БАҒдарламасы 5В020500-филология (Қазақ филологиясы)

 

 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 

 

 «А. Байтұрсынов атындағы 

Қостанай 

мемлекеттік 

университеті» РМК 

Гуманитарлық-әлеуметтік 

факультеті 

 

      

 

Бекітемін 

 

Факультет кеңесінің  

төрайымы 

____________С. Берденова 

___ _________2015 ж. 

  

 

 

 

 

 

2015-2016 оқу жылына арналған  

 

МАМАНДЫҚ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК ЕМТИХАН 

 

БАҒДАРЛАМАСЫ 

 

 

 

5В020500-ФИЛОЛОГИЯ (ҚАЗАҚ ФИЛОЛОГИЯСЫ) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қостанай, 2015 

 

 

2 

 

    Бағдарламаны  ҚР  Білім  және  ғылым  министрлігінің  2012  ж.  10.04.  №158 

бұйрығымен  бекітілген

 

Типтік  оқу  жоспары  негізінде  Ахметова  Б.З.,  филол.ғ.к., 

доцент, Тасмағамбетова З.Ж., филология магистрі жасаған.   

 

 

 

 

Тіл және әдебиет теориясы кафедрасының мәжілісінде қаралған және ұсынылған 

24.12. 2015 ж.  № 10 хаттама 

 

 

 

 

Гуманитарлық-әлеуметтік факультетінің Әдістемелік кеңесінде мақұлданған 

24.12. 2015 ж.  № 10 хаттама 

 

 

 

Факультетің кеңес шешімімен бекітілді    06.01. 2016 ж.  № 1 хаттама 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

Мазмұны 

 

Кіріспе ……………………………………………………………………..... 

4 

Негізгі бөлім (пәндер мазмұны)…………………...……............................. 

7 

1  Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы …………….. 

7 

2  Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы ......................................................... 

9 

3  Қазіргі қазақ тілінің жай сөйлем синтаксисі ….……………………….. 

11 

4.XIX ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы................................................. 

13 

5  Қазақ тілін оқытудың әдістемесі .............................................................. 

16 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

 

Кіріспе 

Қорытынды  мемлекеттік  емтихан  пәнаралық  емтихан  түрінде  бланкілік 

тестілеу  әдісі  арқылы  өткізіледі.  Оның  міндеті  –  студенттердің  оқу  бағдарламамен 

қарастырылған  оқу  материалы  қаншалықты  меңгергендігін  анықтау  болып 

табылады.  Бланкілік  тестілеу  арқылы  өткізілетін  қорытынды  мемлекеттік  емтихан 

мамандық бойынша мамандарды даярлаудың негізін қалайтын пәндерді қамтиды. 

Мемлекеттік емтиханға шығарылатын пәндер тізімі: 

1.  Қазіргі қазақ тілінің лексикологясы мен фразеологиясы – 300 сұрақ 

2.  Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы –300 сұрақ 

3.  Қазіргі қазақ тілінің жай сөйлемі –300 сұрақ 

4.  XIX ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы – 150 сұрақ 

5.  Қазақ тілін оқыту әдістемесі – 150 сұрақ 

Сұрақтардың жалпы саны – 1200. 

 

5В020500-Филология (каз.) мамандығының кешендік емтиханға кіретін пәндердің 

қысқаша мазмұны: 

 

Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы 

«Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеология» пәнінің негізгі зерттеу 

объектісіне: сөз, сөздің лексикалық жүйеде алатын орны, лексикалық мағына, сөздің 

пайда болу, даму, қалыптасу заңдылықтары, жасалуы мен шығу тегі, қарым-қатынас 

кезіндегі  қолданылу  қабілеттілігі,  функциялық  қызметінің  аясы  мен  шеңбері, 

омониялық  стильдік  сипаты,  сөздік  құрам  сияқты  күрделі  мәселелер  жатады.  Бұл 

курсты  оқу  жоғарғы  курстарда  өтілітін  барлық  пәндерді  меңгеруге  үлкен  септігін 

тигізеді. 

Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы 

«Қазіргі  қазақ  тілінің  морфологиясы»  базалық  пән,  соның  ішінде  міндетті 

компонент  болып  табылады.  Бұл пән  қазақ  тіліндегі  грамматикалық  мағыналардың 

жасалу  жолдары  мен  амал-тәсілдерін,  грамматикалық  формаларды,  грамматикалық 

категорияларды, сөздердің морфологиялық құрылымын, сөз формаларының жасалу 

тәсілдерін,  сөздердің  грамматикалық  сипаттарына  қарай  грамматикалық  топтарға, 

сөз  таптарына  бөлінуін  зерттейді.  Морфология  –  қазақ  тілінің  грамматикалық 

деңгейі. Сондықтан да морфологиялық талдаулар барысында сөздің морфологиялық 

құрамы  анықталып,  белгілі  бір  сөз  табына  қатысына  қарай  талданады.  Аса  ірі 

категориялар ретінде сөз таптары жан-жақты қарастырылады. Морфологияның өзге 

пәндермен байланысы: фонетика, лексика, синтаксис, сөзжасам. 

