Қазіргі таңда қОҒамда эмоционалды интеллектіні дамытудың маңызы 7М01101- «Педагогика және психология»
жүктеу/скачать 0,61 Mb. Pdf көрінісі
|
Маханбетияр Ақнұр мақала
| Эмоционалды интеллект - бұл кең мағынада өзіне және басқаларға
деген жағымды да, жағымсыз да сезімдерді тану, жеке сезімдерді жалаң фактілерден ажырата білу, сондай-ақ басқа адамдармен қарым-қатынас жасауда көңіл-күйді, темпераментті, интонациялар мен ниеттерді олардың жасына қарамай сезіну шеберлігі. Эмоционалды интеллекттің маңызды бөлігі - өзінің эмоциясын тану және шынайы сипаттау қабілеті, дүрбелеңге қарсы тұру және «жаман эмоциялардан» бас тарту (ашу, қызғаныш, тітіркену, қызғаныш, ашу). Эмоционалды интеллект - бұл жеке тұлғаның бейімделу мүмкіндіктеріне тікелей қатысты және танымдық қабілеттер жиынтығы болып табылмайтын, өзін-өзі қабылдаудың және эмоциялармен байланысты эмоционалдық бейімділіктің жеке және тұрақты жиынтығы деп болжануда. Зерттеулерге сәйкес, эмоционалды интеллект қасиеті жоғары дамыған адамдар оптимистік және бейімделгіш, жоғары эмпатияға ие, тұлғааралық және тұлғаішілік сфераларда өте құзыретті [10], өмірге қанағаттанған, жағымсыз оқиғалардан аз уайымдайды, көп жағдайда стрессті жеңуге бейімделетін стратегияларды қолданады. Р.Бар-Он өмірлік жағдаяттарды шешуге көмектесетін танымдық, білімділік және құзыреттіліктермен басқа барлық қабілеттерді қоса алғанда, эмоционалды интеллект тұжырымдамасына кең түсінік береді [3]. Эмоционалды интеллекттіні әлеуметтік бөлігі ретінде қарастыра отырып, ол алдымен өзінің зерттеуінің бір бөлігі ретінде «EQ» (эмоционалды интеллект) терминін енгізді. Р.Бар-Он эмоционалды интеллекттінің бес бағытын анықтады. 1. Өзін-өзі тану: адамның өз эмоцияларын білуі, түсінуі, сенімділік, өзін-өзі құрметтеу, өзін-өзі актуализациялау, тәуелсіздік. 2. Тұлғааралық қарым-қатынас дағдылары: эмпатия, тұлғааралық қатынас, әлеуметтік жауапкершілік. 3. Бейімделу мүмкіндігі: мәселелерді шешу, шындықпен байланыс, икемділік. 4. Стресстік жағдайларды басқару: күйзеліске қарсы тұру, импульсивтілікті бақылау. 5. Басым көңіл-күй: бақыт, оптимизм Ғылыми әдебиет көздерін талдау негізінде эмоционалды интеллект адамның эмоционалды жағдайдағы реакциясын түсіндіру және болжау үшін қажет және тұлғаның эмоционалдық сферасын талдаудың тиімді құралы болып табылатын күрделі құбылыс ретінде анықталады. Эмоционалды интеллект тұжырымдамасын алғаш рет Г.Гарскова қолданды, ол эмоционалды интеллектті эмоцияларда ұсынылған және интеллектуалды синтез мен талдауға негізделген эмоционалды сфераны басқаруға қабілеттілік ретінде анықтайды [7]. Эмоциялар мен ойлау байланысының заманауи тәсілдерінің бірі - жағымсыз сезімдермен тиімді күресетін теңдестірілген адамдарды сипаттайтын практикалық интеллект тұжырымдамасы. Мұндай адамдардың айрықша қасиеттері - сабырлылық пен байсалдылық, жан тыныштығы. Эмоционалды интеллект эмоцияларда қамтылған ақпаратты өңдеу қабілеті ретінде анықталады: эмоциялардың мағынасын, олардың бір-бірімен байланысын анықтау, эмоционалды ақпаратты ойлау мен шешім қабылдау үшін негіз ретінде пайдалану. П.Саловей мен Дж.Мейер иерархияда орналасқан төрт компонентті анықтады, мұнда әр компонент адамның өз эмоцияларына да, басқа адамдардың эмоцияларына да қатысты [8]: - эмоцияларды анықтау. Бірнеше байланысты қабілеттерді қамтиды, мысалы, эмоцияны қабылдау (яғни эмоцияның болу фактісін байқау мүмкіндігі), оларды сәйкестендіру, адекватты білдіру, шынайы эмоциялар; - ойлау мен іс-әрекеттің тиімділігін арттыру үшін эмоцияларды қолдану. Сезімдерді маңызды оқиғаларға бағыттау, проблемаларды шешуге ықпал ететін эмоцияларды ояту (мысалы, шығармашылық идеяларды қалыптастыру үшін көтеріңкі көңіл-күйді қолдану), проблема бойынша әр түрлі көзқарастарды талдау құралы ретінде көңіл-күйдің ауытқуын пайдалану қабілеттерін қамтиды; - эмоцияны түсіну. Эмоциялар кешенін, эмоциялар арасындағы байланысты, бір эмоциядан ауысуды түсіну қабілеті; - эмоцияны басқару. Эмоцияны басқара білу, жағымсыз эмоциялардың қарқындылығын төмендету, олардың эмоцияларынан хабардар болу, соның ішінде жағымсыз сезімдер, эмоционалды жүктелген мәселелерді олармен байланысты жағымсыз эмоцияларды баспай шешу: Жеке өсуге және тұлғааралық қатынастардың жақсаруына ықпал етеді [1]. Манойлова М.А. эмоционалды интеллект өзінің күйлері мен сезімдерін және басқа адамдардың сезімдерін білуді, қабылдауды және реттеуді қамтамасыз ететін коммуникативті және реттеуші тұлғалық қасиеттер жиынтығы ретінде анықтайды. Эмоционалды интеллекттің даму деңгейі тұлғаның өзара қарым-қатынасы мен жеке дамуының өнімділігі мен жетістігіне байланысты [5]. Комарова А.Р. эмоционалды интеллект дамуының биологиялық және әлеуметтік алғышарттарын анықтайды. Биологиялық алғышарттарға эмоционалды қабілеттің тұқым қуалайтын бейімділігі жатады. Әлеуметтікке белгілі бір жас кезеңінде рационализаторлықтың қалыптасуы, баланың өзіндік санасының даму дәрежесі, ата-аналар арасындағы эмоционалды қауіпсіз қатынастар, ата-аналардың білім деңгейі және отбасы табысы, тәрбиелеудің гендерлік ерекшеліктері, бақылау локусы, діндарлық жатады.
Эмоционалды интеллектті дамытудың керемет жолдарының бірі - жағымсыз эмоциялардың төмендеуі және бұл «сана деңгейлері» шкаласында айқын көрінеді [6]. Кез-келген жағымсыз эмоция - бұл адамның әлем туралы суретіндегі қателік. Әлемнің суреті адамның біздің әлеміміз туралы көптеген сенімдерін білдіреді. Кез-келген екі сенім бір-біріне қайшы келе бастағанда, бұл жағымсыз эмоцияны тудырады. Мысалыға, шешім қабылдаудан қорқу және қателік жасау, екі шешімнің кез-келгенін кінәлау, депрессия, өзіне ашулану, адамдарға ашулану және т.б. Дамыған эмоционалды интеллект жағымсыз эмоциялардың себептерін (бірнеше нанымдардың қақтығысы) көруге мүмкіндік береді, содан кейін жағдайды байыпты бағалап, ақылдылықпен әрекет етеді. Басқаша айтқанда, эмоционалды интеллект жағымсыз эмоциялардың себептерін ұзақ уақыт бойы сезінудің орнына, оларды тез шешуге мүмкіндік береді [4]. Эмоцияны түсіне білу нәтижесінде: • эмоцияны анықтай алады, яғни өзі немесе басқа адам қандай эмоцияны бастан кешіріп жатқанын анықтай алады және оның сөздік көрінісін таба алады; • осы эмоцияны тудырған себептерді және оның салдары қандай болатындығын түсінеді. Эмоцияны басқара білу дегеніміз - адам: • эмоциялардың қарқындылығын басқара алады, әсіресе шамадан тыс күшті эмоцияларды бәсеңдетеді; • эмоциялардың сыртқы көрінісін басқара алады; • қажет болған жағдайда ерікті түрде сол немесе басқа эмоцияны тудыруы мүмкін. Түсіну қабілеті де, эмоцияны басқару қабілеті де өзінің эмоцияларына және басқалардың эмоцияларына бағытталуы мүмкін. Осылайша, тұлғаішілік және тұлғааралық эмоционалды интеллект туралы айтуға болады. Бұл екі нұсқа әртүрлі танымдық процестер мен дағдыларды өзектендіруді көздейді, бірақ олар бір-бірімен байланысты болуы керек [5]. Д.В. Люсин, эмоцияларды түсіну және оларды басқару қабілеті жеке тұлғаның эмоционалдық салаға жалпы бағытталуымен өте тығыз байланысты, яғни адамдардың ішкі әлеміне қызығушылықпен (оның ішінде өзін де), мінез- құлықты психологиялық талдауға бейімділікпен ерекшеленеді. Демек, «эмоционалды интеллекті» қос сипатқа ие және бір жағынан, танымдық қабілеттерімен, ал екінші жағынан, жеке ерекшеліктерімен байланыстырылған құрылым ретінде елестетуге болады. Демек, «эмоционалды интеллект» - бұл адамның өмір сүру барысында оның деңгейі мен нақты жеке ерекшеліктерін анықтайтын бірқатар факторлардың әсерінен қалыптасатын психикалық қасиет [3].
жүктеу/скачать 0,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|