«Қазгидромет» қызметі толық тай тегін болуы керек. Ауа райы өз

5

e-mail: info@alashainasy.kz

ӨРКЕНИЕТ

Антибиотик есту қабілетін төмендетеді

Америкалық зерттеушілер анти биотикті ұзақ уақыт бойы 

қа был дау адамның есту қабілетін төмен дететіндігін айтады. 

Ғалымдар канамицинды қабыл дап жүрген науқастар мен 

оның балаларға арналған баламасы ген тамицинді қабылдап 

жүрген науқас тарды қатаң бақылауға алған. Нәти жесінде, 

осы антибиотиктерді ұзақ уақыт қабылдаған науқастардың 

10-12%-дан астамы есту қабілеті төмен деуінің асқынған 

ауруына душар болған. Сарапшылар анти 

биотиктерді 

мөлшерден тыс қабыл дау құлақ жарғағы үнемі шуылдап 

тұрғандай, адамның есту жүйесіне кері әсер беретіндігін 

анықтаған. 

Шет тілдер алжудан сақтайды

ТҮРТКІ

ТА

ЛҒАМ 

Мерекелік шаралар жыл басынан бері 

түрлі мектеп, мәдениет мекемелерінде, 

кітапханаларда да аталып келеді. Мәселен, 

апта ортасында қаладағы гуманитарлық 

колледжде Қасым оқулары өткізілсе, бүгін 

С.Сейфуллин атындағы Қазақ драма 

театрында ақынның «Досымның үйленуі» 

атты драмасы жаңа заман талабына сай 

сахналанып, көрерменге ұсынылды. Көк-

– Сатираның мақсаты – қоғамдағы 

келеңсіздіктерді әшкерлей отырып, күлкі 

туғызу. Күлкінің екі түрі бар. Бірі жеңіл 

күлкі болса, екіншісі – сарказмға толы 

уытты күлкі. Өкінішке қарай, қазір арзан 

күлкі үстемдік құрып тұр. Уытты, айтары 

бар салиқалы күлкі жоқтың қасы. Жеңіл 

күлкі отбасы, ошақ қасында, жезде мен 

балдыз немесе құрдастар арасында 

айты латын әзілден туады. Үлкен сахнаға 

алып шығуға келмейді, бөтен ортада 

үлкен әсер бермейді. Ауыздан шыққан 

сәтте ғана ду күлкі туғызады да, айтылған 

жерде қалып қояды. Ал уытты күлкі – 

тәрбие құралы. Онымен қоғамды, адам-

ды тәрбиелеуге бола ды.

– Сол уытты күлкінің біздің 

қоғамға жетіспей тұрғаны ақиқат. 

Бірақ не себепті?

– Оның басты себебі – қоғамның 

сын ды керек етпеуінде. Мәселен, Ғабит 

Мү сіре повтердің  тұсындағы  «Ара» 

журналы 

ның пәрмені қандай еді?! 

Жалпы, ол кезде БАҚ бетіндегі әр сөз өз 

иесін табатын, жауап сыз қалмайтын.

Қазір «Жартасқа бардым, күнде ай-

қай салдым, одан да шықты жаңғырық-

тың» кебі. Айтылады, жазылады, қоры-

тынды жоқ. Ал сахнадағы күлкі мүлде 

әлсіз. Сати риктер мен күлкі театрларының 

арасында ғы байланыс нашар. Соның 

салдары болар, театрлар көп болғанымен, 

салмақты күлкі жоқ. Сахнаға көбіне етек-

тің түрілгенін, отбасындағы ұрыс-керісті, 

әйелінен қо 

рық 

қан «ерді» сөз еткен 

ған, көзі ашық көрер 

мен әлдеқашан 

жалық қан, қытықтамасаң, күлдіре ал-

май тын бірсарынды тақырыптан қашып, 

тыңнан түрен салған кім бар? Қысқасы, 

Абай атам айтатын қымбат күлкі уысы-

мызға түспей-ақ тұр. Мәселен, Ресей де 

сатирик шығармасын сахнаға өзі алып 

шығады, яғни өзі орындайды. Өйткені 

олар сахна мәдениетін де қоса меңгерген. 

Ал бұл дегеніңіз – айтар ойдың көрермен-

ге делдалсыз, яғни ортадағы әртіссіз 

тікелей жетуіне жол ашады. Егер сатирик-

тің сах 

наға лайықтап жазғанын әртіс 

орындауы керек болса, ол оны өз жаны-

нан шығар ғандай түсініп, өзіне сіңіріп 

алатындай өрелі болуы керек. Сонда 

ғана сапалы күлкі туады. Бізде осы кемшін 

түсіп жатыр. Меніңше, қалың бұқара да 

елдегі саяси, мәдени, экономикалық, 

әлеу меттік  тақы рып тардан  хабардар 

болса, жоғарыда отырған, ел алдында 

жүрген түрлі саладағы алпауыттардың 

жақсы-жаман қасиеттерін білсе, күлкінің 

аясы кеңи берер еді.

– Сонда халқымыздың саяси 

сауатсыздығы мен әзілге деген 

талғамының төмендігін айтқыңыз 

келеді ғой... 

– Дұрыс айтасыз, мұны белгілі 

дәреже де халықтың енжарлығы деуге 

болады. Бізде саясат жабық жүргізіледі. 

Халықтың сая саттан хабары жоқ, саясат-

пен айналыс пай ды. Биліктегі өзгерістер-

ден, қандай басшы қайда ауысқанынан 

хабары да, шаруасы да жоқ. Саяси порт-

рет те жоқ. Пародис тер дің де тек өнер 

адамдарын ғана айналдыра беруінің бір 

себебі – осын да. Яғни саясатты қалың 

қауым қабыл дай алмайды. Қабыл дама-

ғаннан кейін, күлкі тумайды. Сол себепті 

біздің әртістер осыдан 20-30 жыл бұрын 

өзекті болған, қазір салмағы жоқ күлкіні 

әлі де тулақтай тартып келеді. Бұл үрдіс 

әртісті де, халықты да, сатираны да өсір-

мейді.

– Былай істеу керек дейтіндей ұтымды 

ұсынысым жоқ. Меніңше, бұл – уақытпен 

келетін нәрсе. Мәселен, ел Тәуелсіздік 

алған алғашқы жылдары күлкі жайына 

қалып, күн көру мұң болып кетті. Ел еңсе-

сін сәл тіктеген тұста «Тамашаға» ілесе 

алғаш қы күлкі театрлары құрыла баста-

ды. Олар айтқан әзіл ел аузында жүрді, 

халық мәде ниет орындарына ағылды, 

күлкі өзін-өзі ақтады. Бірақ одан бері 

талай уақыт өтті ғой. Осы аралықта тақы-

рып өзгеріп, күлкі байсал тартуы керек 

еді. Өкінішке қарай, сүйегіне ілініп сол 

әзіл әлі келе жатыр. Бұқа ра да арзан 

күлкіден жалығар емес. Бұл жақсы емес. 

Жаңа сатыға көтерілмей, күлкінің құнын 

қайта сараптамай, қоғамда өзгеріс бол-

майды. «Күлкі – күштілер қа руы» деген 

сөз бекер айтылмаса керек.

– Жас сатириктер аз емес. Мүлде жоқ! 

Саяси сатираны ғана емес, кез кел ген 

тақырыпты қаузау үшін де ішкі дайын дық 

керек. Сөз етпек дүниеңнен хабарың 

болуы қажет. Сіз өзіңіз сезінбеген, білме-

ген жайтты бәрібір ойдағыдай нанымды 

етіп жаза алмайсыз. Ал сахнаға лайық-

талған сатираның басты мақсаты күлкі 

туғызу ғой. Ендеше, саяси сауаты жоқ 

адам қайтіп саясаттан күлкі туғызбақ? Ал 

аға буын мен жас буынның арасында 

мен білгелі байла ныс болған емес.

– Әртістер сатириктермен 

немесе, керісінше, сатириктер 

әртістермен жұмыс істеуге неге 

құлықсыз? Сіз белгілі бір театрмен 

жұмыс істеп көрдіңіз бе? 

Болашақта ондай жоспарыңыз 

бар ма? 

– Ортада бір көпір жоқ. Меніңше, ол 

көпір ақша болуы тиіс. Жақсы қаламақы 

төленсе, сатирик сәтті туынды жазады. 

Ол әртіске ақша алып келеді, көрермені 

мо лая ды. Міне, осыны жолға қоя алмай 

келеміз. Ал маған әзірге ондай ұсыныс 

түскен жоқ, егер қомақты қаламақы 

төлесе, бағымды сынап көруіме болады. 

Ең өкініштісі, әлі күнге сахнаға арзан күлкі 

толассыз шығып жатыр. Бұл 20 жылға 

созылды, әлі де 10-15 жыл толастамауы 

мүмкін. Бұдан көрер зардабымыз аз 

емес. Себебі өреміз өспейді, сахна мәде-

ниеті сақталмайды. Анайы сөз, ауызекі 

қалжың үстемдік құра береді. Бұл – сол 

әзілді жазған сатириктің де, орындаған 

әртістің де, көріп, күліп отырған көрер-

мен нің де талғамының төмендігі, күлкінің 

қадірінің қашқаны. 

тем мен жазда ақын тойы облыс, рес пу б-

ли ка көлеміндегі шараларға ұласып, ақын 

туған жерде де бірқатар шаралар атқа-

рылмақ.

Жақында облыс әкімінің блогына жер-

атындағы кітапханаға Қасым есімін берсе» 

деген ұсыныс жасады. Несі бар?! Жампоз 

жыршының мерейтойы тұсында мұндай 

бастама қолдауға сұранып-ақ тұрған тә-

різді.

 на қызу қарбалас дайындықпен кірісуде. 

Мәдени шаралар мен көрме, қойылымдар, 

баспасөз беттерінде мақалалар жария ла-

нуда. Бір өкініштісі, қазақ ақындарының 

тұтас мектебінің басында тұрған Қасым 

туралы деректі фильм де, көркем фильм 

де әлі күнге дейін түсірілмеген екен. Өзі 

ақын, өзі әнші, сері, дауылпаз азамат жай-

лы фильм түсіру биылғы жылдың еншісінде 

болса екен...

Сәуле ОМАРБАЕВА, 

Қарағанды облыстық мәдениет 

басқармасының мәдениет пен өнер 

ұйымдарының жұмысын қамтамасыз ету 

жөніндегі бөлімінің бас маманы:

– Қасым атамыздың мерейтойына 

орай, Мәдениет басқар масы 

тарапынан көптеген шаралар өткізу 

жоспарланып, дайындық шаралары 

тиянақталып келеді. Олардың 

қатарында Қасым әндерінің байқауы, 

ақын атындағы облыстық мүшәйра, 

облыстық театрдың көркем дік 

жетекшісі, белгілі актер Дунай 

Еспаевтың сахналауында «Досымның 

үйленуі» атты қойылым премьерасы, 

С.Қожамқұлов атындағы Жезқазған 

драма театры ақын жырларынан «Ей, 

тәкаппар дүние, маған да бір қара-

шы» атты моноспектакль ұйымдас-

тырып отыр. Қасым Аманжолов 

атындағы облыстық мүшәйра биыл 

бірінші рет емес, бұрнағы жылдардан 

бері тұрақты өткізіліп келе жатқан 

байқау болғандықтан, биыл да бұл 

дәстүр жалғасатын болады.

Қарағанды 

АҚИЫҚ

қызметі мәлім етті. Кешке Гагарин орта 

мектебінің мұғалімдері мен оқушылары, 

соған қоса ауыл тұрғындары қатысты. 

Жиыл ған қауымға алдымен ақиық ақын-

ның өмірі мен шығармашылығына қатысты 

кең мағлұмат берілді. Ұстаздар қауымы 

Мұқағали Мақатаевтың кейінгі ұрпаққа 

қалдырып кеткен мол мұрасын шәкірттерге 

әңгімеледі. Кеш барысында «Айыртау әже-

лері» ансамблі және қазақ тілі мен әдебиеті 

пәнінің мұғалімі Ш.Баймырза ақынның 

өлеңіне жазылған бірнеше әнді шырқады. 

Нақышына келтіре орындалған әндер 

көрер мен жүрегіне жол тауып, ауыл аға-

йы нын ризашылыққа бөледі. Өз кезегінде 

мектеп оқушылары Мұқағали өлеңдерін 

мәнерлеп оқыды. Кеш соңында жиылған 

жұртшылық Мұқағали Мақатаевтың өмірі 

мен шығармашылығынан сыр шертетін 

кітап көрмесін тамашалады. 

Асыл ЖАН, 

Семей

«Мұқағали – мәңгілік ғұмыр»

Шығыс Қазақстан облысының Ұлан ауданына қарасты Айыртау ауыл-

дық кітапханасында қазақтың ұлы ақыны Мұқағали Мақатаевтың 

80 жыл дығына арналған «Мұқағали – мәңгілік ғұмыр» атты әдеби-сазды 

кеш өтті. 

ШАРА

мемлекеттегі елшіліктері ұлттық рухания-

тымыз бен әдеби мұрамызды жан-жақты 

насихаттауға ерекше көңіл бөліп келеді. 

Мұндай игі қадамдар, ең алдымен, Қазақ-

стан имиджінің оң бағытта қалыптасуына 

септігін тигізсе, бір жағынан, ұлтымыздың 

тереңде жатқан рухани құндылықтарын 

әлемге паш етуді көздейді. Беларусь елінде 

өткен Жамбыл ақынның кеші – соның 

айқын дәлелдерінің бірі.

Анатолий СМИРНОВ, Қазақстанның 

Беларусь Республикасындағы елшісі: 

– Қазақ әдебиетінің Беларусь еліне 

келуі халық ақыны Жамбыл Жабаевтың 

шығармашылығымен танысудан бас-  

т ал ғандығы  белгілі.  Белорустардың 

мақ 

танышына айналған Якуб Колас 

кезінде Жамбыл ақынға өз өлеңдерін 

арнаған. Жамбыл шығармалары 1938 

жылы «Пла 

мя революции» атты 

журналда белорус тілінде жарық көрген 

еді. Екі халықтың рухани байланысы 

алдағы уақытта да жандана түседі деп 

сене мін.

Якуб Колас атындағы Минск мұража-

йын да өткен әдеби кешке жергілікті зиялы 

қауым, әдебиетшілер, жас оқырмандар 

мен осы елдегі қазақ диаспорасының 

өкілдері және елшілік қызметкерлері қа-

тыс ты. Бұл шараны Қазақстанның Беларусь 

Республикасындағы елшілігі мұражай бас-

шылығымен және «Атамекен» қазақ қо ға м-

дық бірлестігімен бірлесіп ұйымдас тырған. 

Кеш соңында қазақ диаспорасын дағы жас-

тардың күшімен арнайы мерекелік концерт 

ұйымдастырылып, Жамбылдың өлеңдері 

оқылды.

Қасым ақынға ескерткіш қою туралы 

мәселе соңғы бірер жыл бойы Қараған-

дыдағы рухани-мәдени ортада тұрақты 

талқыланып келеді. Биыл Ленин ескерт-

кішін алып тастаған көмірлі қала тізгінін 

ұстаған басшылар шаһардағы бас көше-

лер  дің біріне дауылпаз дәуір жыршысының 

тас мүсінін орнатпақшы. Жақын күндері 

ақын мүсінін жасамаққа ынта білдірген үш 

талапкердің жобасы ескерткіштер мен 

монументтер мемлекеттік комиссияға 

ұсынылған болатын. Жеңімпаздың есімі 

анықталған бетте мүсін арнайы шебер ха-

нада сомдала бастайды. 

ДҮНИЕ-ҒАПЫЛ 

...Біржан біздің курстағы өзіндік орны бар 

ерекше азамат еді. Өзі сонау жылдары Кеңес 

армиясының қатарында Ауғанстанда азаматтық 

борышын өтеп, қан майданнан аман оралды. Асыл 

арманы жетелеп, ҚазМУ-дың журфагіне түсті. 

Біздің жолымыз қазақ журналистикасының қара 

шаңыра 

ғында түйісті. Арамыздағы ересегіміз, 

дың бетке ұстар азаматы болған ол 

бәрімізге қамқор аға, ақылшы дос еді... 

Ортасынан ерте есейген Біржан мемле кеттік 

қызметке де ерте араласты, ерте үй лен ді, ғылым 

жолын қуды, жауапты қызмет тер атқарды. Қаламы 

үшкір, ойы озық журналист атанды. Елорда 

Сарыар қаға қо ныс аударғанда алғашқы лекпен 

астанаға келіп, бірқатар лауазымды қызметке 

белсене араласты. Өз пікірі, өз көзқарасы, өз 

ұстанымы, өз жолы бар Біржан Байғараұ лын оны 

білетіндердің бәрі де сыйлайтын, құрмет тұтатын, 

болашағынан мол үміт күтетін.

Аяулы досымыздан табанда көз жазып 

қалатынымызды кім білген?! Өмір – жалған, 

дүние-ғапыл, пенденің басы – Алланың добы, 

ажал айтып келмейді десек те, күні кеше ғана 

арамызда жар қыл дап жүрген досымыз Біржаннан 

қапыда айыры лып қаламыз деп кім ойлаған?! 

Аяулы дос, кур стас, асыл азамат, ардақты әке 

Біржан Бел ғара арамыздан небәрі қырық бес 

жасында оқыстан кете барды... Амал бар ма?.. 

Оның артында қарымды қаламының ізі, мем-

ле 

Шаңы рағын шайқалтпайтын қос ұланы Ақберені 

мен Ақәділі бар. «Тұлпар тұяғын тай басар» 

дегендей, ұрпағы барда оның ошағының оты мәңгі 

сөнбейді. 

Қош, аяулы дос! Қатарымызда ойсырап қалған 

орның енді қайтып тола қояр ма екен? Жаның 

пейіште шалқысын. Жатқан жерің жайлы, топыра-

ғың торқа болсын, иманың өзіңе серік болғай!

Достары 

Бақұл бол, Біржан!

Қазақ тілінің үлкен жанашы ры, 

филология ғылымының кандидаты, 

белгілі журналист,  Ш.Шаяхметов 

атындағы Тілдерді дамытудың 

республикалық үйлестіру-әдістемелік 

орталығы ның директоры Біржан Байға-

раұ лы Белғара өмірден озды.

Б

АЙҚА

Осынау елеулі шараға қазірдің өзінде 

дайындық жұмыстары жүріп жатыр. Нағыз 

өнер туындылары сынға түсетін бұл фести-

вальға Қазақстан тарапынан режиссер 

Мірғалым Есіркепов өзінің «Адамға қанша 

жер керек?» деп аталатын алғашқы толық-

метражды фильмімен қатыспақ. 

Мірғалым Есіркеповтің есімі көпшілікке 

жақсы таныс болмағанымен, бірқатар те-

ле визиялық туындылар мен кинофильм-

дер де қолтаңбасы бар. Ол киноға енді 

машықтана бастаған студент кезінде-ақ 

«Қазақстан-Моңғолия» фильмінің түсірі-

ліміне қатысқан. Бұдан соң «Қазақфильм» 

киностудиясында қосалқы режиссер ретін-

де көптеген фильмнің түсірілуіне атсалыс-

қан. Сонымен қатар ұзақ жылдар телевизия 

саласында қызмет етіп, бірқатар деректі 

фильмнің авторы ретінде өзін көрсете 

білді. Өз саласына сіңірген еңбегі үшін  

М.Есіркеповке кезінде «Алтын жұл дыз» 

сыйлығы берілген.

Мірғалым ЕСІРКЕПОВ, режиссер:

– Лев Толстой әңгімесінің желісінде 

түсірілген драмалық бұл фильмнің 

ұзақ тығы – 65 минут. Түсірілім жұмыс-

тары Алма 

ты облысының Жамбыл 

ауданын дағы Ұзы нағаш ауылы маңында 

жасал ды. Оны был тыр «Ар продакшн» 

про дюсерлік орталығының қатысуымен 

тоғыз күннің ішін де түсір дік. Биылғы 

жылы монтаж жұмыстары толық аяқ-

талған соң, Гатчина дағы халық аралық 

әдебиет және өнер фести валіне қатысу 

үшін өтініш жолдаған быз, ұйымдас-

тырушылардың көңілінен шық 

 

қан 

сияқты. Олар бұл фильм ар найы кино-

тас паға көшірілмесе де, фестивальға 

қатысуға рұқсат беріп отыр.

Санкт-Петербург маңындағы Гатчина 

қаласында өтетін үлкен өнер байқауына 

биыл Ресей Федерациясының халық әртісі 

Игорь Масленников бастаған қазылар ал-

қа сы төрелік жасамақ. Ресей киносының 

отаны саналатын Гатчинада алғашқы де-

рек ті таспалар 1896 жылдан бастап түсіріле 

бастаған.

Онда осы уақытқа дейін 100-ден астам 

деректі, ғылыми-танымдық және көркем 

фильм жасалған. Олардың арасында 

«Алек   сандр Суворов» (1941), «Софья Пе-

ровс кая» (1967), «Ашық кітап» (1974), 

«Сола қай» (1986) сияқты туындылар бар. 

Бұл жерде әлемдік кинематографияның 

жаңа туындыларын таныстыратын халықа-

ралық фестиваль өткізу үрдісі 1995 жылдан 

бастау алады.

Бекжан ЕРЛІК

Гатчинада бақ сынамақ

Ресейдің Гатчина қаласында биылғы жылдың 10-16 наурыз күндері 

аралығында XVII халықаралық әдебиет және өнер фестивалі өтпек.

ІЗ. ДЕН. ІС. 

  Мектептің бастауыш сынып мұғалімі 

Жансеркеева Гүлжан бүлдіршіндердің 

математика пәніне қызығушылығын жоға-

ры санап, көпшілікке арнайы ашық сабақ 

ұйымдастырып, ол ертегі түрінде өтті. 

Сабақта мұғалім оқушыларды «алғырлар», 

«тапқырлар», «білімділер» деп үш топқа 

бөліп, оқушылардың логикалық дамуына 

ықпал етті. Жансеркеева Гүлжанның ай-

туын ша, №33 мектеп келешекте лицей 

мәртебесін алуға дайындалып жатыр. Ал 

ол мәртебені барлық пәндерді терең оқы-

татын оқу орны ғана ала алады. Білім 

берудің сапасын арттыру мақсатында 

мектептерде интерактивті оқыту жүйесі де 

жылдан-жылға дамып келеді. Мұғалімдер 

интерактивті тақтаны да тиімді пайдаланып 

жүр. Оқушыларымыздың «барлық пәннің 

еліне саяхат» жасауы үшін осындай құрал-

жабдықтардың қажеті жоғары екенін мұға-

лімдер құптады. 

Сейіл БЕК

Ертегі түрінде өткен сабақ 

Кеше Алматы қаласы  

Медеу ауданына қарасты 

№33 жалпы білім беретін 

мектептің 2-сыныбында 

«Математика еліне саяхат» 

атты ашық сабақ 

ұйымдастырылды. 

Елбасының Жолдауындағы  

білім беруге қатысты 

реформаларын ескеріп, 

бүлдіршіндер де дәрісті 

жаңа бағытта өрбітті.

Адамдар қартайған шақта неге алжиды? Кей адам тіпті 90-100-

ге келсе де, алжымай, ақыл-есі түзу болады. Мұның себебі не? 

Алжудың алдын алуға бола ма? 

Ақкербез АМАНДЫҚҚЫЗЫ, Атырау қаласы

Канадалық ғалымдар екі тіл 

білетін адам дар дардың тек өзінің 

ана тілін ғана білетін адамдарға 

қарағанда Альцгеймер ауруына 

кейінірек шалдығатындығын тап-

қан дейді PhysOrg сайты. Бұған 

дейін орта және егде тартқан де ме н -

цияға ұшы рамаған адамдар ара-

сында қостілді адамдар жылдамдық 

реакциясы мен зейін қою сынағы-

нан басқаларға қарағанда сүрінбей 

өтетіндігі белгілі болған. Торонто-

дағы Ротман зерттеу институтының 

зерттеушілері билингвизмнің (қос-

тілділік) қарттық алжудың дамуына 

әсерін тексерген. Медпорталдың 

хабарлауынша, олар 2007-2009 

жылдар  ара лы ғында  Альцгеймер 

ауруына шалдыққан 211 науқасты 

назарда ұстап, бақылауға алған. 

Талдама алу барысында көбіне 

интеллект бұзылуы байқалған жас 

мөлшері, еңбек өтілі, білім деңгейі 

мен тілдерді білуі назарда бол ды. 

102 адам ғана қос тілді, қалғаны 

ана тілін ғана меңгерген болып 

шық 

ты. Бұл құрамда жыныстық, 

білім деңгейі ерекшелігі байқалған 

жоқ. 

есеппен алғанда интеллектілері төрт  

жылға кейін, ал Альцгеймер ауруы 

диагнозы «біртілді» топқа қарағанда 

бес жылдан соң байқалған. Зерттеу 

жетекшісі Фергус Кректің (Fergus 

Craik) айтуынша, екінші тілді білу 

қарттық алжасудан қорғамайды, 

бірақ бұл аурудың дамуына кедергі 

жасайтын мида «зияткелік қор» 

есебінде бола алады.