«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин



Pdf көрінісі
бет18/66
Дата11.12.2023
өлшемі4,18 Mb.
#137458
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   66
Байланысты:
Шокан Абай Ыбырай


Қарамуллин Ә.
Қайнардың көзі // «Қазақ әдебиеті», 1985 жыл-
ғы 9 август.

Уәлиханов Ш.
Таңдамалы. 151-бет.
25


Кейіннен қазақ жазуы латын алфавитінің нёгізінде 
дамыды. Латын алфавиті дүние жүзіне ең кец тараған 
графика, Латын алфавитінен небары 29 гана әріпті пай- 
далана отырып, 20—30-шы жылдары алуан түрлі кітап- 
тар шықты. Орыс графикасына 1940-шы жылдары көш- 
тік, мұнда 42 әріп пайдаланылады. Бұл жағдай орыс 
тілін үйренуге көп көмек жасады. Шоқан, Ыбырай, 
Абайлардың аңсаған орыс тілі мен әдебиетін, орыс ғы- 
лымы мен мәдениетін меңгеру жолында үлкен роль ат- 
қарды. Тіпті үңіле берсек, орыс алфавитіне негіз бол- 
ран ескі славян алфавиті — кирилика, ал кириликаның 
арғы тегі грек-латын графикасына барып тіреледі. Де- 
мек, революцияға дейін қазақ халқында ешбір жазу, оқу 
болмады деп қарау шындықтан алшақ кетеді.
Демек, араб әрпімен қазақ тілінде кітап шығаруға 
Қазан қаласының, ондағы озық ойлы зиялы адамдар- 
дың қазақ халқы мен татар халқының арасындағы ру- 
ханіг, тілдік, баспагерлік үлкен байланыстың болуына 
біраз ықпал жасағанын атап айтқан дұрыс. Олардан құ- 
рылыс салу, іс тігу, кірпіш күйдіру, сауда-саттық қаты- 
настарын жасауды үйренгеніміз жайында Абай: «Олар 
солдаттыққа да шыдайды, кедейлікке де шыдайды, қа- 
заға да шыдайды... Едбек қылып, мал табудың да жо- 
лын солар біледі. Оның бәрі — бірін бірі қуып қор бол- 
май, шаруа қуып, өнер тауып, мал тауып зор болғандық 
әсері»1,— дейді. Бұл татар халқы туралы, ұлттар ара- 
сындағы игі қатынастар жайлы ұғым, әсіресе араб әргіі- 
мен қазақ тілінде кітап шығарудағы, араб әрпінің бар- 
лык түркі тілдес халықтардың сауат ашудағы прогрес- 
шіл ролі жөніндегі пікір.
Ал Шоқанның сынайтын татарлары — қазақ даласы- 
на ислам діні фанатизмінің туын тігуге келген, құлқын- 
ның құлы болған, тек күн көрудің қамын көздеген та- 
тардың арамтамақ молдалары. Олардың мақсаты — 
біздің азат сахарада кең өскен халқымызды «мұсыл- 
мандық кейпіне түсіру», «мұсылмандықтың тар кебінін 
кигізу». Осындай жағдайды аңғарта келіп ІИокан: 
«Жалпы қазақ халқының алдында, европалық цивили- 
зацияға жетуде орыстардың византиялық дәуірден өт- 
кені сияқты, татарлардың дінге негізделген қауіпті перс­
пектива тұр... Ой мен сезімді тек тежеу қабілеті бар, 
өлі схоластикаға бөленген татар ағартушылығы санасы


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   66




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет