Шағылған толқын 
түрі кен байлықты құрлық пен теңізде  іздеу  және барлау кезеңінде қолданады. 
Бұл  әдіс  толқындық  кедергісі  әртүрлі  геологиялық  орталардың  шекарасынан 
шағылған  толқындарды  тіркеуге  негізделген.    Мұндай  беткейлер,  әдетте, 
геологиялық 
қабаттың 
құрылысын 
сипаттайтын 
литологиялық 
және 
тектоникалық шекараларға сәйкес келеді.  
        Шекарада  шағылған  сейсмикалық  толқын  кедергі  толқындармен  бірге 
тіркеледі.  Сондықтан  оны  кедергі  толқындардан  бөлу  үшін  әр  түрлі  амалдар 
(тербелістер жиілігі, таралу бағытына және басқа ерекшеліктеріне негізделген) 
қолданады.  Сейсмограммада  тіркелген  шағылған  толқындарды  бөліп  алудың 
негізгі  белгісі  –  жақын  орналасқан  көрші  нүктеде  тіркелген  толқын  пішінінің 

91 
 
бір-біріне ұқсастығы.  
         Шекарада  шағылған  сейсмикалық  толқын  кедергі  толқындармен  бірге 
тіркеледі.  Сондықтан  оны  кедергі  толқындардан  бөлу  үшін  әр  түрлі  амалдар 
(тербелістер жиілігі, таралу бағытына және басқа ерекшеліктеріне негізделген) 
қолданады.  Сейсмограммада  тіркелген  шағылған  толқындарды  бөлудің  негізгі 
белгісі  –  жақын  орналасқан  көрші  пунктерде  тіркелген  толқын  пішінінің  бір-
біріне ұқсастығы. 
     Бұл  белгі  (критерий)  толқындарды  уақыт  және  тереңдік  сейсмикалық 
қималарды  да  анықтау  үшін  пайдаланады.  Шағылған  толқын  әдісінің  басты 
ерекшелігі  –  қабаттағы  толқынның  таралу  жылдамдығын  нақты  анықтау 
мүмкінділігі.  Ол  үшін  жылдамдық  мәні  бірнеше  рет  анықталып,  оның  орташа 
мәні қабылданады. Өйткені жеке анықтаудаанықтауда әртүрлі қателіктер болуы 
мүмкін.  Әдістің  тағы  бір  басты  ерекшелігі  –  шекараға  түскен  және  шағылған 
толқындардың  жолдарын  біріне  жақындату  мүмкіндігі.  Ал,  бұл  берілген 
ауданды жан-жақты, толық зерттеуге мүмкіндік береді. 
Үлкен  тереңдікті  зерттеу  үшін  төменжиілікті  КМПВ  (5  -  30  Гц) 
модификациясы  қолданылады.  Аз  тереңдікті  зерттеу  кезінде  өлшеудің  нақты 
мәнін  беретін  жоғары  жиілікті  модификация  (60Гц-тен  жоғары)  қолданылады. 
КМПВ  аймақтық  зерттеулерде,  мұнай-газды,  жерасты  суларын  барлауда  
қолданады. 
3.7.9. Сейсмикалық аппаратуралар 
 
Сейсмикалық аппаратуралар төмен  жиілікті  және жоғары жиілікті болып 
бөлінеді. Тереңдікті зерттеу үшін төмен жиілікті аппаратура (диапазон 1-10Гц) 
қолданылады.  Бұл  жағдайда  серпінді  тоқындардың  қоздырушы  көзі  күшті 
жарылыстар  (10-нан  бірнеше  мың  килограмм  жарылыс  заттары)  болып 
табылады.  Бақылау  нүктесінен  жарылыс  пунктіне  дейінгі  арақашықтық  10  км-
ден бірнеше жүздеген км-ге дейін. 

92 
 
 
Аз  тереңдікте  және  зерттеудің  жоғарғы  дәлдігінде  жоғары  дәлдікті 
аппаратура  (диапазоны  ондаған  герцтен  килогерцке  дейін)  қолданылады.  Бұл 
жағдайда,  жарылыс  пунктінен  аз  қашықтықта  жарылысты  және  жарылыссыз 
тербеліс көздері қолданылады. 
 
 
3.22 сурет. Басты (а), рефрагирленген (б,в,г), интерферeнциалды (д,е) 
толқындардың шағылушы толқындармен (а,в,д,е) салыстырмалы сәулелік 
сұлбалары, годографтары және V(h) графиктері. Толқындар: 1 – сынған; 2 – 
шағылған; 3 - V(h) графиктері  
 
 
 
Өлшеудің  кешенді  негізгі  элементі  бірнеше  аспаптардан  тұратын  –  
сейсмикалық  канал.  Мұндай  аспаптарға  сеймоқабылдағыш,  күшейткіш-блок 
және  жазу  блогы  жатады.  Сейсмоқабылдағыш  –  жер  беті  тербелісін  электрлік 
токтың  тербелісіне  айналдыратын  индикатор  болып  табылады.  Күшейткіш-
блок  сейсмоқабылдағыштан  түскен  электр  тербелістерін  күшейту  және 
фильтрлеу үшін қажет. 

93 
 
3.7.23  суретте  көрсетілген  сейсмикалық  тіркеуші  каналдың  блок-схемасында 
келесілер көрсетілген: СП- сейсмоқабылдағыш; УЗ – жазуды күшейткіш; ФНЧ, 
ФВЧ  –  төмен  және  жоғары  жиілікті  фильтрлер;  АРУ,  ПРУ  –  күшейткішті 
автоматты және бағдарламалы реттегіш; АЦП – аналогты-сандық түрлендіргіш; 
ОЗУ  –  оперативті  есте  сақтау  құрылғысы;  ЦАП  –  сандық-аналогты 
түрлендіргіш;    НМЛ  –  магниттік  лентаға  жинақтаушы;  ЦПУ  –  сандық  жазу 
құрылғысы. 
 
 
 
 
3.23  сурет. Сейсмикалық тіркеуші каналдың блок-схемасы 
 
 
Сейсмикалық  зерттеуге  арналған  барлық  аппаратуралар  төмендегідей 
талаптарға сай болуы қажет: 
1) Тіркеуші канал жеткілікті түрде жоғары күшейткішке (20-25 млн.есе) ие 
болу керек; 
2) Тіркеу кезінде күшейткішті автоматты және программалы реттегіш іске 
қосылу керек;  
3) Кедергілер  арасынан  пайдалы  сигнал  шығу  үшін  жиілікті  селекция 
қолдану қажет (жоғары және төмен жиілікті фильтрлер);  

94 
 
4) Барлық  каналдар  бірдей  болу  керек,  себебі,  сейсмикалық  жазудағы 
толқынның корреляциясы әр трассада жазылған тербелістердің айырмашылығы 
мен ұқсастығын салыстыру негізінде жасалады;  
5) Қабылдау  нүктесіндегі  аспаптар  (сейсмоқабылдағыш)  топырақтың 
жылжу бағытына байланысты әртүрлі сезімталды болу қажет.  
(ТСҚ 
(СПВ) 
– 
тік 
сейсмоқабылдағыш, 
КСҚ 
(СПГ) 
– 
көлденең 
сейсмоқабылдағыш). 
Жоғары  жиілікті  сейсмикалық  аспап  көмегімен  (мысалы  “Аметист” 
сейсмоқабылдағыш)  жер  бетінен  және  жерасты  тау  кен  өнімдерінен  кварцты, 
пегаматитті  және  полиметалды  кенорындарын  іздеу  мен  барлау  жүргізіледі. 
Тербеліс көзі ретінде берілген уақытта серпінді ортаға механикалық әсер ететін  
арнайы  құрылғы  қолданылады.    “Аметист”  аспабы  мәліметті  жинақтауды  іске 
асыратын  портативті  сандық  12  каналды  станция.  Станция  кассеталы 
жинақтауышы бар тіркеуші және  жарылыс сәтін белгілеуге жіберетін байланыс 
блогынан тұрады. Байланыс блогының көмегімен жарылыс пунктімен тіркеуші 
арасында  хабарлама  жүреді.  Станцияның  жиіліктік  диапазоны  25-5000  Гц. 
Жазба  электростатикалық  қағазға  және  Мк-60  магнитафон  кассетасына 
жазылады. Жинақталушы оперативті есте сақтау құрылғысынан  әр канал үшін 
жазбалар  жеке  жазылады. 100db-ден  кем  емес  динамикалық  диапазонда 
максималды  жазба  уақыты  250  мс  құрайды.  Жазба  уақыты  жарылыс 
пунктіндегі  соққымен сай келу керек. Аспаптың қолданылатын күші 30 Вт, тоқ 
көзі аккумулятордан алынады. 
  
3.7.10. Сейсмикалық бақылаулардың далалық әдістемесі 
«Аметист»  сандық  жоғары  жиілікті  аспабының  көмегімен  бақылау 
профильдерін  бөлу,  сейсмоқабылдағыштарды  орналастырып  сейсмикалық 
бұрымды  орау  (орналастыру  қадамы  –  1-10м),  өлшеу  алдында  бақылау 
лентасын  тексеру,  тестілеу  және  алу,  есеп  беру  құжаттарын  өлшеуді  және 
жүргізуді  қадағалау  жұмыстары  жүргізіледі.  Жоғары  жиілікті  сейсмикалық 

95 
 
аспаппен  жұмыс  істеу  кезіндегі  негізгі  материал  –  дала  журналы, 
микрокассеталарға 
жазылған, 
электростатикалық 
қағазға 
және 
магнитограммаларға  тіркелген  сейсмограммалар  болып  табылады.  Далалық 
жағдайда алынған сейсмограммадағы пайдалы толқындар мұқият қаралуы тиіс. 
Кедергілер  фоны  сигналдарды  бөлу  және  корреляциялау  кезінде  қиындық 
туғызбау  қажет.  Алғашқы  өңдеу  нәтижелері  арнайы  журналға  толтырылады 
(бақылау  журналының  формасы  3.7  кесте)  және  әдістемелік  нұсқауға  сай 
далалық материалдарды интерпретациялау кезінде қолданылады. 
 
Кесте 3.7  
Сейсмикалық барлау каналдары: 4 
Сейсмикалық жазба уақыты: 250мс 
Фильтр-тығын 50 Гц: қосылған. 
Пикет 
номері 
Күні  Күшейткіш, 
db 
ФНЧ, 
Гц 
ФВЧ, 
Гц 
Кешігу, 
мс 
Жинақ 
саны 
Қабылдау 
шарты 
 
Ескертулер 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Оператор  _________________ 
 
3.7.11. Сейсмобарлау мәліметтерін интерпретациялау 
Сейсмикалық  материалдарды  өңдеу  барлық  бақыланған  толқын 
типтерінің толық  жазбалары үшін монтаж тұрғызудан басталады. Содан кейін, 
осы  тұрғызылған  монтаждан  пайдалы  сейсмикалық  толқындарды  анықтап, 
соларға  годографтар  тұрғызады.  Толқынның  қоздыру  пунктінен  қабылдау 
пунктіне  жету  уақыты  (t)  мен  олардың  ара  қашықтығы  (х)  арасындағы 
байланысты  бейнелейтін  графикті  годограф  деп  атайды.  Сейсмобарлаудың 
әртүрлі  модификациясында  кездесетін  күрделі  бақылау  жүйесі  қарсы 

96 
 
годографтар  тұрғызуды  ұсынады.  Мұндай  қарсы  годограф  үшін  жасалған 
сейсмикалық  монтаж  мысал  ретінде  3.7.24  -суретте  көрсетілген.  Тұрғызылған 
годограф  анықталған  толқынның  белгілі  координаттармен  келген  уақытын 
көрсетеді.  Толқын  годографтарының  графигі  әрі  қарай  арнайы  әдістерді 
қолдана отырып өңдеуге жіберіледі. 
 
3.24  сурет. Қарсы годографтар сейсмикалық монтажының мысалы 
(Аметист аспабы); а-тура, б-кері годографтар 
 
Жалпы  бұл  әдістер  өте  күрделі  және  есептеуіш  техниканың  көмегңмен 
іске асады.  
Сейсмикалық  мәліметтер  интерпретациясы  қарастырылып  отырған 
ортадағы    сейсмикалық  толқын  жылдамдығын  анықтауды  және  шағылған 
немесе  сынған  шекараның  рельефін  тұрғызады.  Біртекті  емес  ортада  тарайтын 
сейсмикалық толқындардың, сол ортаны құрайтын геологиялық нысандарымен 
барабарлығы  (тождество),  бұл  сейсмобарлаудың  жеке  мәселесі  ретінде  бөлек 

97 
 
қаралады.    Бұл  мәселе  петрофизика  мәліметтері  және  ұңғыманы  зерттеу 
материалдары бойынша шешіледі.
 
Шағылған толқындар годографы бойынша шағылушы шекарадан жоғары 
жатқан  тау  жыныстарының    тиімді    жылдамдығын  анықтауға  болады.  Мұны 
табу  үшін  төмендегі  шарттар  орындалу  қажет:  1)  жер  бетімен  сейсмикалық 
шекара  аралығы  біртекті;  2)  сейсмикалық  шағылу  шекарасы  –  жазық.    Егер 
шекара  көлденең  бағытта  орналасса,  онда  шағылған  толқын  годографының 
теңдеуі былай жазылады: 
t=
ýô
V
1
2
2
4
x
h 
, 
мұндағы    h  −  шекараның  орналасу  тереңдігі;  x  −  профиль  бойынша 
қазіргі координата. 
Тиімді  жылдамдықты    бағалаудың  ең  тиімді  және  кең  таралған  әдісі  – 
қарсы годографтар әдісі болып табылады (3.7.25 сурет). 
 О
1 
және  О
2 
  жарылыс  пункті  L  ара  қашықтықта  орналасқан,  Г
1
  және  Г
2 
шағылған  толқындарының  екі  қарсы  годографы  бар.  Бұл  гордографтардың 
квадраттарының әртүрлілігі былай болады: 
σ= t
2
1
− t
2
2
 = 
2
1
V
(2xl- l
2
) . 
Оны  х  бойынша  диференциалдап  көрінерлік  жылдамдық  теңдеуін 
аламыз: 
V=V
эф
 




x
l
2
 
Мұндағы 

x және 


өлшемдері 6.4-суретте келтірілген.  

98 
 
 
3.25 сурет. Қарсы годограф арқылы тиімді жылдамдықты анықтау 
Олай  болса, 

  функциясы    V
эф 
өлшемін  анықтауға  мүмкіндік  береді. 
Практикада  оны  анықтау  үшін  О
1
,  О
2 
қимасын  түзусызықты  годограф 
саналатын бірқатар интервалдарға бөледі. Сонымен қатар, келтірілген формула 
аз  еңістенген  (7−10°дейін)  шағылған  шекара  үшін.  Сынған  толқындар  қарсы 
годографының  жүйесі  шекаралық  жылдамдықты  V
Г
 
анықтауға  мүмкіндік 
береді.  Сынған  толқындардың  қарсы  годографтары  Г
1
  және  Г
2 
өзара  нүктеде 
теңестірілген (3.7.26- сурет).  
Айырымдық годографты табайық: 
t 
p
 (x)= 


)
(
)
(
)
(
)
(
x
t
x
t
x
t
T
x
t








 
мұндағы 
t

( x )  және 
t

  (x )  –  тура  және  қарсы  годографтардың  жүріп  өту 
уақыты;  Т  -  өзара  годографтар  үшін  жарылыс  пунктіндегі  уақыт. 
Арақашықтыққа  байланысты  t   ( x   ) + A t (x )   ө л ш е м і  а й ы р ы м д ы қ   годограф 
теңдеуін  береді.
 
Егер  сыну  шекарасының  еңкею  бұрышы  10-15°-тан  көп 
болмаса,  онда  алынған  теңдеуді  диференциалдап,  жылдамдық  шекарасын 
анықтауға болады: 
V
Г
 

2
A
Ax
 

99 
 
Шағылушы  шекараның  табу  үшін  қосымша  айырымдық  функция  t
0
 
есептелінеді. 
 
3.26- сурет. Қарсы годограф жүйесі бойынша шекаралы жылдамдықты 
және сынған шекараны анықтау 
 
Сонымен,    О
1
,  О
2 
пунктінде  өзара  Т  уақыт  нүктесінде  теңестірілген  екі 
қарсы  годограф  қолданылады.  Осы  годограф  бойынша    х  координатына 
байланысты t
0 
функциясын тұрғызады: 
t 
0
 (x)= 


)
(
)
(
)
(
)
(
x
t
x
t
x
t
T
x
t








 
Ары  қарай  t0(xi)  айырымдық  функциясының  бірнеше  нүктелерінде 
сынған  шекараға  дейінгі  тереңдікті  мына  формуламен  табады  және  h  орташа 
мәнін табады:  
h (x
i
)= 
V
x
V
ор
i
2
Г
0
ор
)
V
/
(
1
2
)
(
t

 
 
h  есептеу  үшін  V
Г
  және  V
ор
  өлшемдерін  білу  қажет.  Оның  біріншісі  t
0 
айырымдық функциясынан анықталады. Егер сейсмикалық шекара тегіс болса, 
онда  Vор = Vэф деп есептеуге болады. 
Жалпы  сейсмобарлаудағы  жоғары  геологиялық  тиімділік  көптеген 
геофизикалық әдістердің ішіндегі ең маңызды роль атқарады.     

жүктеу/скачать 8,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: