Оқушыларға Қазақстанның пайдалы қазбалары, олардың кен орындары, орналасу ерекшеліктері туралы түсінік беру.
Оқушылардың ой - өрісі мен білім, білік, дағды іскерлігін дамыту арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Оқушыларды өз жерінің танып білуге, ондағы байлықтарды қадір тұтуға және жалпы табиғатты қорғауға тәрбиелеу.
Сабақтың мақсаты:
Пайдалы қазба дегеніміз не?
Табиғи түрінде немесе өнделгеннен кейін шаруашылыққы пайдалануға болатын минералдар мен тау жыныстарын айтамыз.
Пайдалы
қазбалар
Жанатын
Органикалық шөгінді тау жыныстыры
Рудалы (Кенді)
Магмалық тау жыныстыры
Рудасыз (Кенсіз)
химиялық тау жыныстары
Мұнай мен газ,
көмір және уран
Асбест,
фосфорит, тұз,
құрылыс материалдар
Темір, марганец, хром, никель, алюминий, мыс, полиметалдар, алтын,сирек кездесетін металдар
Мұнай мен газ
Мұнай мен газдың мол қоры Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мұнай елімізде бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Ембі кен орнындағы мұнай ұңғысынан (скважина) атқылады. Ал 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңқыстау түбегіндегі Өзен мен Жетібай қосылды. Қазір Қазақстанда мұнай мен газ шоғырланған 14 алап және 207 кен орны бар. Геологиялық қоры 4,8 млрд тоннаға бағаланды. Жалпы Қазақстандағы мұнай қорының болжамы 20-25 млрд тонна. Қазақстандағы жалпы газ коры 6 трлн м3. Дүние жүзінде он екінші орын алады.
Көмір
Қазақстанда көмір қоры мол. Мұнда тас көмір мен қоңыр көмірдің 10 алабы, 300 кен орны бар. Қазақстанның жалпы көмір қоры 164 млрд тоннаға жетті. Көмір кен орындарының басым бөлігі Қарағанды, Павлодар және Қостанай облыстарында орналасқан.
Қазіргі кезде Қарағанды алабы 3600 км2 жерді алып жатыр. Бұл Қазақстанның негізгі көмір базасы. Қарағанды көмірі кокстелетіндіктен сапасы өте жоғары. Тас көмірдің 80 кабаты анықталған, олардың жалпы қалыңдығы 120 м. Көмірдің барланған жалпы қоры 60 млрд т.
Қазіргі кезде Қарағанды алабы 3600 км2 жерді алып жатыр. Бұл Қазақстанның негізгі көмір базасы. Қарағанды көмірі кокстелетіндіктен сапасы өте жоғары. Тас көмірдің 80 кабаты анықталған, олардың жалпы қалыңдығы 120 м. Көмірдің барланған жалпы қоры 60 млрд т.
Маңызы жағынан екінші орынды Екібастұз көмір алабы алады. Павлодар облысында ауданы 160 км2, қазып алынатын көмір қабатының қалыңдығы 150 м. ашық әдіспен өндірілетін болғандықтан, еліміздегі көмірдің ең арзаны болып табылады.
Уран
Уран
Қазақстанның минералды шикізат базасы дүние жүзінде уранның 25%-ын құрайды. Елімізде уранның 100-ге жуык кен орындары барланған. Оның тең жартысы Солтүстік Қазақстанда орын алады. Барланған қоры (470 мың тонна) жағынан Қазақстан дүние жүзінде екінші орында.
Табиғи алтын
Табиғи мыс
Әктас (ізбесті тас)
Тас көмір
Алтын
Калий тұзы
Мұнай
Республика дүние жүзінде...
I топқа мұнай мен газ кенін салыстыра отырып, Венн диаграммасын сызады.
1. Мұғалжар тауында кездесетін ПҚ 1. Доссор
2. Маңызы жағынан екінші 2. Асбест,
орындағы көмір алабы фосфорит, тұз
3. ҚР ең бірінші мұнай ұңғысы. 3. Хромит,
никель
4. Степняк, Ақсуда не шоғырланған? 4. Боксит
5. Рудасыз ПҚ 5. Екібастұз
6. Мыстың ең ірі кен орны 6.Құсмұрын
7. Алюминийдің негізгі шикі заты 7. Алтын
8. Сарыбай темір кені қай жылы 8. Екібастұз
ашылды?
9. Еліміздегі ең арзан көмір 9. 1948 ж
10. Қостанай обл көмір алабы 10. Атасу
II топқа: Сәйкестендір
1.Боксит кенінен қандай металл қорытылады? …..
2. Қоры жөніндегі дүние жүзіндегі аса ірі мұнай кен орны? …….
3. Қазақстанның хром рудасы дүние жүзінің қанша пайызын құрайды?.......
4. Никель рудасы Қазақстанның қай облыс аумағында? ……
5. Табиғи күйінде тамаққа пайдаланылмайтын минерал?......