Қазіргі қазақ тілінің жай сөйлемі 

Сөздердiң  сөйлем  құрамында  бiр-бiрiмен  белгiлi  грамматикалық  тәсiлдер 

арқылы  байланысып,  айырым  синтаксистiк  қарым-қатынаста  жұмсалу  ерекшелiгiн 

және  олардың  арасында  байланыстың  түрлерiн  жан-жақты,  толық  меңгеру 

көзделедi.  Синтаксистiк  тұлға-бiрлiк  ретiнде  түсiнiлетiн  сөз  тiркестерiнiң  өзiндiк 

ерекшелiгiн,  оның  бiр  жағынан,  басқа  лексика-грамматикалық  тұлға-бiрлiктерден 

айырма-белгiлерiн түсiндiру. 

 

 

 

 

 

5 

 

XIX ғасыр қазақ әдебиетінің тарихы 

ХІХ  ғасыр  әдебиеті  –  үлгісі,  түрі  мол,  сан  жанрлы  әдебиет.  ХІХ  ғасыр  ішінде 

байырғы  әдеби  үрдіс  ауызшадан  жазбашаға  өту  дәуірін  бастан  кешті.  ХІХ  ғасырда 

қазақ  әдебиетінде  жыр  үлгісінің  түрлі дәстүрлі жанрымен бірге  жаңа  өлең  түрлері 

туып  дамыды.  Уақиғалы  дастан-поэмалар,  сыршыл  лирика,  айтыс  түрлері,  сатира, 

қиссалар,  ауыз  әдебиеті  үлгілері  қатар  жасады.  Көркем  прозаның  үлгілері,  сыни 

мақалалар,  түрлі  баспасөз жанрлары, көркем аударма, ғылыми-публицистика туып, 

қалыптаса бастады. ХІХ ғасыр әдебиетінің аса көрнекті өкілдері: бостандық рухты, 

ұлт азаттығын жырлаған Махамбет ақын, Шернияз; зар заман әдебиетінің ақындары 

Дулат,  Шортанбай,  Мұрат,  Әбубәкір;  айтыс  ақындары  Шөже,  Орынбай,  Балта, 

Сүйінбай,  Марабай;  сал-серілер  Сегіз  Сері,  Біржан  сал,  Ақан  сері,  Жаяу  Мұса, 

Мұхит; қиссашыл ақындар; жаңа жазба әдебиеті өкілдері Шоқан, Ыбырай, Абай. 

Қазақ тілін оқытудың әдістемесі 

Қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі  бакалаврда  тілдік  категорияларды  қандай  әдіс-

тәсілдер  арқылы  үйретуге  болады  деген  мәселелерді  қарастырады.  Әдіскер 

мұғалімдер оларды педагогиканың қыр-сырымен таныстырып қана қоймайды, қазақ 

тілін  тиімді  оқыта  отырып,  өзінің  мамандығын  құрметтеуге  тәрбиелейді.  Сайып 

келгенде,  әдістеме  –  мұғалімнің  шығармашылық  тұрғыда  жұмыс  істеуіне  бағыт 

беріп сабақ берудің тиімді әдіс-тәсілдерін меңгертеді.  

 

5В020500-Филология мамандығығының бакалавр –түлегі білуі тиіс: 

-  Сөзді  саралап  тексеріп,  олардың  ішкі  заңдылықтарын,  сыртқы  көріністеріндегі 

ерекшеліктерін  қарастырау.  Олар:  ішкі  мағына  мен  сыртқы  дыбыс.  Бұлар  бірінсіз 

бірі қолданылмайды және олардың өзара ерекшеліктері де бар; 

- Грамматика салаларының өзара байланыстарын көрсету; 

- Негізгі граммтикалық ұғымдар мен түсініктерді талдау; 

- Грамматикалық форма мен грамматикалық мағынаның ерекшеліктерін айқындау; 

- Грамматикалық категорияларды саралап көрсету; 

- Морфемаларды жікеу, жұрнақ пен жалғаудың қасиеттерін анықтау; 

-  Сөздің  негізгі  түрлеріне  тоқталу;  Сөз  таптары  мен  олардың  морфологиялық 

құрылымын анықтау; 

-  Сөз  тiркесiне  ұқсас  тұлғалардың  (атаулық  тiркестер,  түйдектi  тiркестер,  күрделi 

сөздер, 

фразеологиялық 

сөз 

тiркестер, 

терминдiк 

атаулар, 

сөйлемдер)     

әрқайсысының өзiне тән белгiлiрiн анықтау; 

-  Сөйлем мүшесi бола алмайтын сөздердiң нелiктен оқшау сөздерге  жататындығын 

нақты фактiлер негiзiнде дәлелдеу; 

-  Толымды, толымсыз сөйлемдердiң өзiндiк ерекшелiктерiн ашып көрсету; 

-  Жақты,  жақсыз  сөйлемдердiң  өзiне  тән  белгiлерiн,  олардың  жасалу  жолдарын, 

бiр-бiрiнен айырмашылықтарын айқындау арқылы игеру тиіс. 

-  Әдебиеттану ғылымының тарихи дамуын; Аристотель, Әл-Фараби, Байтұрсынұлы, 

Буало,  т.б.  ғалымдардың  зерттеулерін;  Көркем  әдебиетті  басқа  өнер  түрлерімен 

байланысын; Әдебиеттің басқа ғалым салаларымен байланысын талдай алуы; Көркем 

шығарманың  түрлі  элементтерімен  (мазмұн,  пішін,  тақырып,  идея,  сюжет, 

композиция...) талдау жасай алуы; Көркем шығарманың поэтикалық тілін, Әдеби тек 

пен  түр,  бет  пен  бағыт;  сөз  арасы  туралы  зерттеулерді  көркем  шығармадан  талдай 

алуы керек. 

 

6 

 

-  Әдебиет  тарихында  қысқаша  баяндалып  кететін  ұғымдар  мен  категорияларды 

эстетика  қағидаларымен  тамырлас  алып,  жан-жақты  терең  қамту;  Әдебиет  туралы 

теориялық  ой-пікірлердің  қалыптасуы  кезеңдерін  қазіргі  дәуірге  дейін  аралықта 

мейлінше толымды жүйелеп, саралау; 

-  Дәрістерде  әлемдік  эстетикалық  тұғырнамалары,  әдеби  тәжірибелер  ұлттық 

әдебиеттану, көркемдік өнер мысалдарымен өзара ұштастыру, негізге алу. 

Әдебиет үлгілерін жиыстырып жариялау мәселесін   зерделеп білуі қажет . 

- Оқу-әдістемелік қүралдарды оқып-талдау, баға беру, оларды 

практикада қоддана білу дағдыларын қалыптастыру; 

- Қазақ тілін оқыту әдістемесін ғылыми түрғыдан зерттеп-тану, 

қабілеттерін дамыту; 

- Мектеп мұғалімінің тәжірибе жинақтау барысын талдауға, озық 

тәжірибені таратуға, белсене қатысып отыруын қалыптастыруын жетік білуі  

қажет. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7 

 

Негізгі бөлім  (пәндер мазмұны) 

 

  1.  Қазіргі қазақ тілінің лексикологясы мен фразеологиясы 

 

    Тақырып 1.  Лексикология және оның объектісі 

Лексика  (немесе  сөздік  құрам)  жөнінде  түсінік.  Лексикология  –  сөздердің 

мағынасын,  оның  жалпы  лексикалық  жүйедегі  алатын  орнын,  шығу  төркінін, 

қолданылу  қабілетін,  күнделікті  қарым-қатынасындағы  көрінісін,  түрлі  стильдік 

мәні мен сипатын тексеретін ғылым екендігі. Лексикологияның салалары. Ұғымның 

анықтамасы.  Ұғымның  мазмұны  мен  көлемі.  Ұғымның  түрлері.  Лексикалық-

грамматикалық  мағына  және  грамматикалық  мағына.  Қазақ  тіл  білімінде  сөз 

мағыналарының зерттелу жайы. Сөз – лексикалық единица. Оның шарттары. Сөздің 

атауыштық  қызметі.  Сөз  мағынасының  өзгеруі,  ауыспалы  мағынада  қолданылу 

себептері.  Сөз  мағынасының  кеңеюі  мен  таралуы.  Сөз  мағынасының  ауысуы 

келтірінді  мағынада  қолданылу  әр  түрлі  тәсілдер  арқылы  жүзеге  асатындығы 

(метофора, метонимия, синекдоха). Лексикалық мағынасының түрлері: тура (немесе 

номинативті)  мағына,  Фразеологиялық  байлаулы  мағына,  синтаксистік  шартты 

мағына. 

 

   Тақырып 2.  Сөздің көп мағыналылығы және омоним 

Сөздердің мағыналық қатысына қарай жіктелуі. Сөздің көп мағыналылығы, олардың 

пайда  болу  жолдары.  Көп  мағыналы  сөздердің  түрлері.  Омонимдердің  көп 

мағыналы  сөздерден  айырмашылықтары.  Омонимдердің  жасалу  жолдары.  Омоним 

түрлері. Синонимдер туралы түсінік. Синонимдік қатар және доминат. Синонимдес 

сөздердің 

өзара 

мағыналық, 

стильдік 

қолданыстық 

айырым 

белгілері. 

Синонимдердің  жасалу  жолдары.  Синонимдердің  түрлері:  мағыналық,  стильдік, 

мағыналық-стильдік. 

Тұрақты 

синонимдер 

мен 

синтаксистік 

синонимдер. 

Антонимдердің  ерекшеліктері.  Антонимдердің  жасалу  жолдары.  Антонимдердің 

стилистикалық  мәні.  Лексикалық  антонимдердің  зерттелу  жайы.  Табу  және 

эвфемизм. 

 

  Тақырып 3.  Қазақ тілінің сөздік құрамы 

Қазақ  тілінің  сөздік  құрамы  мен  негізгі  сөздік  қор.  Негізгі  сөздік  қордың  басты 

белгілері.  Түркі  тілдеріне  ортақ  сөздер.  Қыпшақ  тілдеріне  ортақ  сөздер. 

Семантикалық,  жалпы  халықтық  және  авторлық  неологизмдер.  Сөзжасамдағы 

өнімді  үлгілердің  неологизмге  қатысы.  Көнерген  сөздер  және  олардың  зертелу 

жайы.  Көнерген  сөздердің  түрлері.  Тұрақты  тіркестердің  басты  белгілері.  Тұрақты 

тіркестердің түрлері. Еркін және тұрақты сөз тіркестері. Фразеологизмдердің мақал-

мәтелдерге  қатысы.  Фразеологиялық  синонимдер,  антонимдер,  варианттар.  Кірме 

сөздер. Кірме сөздердің ену себептері.  

 

   Тақырып  4.  Қазіргі  қазақ  тілінің  лексикасының  стильдік  мәні  мен 

қолданылу шеңбері 

Қазақ тілінің ауызекі және жазба формалары. Әдеби тілге тән басты белгілер. Әдеби 

тілдің  формалары.  Әдеби  тілдің  стильдік  тармақтары.  Тілдік  стиль  таралы  ұғым. 

Жалпыхалықтық  сөздер.  Бейтарап  сөздер.  Диалект  сөздер.  Кәсіби  сөздер. 

 

8 

 

Тұрмыстық  сөздер.  Варваризмдер.  Термин  сөздер.  Кітаби  лексика.  Эмоциялы-

экспрессивті сөздер. 

 

   Тақырып 5. Лексикография 

Лексикография  –  сөздік  жасаудың  методикасы  мен  техникасын  үйрететін  ғылым. 

Лексикографияның  теориясы  мен  практикасы  жайында  жалпы    мағұлмат. 

Лингвистикалық  және  лингвистикалық  емес  сөздіктер.  Түсіндірме  сөздік.  Жасалу 

мақсаты,  практикалық  мәні.  Құрылысы  Реестр  сөз  және  сөздік  мақала.  Аударма 

сөздік 

және 

оның 

түрлері. 

Терминологиялық 

сөздіктердің 

түрлері. 

Диалектологиялық  сөздік.  Синонимдер  сөздігі.  Орфографиялық  және  орфоэпиялық 

сөздіктер. 

                                    

   Ұсынылатын әдебиет тізімі 

 Негізгі: 

1  Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лексикологиясы. -Алматы, Мектеп, 1988. -143б. 

2  Болғанбайұлы  Ә.,  Қалиұлы  Ғ.  Қазіргі  қазақ  тілінің  лексикологиясы  мен 

фразеологиясы. -Алматы, 1997. -95б.  

3  Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика.- А., 1975.          -293б. 

4  Белбаева М.   Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы.- Алматы, 1976. -127б. 

5  Айғабылұлы А. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы. - Алматы,2004. -320б. 

Қосымша: 

6  Хасанова С.  Қазіргі қазақ тілінің стилистикасы. -Алматы, 1999. 

7  Барлыбаев Р. Қазақ тіліндегі сөз мағынасының кеңеюі мен тарылуы. А.,1978. 

8  Әбдірахманов А. Топонимика және этимология. -Алматы, 1975. 

9  Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. -Алматы, 1984. 

10 Нұрмұқанов Х.М. Сөз және оның контекстегі қолданысы. А., 1994. -49б. 

11 Хасанов Б. Қазақ тілінде сөздердің метафоралы қолданылуы. -Алматы,1966. 

12 Бәйтекенова Ш. Қазақ тіліндегі неологизмдер. -Алматы, 1971. 

13 Сарыбаев Ш., Нақысбеков О. Қазақ тілінің аймақтық лексикасы. -Алматы, 

1989. 

14 Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар. - Алматы, 2000. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9 

 

2 Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы 

  

  Тақырып 1. Зат есiм 

Зат 

есiмнiң 

лексика-грамматикалық 

сипаты. 

Көмекшi 

есiмдер, 

лексика-

грамматикалық  сипа-ты.  Зат  есiмнiң  құрылымы.  Зат  есiм  тудыратын  жұрнақтар, 

олардың  өнімді,  өнімсіз  түрлері.  Зат  есiмдердiң  түрлену  жүйесi.  Зат  есiмнiң 

синтаксистік қызметi. 

    

   Тақырып 2. Сын есiм 

Сын есiмнiң морфологиялық құрамы, жалаң және күрделі, негізгі және туынды сын 

есімдер.  Сын  есім  тудырушы  өнімді,  өнімсіз  жұрнақтар.  Шырай  категориясы, 

мағынасы,  формасы.  Шырай  тудыратын  жұрнақтар,  олардың  мағыналық, 

қолданыстық  ерекшеліктері.  Шырай  түрлері  мен  жасалу  жолдары.  Сын  есімнің 

синтаксистiк қызметi, зерттелу тарихы. 

   

   Тақырып 3. Сан есiм 

Сан есiмнiң лексика-грамматикалық сипаты. Дара, күрделі сан есімдер. Күрделі сан 

есімдердің  жасалуы.  Сан  есiмнiң  семантика-морфологиялық  топтары.  Сан  есімнің 

синтаксистiк қызметi. 

 

   Тақырып 4. Есiмдiк 

Есiмдiктiң  сипаттары,  басты  белгілері.  Оның  басқа  сөз  таптарының  орнына 

қолданылуы,    мағыналық  топтары.  Есімдіктің  мағыналық  түрлену  ерекшеліктері. 

Есімдіктің синтаксистiк қызметi    

 

    Тақырып 5. Етiстiк 

Етiстiктiң лексика-семантикалық және морфологиялық  сипаты. Жалаң, негізгі түбір 

етістіктер. Туынды түбір етiстiктiң семантикалық және морфологиялық құрылымы. 

Туынды  етiстiк  жасайтын  жұрнақтар.  Күрделi  етiстiктер  жүйесi.  Жетекші  және 

көмекшi  етiстiктер.  Аналитикалық  форманттар  және  олардың  мағыналары. 

Етiстiктiң  лексика-грамматикалық  категориялары.  Салттылық  және  сабақтылық 

категориясы.  Етiс  категориясы.  Етiстiктiң  болымды-болымсыздық  категориясы. 

Есiмше,  оның  жасалуы,  мағыналық  түрлерi.  Көсемшенiң  бiлдiретiн  мағынасы, 

сөйлемдегi  қызметi.  Етiстiктiң  рай  категориясы,  мағынасы,  түрлері.  Етiстiктiң  жақ 

категориясы. Етістіктің шақ категориясы, белгілері, түрлері. 

 

                                      Ұсынылатын әдебиет тізімі 

Негiзгi: 

1 Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжсам, морфология, синтаксис. – Астана, 2002. 

2 Исаев С.М. Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы. – А., 2007. 

3 Исаев С. Қазiргi қазақ тiлiндегi сөздердiң грамматикалық сипаты. – А., 1998 

4 Салқынбай А. Қазіргі қазақ тілі: Оқулық. А., - 2008. 

5  Салқынбай  А.  Қазіргі  қазақ  тілі:  Оқу  құралы.  Алматы:  Қазақ  университеті,  - 

2008. 

6 Оразбаева Ф. және т.б. Қазіргі қазақ тілі: Оқулық. А., - 2005. 

7 Сыздықова Г.О. Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы: Оқулық. – А., 2012. 

8 Байтұрсынов А. Тiл тағылымы.-А., 1992 

 

10 

 

 

9 Хасанова С., Әбдiғалиева Т, Қасабекова Қ., Шалабаев Б. Кестелi грамматика \ 

оқу құралы.- А., 1996 

Қосымша: 

1 Әмiров Р. Қазақ тiлiндегi жалғаулықтар.- А., 1959 

2 Ибатов А. Қазақ тiлiндегi есiмдiктер. – А., 1961 

3 Маманов И. Қазiргi қазақ тiлi (етiстiк). –А.,1966 

4 Хасенов Ә. Қазiргi қазақ тiлiндегi сан есiмдер. –А., 1957 

5 Балақаев М. Күрделi сөздердiң сипаттамасы. –Балақаев М. Қазақтың әдеби тiлi. – 

А.,1987 

6 Төлеуов Ә. Сөз таптары.- А., 1982 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11 

 

3 Қазіргі қазақ тілінің жай сөйлем синтаксисі 

  

   Тақырып 1. Сөз тіркесінің байланысу формалары  

Қиысудың  сөйлемнен  айырмашылығы  мен  ұқсастықтары,  жақтық,  сандық  қиысу 

және  мағыналық  қиысу.  Меңгерудегі  басыңқы  сыңарлар,  олардың  түрлері:  есімді 

меңгеру,  етістікті  меңгеру,  ортақ  меңгеру.  Матаса  байланысқан  сөз  тіркестерінің  ІІ 

сыңарларының    тұлғасы  тәуелдік  жалғаулы  сөздер.  Матасудың  ІІ  сыңарында 

қолданылатын  сөз  таптары.  Матасудың  ІІ  сыңарына  қарай  түрлері.  Қабысудың 

бағыныңқы  сыңарлары:  есімді  және  етістікті  сөз  тіркестері.  Қабысудың  басыңқы 

сыңарына  қарай  есімді,  етістікті  және  ортақ  басыңқы  түрлері,  сөз  таптарының  ара 

қатынасы.  Тілдік  экономия.  Жанасудың  құрама  түрлері.  Негізгі  сөзге  қосылатын 

тұлғалар:  көсемше  тұлғалы  көмекші  етістік;  шылау;  модаль  сөздер;  нумеративті 

сөздер. Есімді жанасу.  

  

  Тақырып 2. Сөздердің тіркесу қабілеті 

Сөздердің  тіркесуі  кезінде  бағыныңқы  сөз  бен  басыңқы  сөздердегі  мағыналық 

тұтастық.  Сөз  тіркесінің  бағыныңқы,  басыңқы  сыңарларда  жұмсалатын  сөз 

таптарының  жасалу  түрлері:  әр  түрлі  сөз  таптарының  негізінде,  бір  сөздің 

қайталануы  арқылы  құралған  сөз  тіркестері,  түрлері.  Сөз  тіркестерінің  байланысу 

тәсілдері: аналитикалық, синтетикалық, аналитико-синтетикалық. Олардың аясының 

кеңею жолдары.  

  

   Тақырып 3. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері 

Сөйлемнің  тұрлаулы  мүшелері,  олар  туралы  көзқарастар.  Тұрлаулы  мүшелердің 

қайсысының  басым  екендігі.  Баустауыш  пен  баяндауыштың  арасындағы  қатынас-

предикативтік туралы, оның көріністері. 

  

  Тақырып 4. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері, ол туралы көзқарастар 

Толықтауыштық  тұлға.  Толықтауыштың  сұраулары,  түрлері:  жанама,  тура. 

Толықтауыштың жасалу жолдары, семантикасы. Толықтауыштың құрамы, жасалуы, 

олардың  аясының  кеңеюі  мен  таралуы,  басқа  сөйлем  мүшелеріне  ауысу  процесі. 

Олардың  аясының  кеңеюі  мен  таралуы,  басқа  сөйлем  мүшелеріне  ауысу  процесі. 

Анықтауыштың  жасалу  жолдары,  семантикасы.  Негізгі  сөздер  және  негізгі  сөздер 

мен  көмекші  сөздер,  бір  сөздің  қайталануы  арқылы  жасалған  анықтауыштар.  Жеке 

дыбысты,  тұрақты  тіркесті,  бар,  жоқ  сөзді,  модаль  сөзді  анықтауыштар. 

Пысықтауыштың  жасалу 

жолдары:  қабыса 

және  меңгеріле 

байланысқан 

пысықтауыш.  Пысықтауыштың  түрлері,  семантикасы:  мезгіл, мекен,  мақсат, себеп, 

амал,  мөлшер.  Әрқайсысының  жасалуындағы  ерекшеліктер,  олардың  байланысу 

формаларының қарай бөлінуі. 

 

Тақырып 5.  Жай сөйлем 

Сөйлемнің  айтылу  мақсатына  қарай  бөлінуі.  Тұрлаусыз  мүшелерінің  қатысу, 

қатыспауына  қарай  бөлінуі.  Тұрлаусыз  мүшелердің  қатысу,  қатыспауына  қарай 

жалаң,  жайылма  сөйлемдер.  Бастауыштың  қатысу,  қатыспауына  қарай  жақты, 

жақсыз  сөйлемдер,  олардың  жасалу  жолдары.  Белгісіз  жақты  және  жалпылама 

жақты  сөйлемдер.  Тұрлаулы  не  тұрлаусыз  мүшенің  қатысу,  қатыспауына  қарай 

 

12 

 

толымды,  толымсыз  сөйлемдер.  Атаулы  сөйлем, оның  өзіндік  ерекшеліктері.  Сөз – 

сөйлем, жасалу жолдары. 

 

                                      Ұсынылатын әдебиет тізімі 

Негізгі: 

1 Балақаев М. Қазiргi қазақ тiлi. – Астана, 2007.  

2 Шәукенұлы Қ. Грамматикалық толғаныстар. А., 2007. 

3 Аманжолов С. Қазақ әдеби тiлi синтаксисiнiң қысқаша курсы.- А., 1994 

4 Аманжолов С., Сауранбаев Н. Қазақ тiлi II. Синтаксис.-А., 1993 

5 Әбiлқаев А. Қазiргi қазақ тiлiндегi жай сөйлем түрлерi.-А., 1971 

6 Әмiров Р. Жай сөйлем синтаксисi.-А., 1983 

7 Балақаев М., Қордабаев Т. Қазiргi қазақ тiлi .-А., 1971 

8 Балақаев М. Қазiргi қазақ тiлi. Сөз тiркесi мен жай сөйлем синтаксисi.-А.,1992 

Қосымша: 

1 Арғынов Х. Қазақ тiлi синтаксисi методикасының негiздерi.-А., 1969 

2 Ағманов Тарихи синтаксис мәселелерi.-А., 1993 

3 Шәукенов Қ. Синтаксис.-А., 1996 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13 

 

 

4  XIX ғасыр қазақ әдебиетінің тарихы 

 

Тақырып  1          XIX  ғасыр  -  орыс  отаршылдығының  жаңа  батыл, 

бетбұрыстар  кезеңі.  XIX  ғасырдағы  жаңа  әдебиет  үлгілері.  Жаңа  жазба  әдебиет 

үлгілерінің  мұсылманша  оқыған  сауатты  ақындардың  діни,  ғибраттық  өлеңдері 

арқылы көрінуі. XIX ғасырдағы нәзира дәстүрі. Әдебиеттегі діни-ағартушылық ағым. 

Әдебиеттегі жаңару, өзгеріс, даму тенденциялары. Қазақ өлеңінің жаңа түрлері. Сал-

серілер  өнернамасы.  Айтыс  өзгерістері.  Проза  нысандары.  Көркем  аударма.  Тарихи 

жырлар. Қисса-дастан. Публицистика. Жаңа жазба әдеби тілдің дамуы. Кітаби тілдің 

дамуы.  Кітаби  тілдің  қазақ  тілін  шұбарлауына  алаңдаушылық.  Қазақ  тіліндегі 

баспасөз.  Кітап  басып  шығару.  Ұлт  мектептерінің  ашылуы.  Әдебиет  үлгілерін 

жиыстырып жариялау. Зерттеу.   

Тақырып  2.  XIX  ғасырдағы  дәстүрлі  айтыс  өнері.  Айтыстың  түрлері. 

Жанрлық  ерекшеліктері.  Әлеуметтік  сипаты.  XIX  ғасырдағы  әйгілі  айтыс  ақындары: 

Шөже,  Орынбай,  Кемпірбай,  Балта,  Түбек,  Сүйінбай,  Нұрым,  Қашаған  т.б. 

айтыстарының  сөз  қолданыс,  өлең  айшығы,  көркемдік  алымы.  Әлеуметтік  мәні.  XIX 

ғасырдағы айтыс ақындарының өзіндік мәнер-машығы, айтыстағы әдіс-тәсілі. Жазба 

айтыс  дәстүрінің  дамуы.  XIX  ғасыр  айтыстарының  жиналып  зерттелу  жайы. 

М.Әуезов, А.Байтұрсынов, С.Мұқанов. Е.Ысмайылов, М.Ғабдуллин, Ә.Коңыратбаев, 

Р.Бердібаев,  М.Жармүхамедүлы,  т.б.  ғалымдардың  айтысты  теориялық  жағынан 

зерттеуі. Айтыс өлең - XIX ғасыр әдебиетінің елеулі нұсқасы.  

Тақырып  3.  Махамбет  Өтемісұлы  ұлт-азаттық  көтеріліс  күрескері. 

Бостандық  жыршысы.        Махамбет  Өтемісұлының  өмірі  (1803-1846).  Исатай-

Махамбет  бастаған  ұлт-азаттық  котерілістің  тарихи,  саяси  бағалануы.  Махамбет 

және  Хан  Жәңгір.  Махамбет  поэзиясындағы  азаматтық  үн.  Ақынның  көтеріліс 

алдындағы, 

көтеріліс 

барысындағы, 

көтеріліс 

жеңілгеннен 

кейінгі  

толғауларындағы  жеңіске  үндеу,  жеңіліс  сарыны.  «Ұлы    арман»,  «Ереуіл    атқа  ер 

салмай»,  «Толарсақтан    саз    кешіп»,  «Еңселігім  екі  елі»,  «Жәңгірге  айтқаны», 

«Мұнар күн», «Мен едім», «Қызғыш құс» т.б. Исатай батырдың тарихи тұлғасы жөне 

Махамбет өлеңдеріндегі бейнесі.  

Тақырып  4.  XIX  ғасырдағы  ұлт-азаттык  күрес  батырлары  жайлы 

тарихи 

 

  жырлар.  Кенесары-Наурызбай  туралы  жырлар.  Нысанбай  ақын  туралы 

М.Әуезов,  С.Мұқанов  пікірлері.  Шортанбайдың  «Ақжолтай-Ағыбай  батыр»  жыры. 

«Бекет  батыр»  жыры.  Мұсабай  жыраудың  «Жанқожа  батыр»  жыры.  Ығылман 

Шерековтің  «Исатай-Махамбет»,  «Досқожа  ақынның  Кенесарыға  айтқаны» 

жыры. Тарихи жырдың жанрлық сипаты.  

Тақырып  5.  XIX  ғасырдағы  қисса-дастандар.  «Зарқұм»,  «Сейфүлмәлік», 

«Бозжігіт»,  «Мұңлық-Зарлық»,  «Шәкір-Шәкірат»,  «Жүсіп-Злиха»,  «Жұмжұма», 

«Зарқұм»  т.б.  Ежелгі  нәзира  дәстүрінде  кайта  жаңғырған  қисса-дастандар  (кітаби 

өлең)  XIX  ғасырдағы  діни-ағартушылык  бағыттың  бір  арнасы.  Қисса  дастандардағы 

«Құран», «Мың бір түн», «Тотынама», «Шахнама» желілері.  

Тақырып 6. Зар заман поэзиясы. Қазақ әдебиеті тарихындағы зар заман 

ағымы.  Зар  заман  поэзиясының  негізгі  сарын,  көркемдік  сипат  жөнінен  зерттелу, 

бағалану  жайы.  Зар  заман  дәуірі  әдебиетінің  аса  көрнекті  өкілдері  -  Шортанбай, 

Дулат,  Мұрат,  Шернияз,  Әбубәкір,  т.б.  шығармашылық  мүрасының  өдебиет 

тарихындағы орны. В.Радлов, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, Х.Досмұхамедұлы, 

 

14 

 

С.Сейфуллин,  С.Мұқанов,  Қ.Жұмалиев,  Е.Ысмайылов,  Ә.Қоңыратбаев,  т.б. 

ғалымдар зар заман поэзиясы туралы. Зар заман ағымының көрнекті тұлғаларынын 

шығармашылық  мұрасын  қазіргі  кезеңде  зерттеу.  А.Шәріп,  Б.Омарұлы,  Қ.Раев, 

Қ.Мәдібай, т.б. зерттеу еңбектері. 

Тақырып 7. XIX ғасырдағы жаңа жазба әдебиет. XIX ғасырдағы оку-ағарту, 

баспа  ісі.  Оның  әдебиеттің  дамуына  ықпалы.  XIX  ғасыр  әдебиетінің  даму 

барысындағы  көркемдік  өзгеріс,  бетбұрыс,  бағыттар.  Шоқан  Уәлиханов  -  қазақ 

әдебиеттану ғылымының негізін салушы (1835-1865).  

Тақырып 8. Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметі әдеби мұрасы 

(1841-1889). 

Ыбырайдың 

«Қазақ 

хрестоматиясы» 

оқулығы. 

«Қазак 

хрестоматиясының»  тарихи  мәні.  Ыбырай  және  миссионерлік  саясат.  Ислам 

негіздерін 

ұғындырған 

«Мұсылманшылықтың 

тұтқасы» 

еңбегінің 

қазақ 

қоғамындағы  орны.  Ыбырай  Атынсариннің  әдеби  шығармашылық  мұрасы. 

Аудармалары.  Өлендері.  Көркем  әңгімелері.  Публицистикасы.  Хаттары.  Қазақ 

тіршілігін, тұрмыс-салтын көрсеткен этнографиялық жазбалары. Ыбырай мұрасының 

зерттелу, басылым жайы. Ыбырайтанудың өзекті мәселелері.  

Тақырып  9.  Абай  Құнанбайұлы  (1845-1904).  Абай  өлеңдерін  хатқа  түсіру. 

Ә.Бөкейхановтың  Абай  мұрасына  қатысы  қолжазбалары.  Кәкітай  Ысқақұлы  Мен 

Тұрағұл  Абайұлының  Абай  шығармаларын  бастыруы.  1909  жылғы  «Абай» 

жинағының  кұрылымы.  Абайдың  1922  жылы  Қазан,  Ташкент  басылымдары.  1933, 

1945,  1955  жылғы  жинақтары.  М.Әуезовтің  Абай  өлеңдерін  жинауы,  толықтыруы. 

Абай 

қарасөздерінің 

басылымы. 

Ә.Бөкейханов, 

М.Дулатов 

Абайтуралы. 

А.Байтұрсыновтың  «Қазақтың  бас  ақыны»  (1913)  мақаласы.  «Абай»  журналы. 

Жиырмасыншыжылдардағы  Абай  ақындығы  төңірегіндегі  айтыстар.  Ғ.Тоғжанов, 

І.Қабылов,  І.Жансүгіров,  Ғ.Сағди,  Е.Ысмайылов,  С.Мұқанов,  Ы.Мұстамбаев, 

Б.Кенжебаев т.б. Абай туралы. 

Тақырып  10.  Абайдың  ақын  шәкірттері.  Ақылбай  Абайұлы  (1861-1904). 

Өмірі.  Шығармалары.  Әбдірахмен  өліміне  жазған  жоқтау  өлеңі.  «Дағыстан»  («Қисса 

Жүсіп»),  «Зұлыс»,  «Жармах  батыр»  поэмалары.  Ақылбай  мұрасының  зерттеліп, 

жариялануы.  Мағауия  Абайұлы  (1870-1904).  Өмірі.  Шығармалары.  «Меғдат-Қасым» 

поэмасы.  Шығармаларының  басылым,  зерттелу  жайы.  Көкбай  Жанатайұлы  (1863-

1927).  Өмірбаяны.  Абай  және  Көкбай.  Көкбайдың  «Абай  -  ақындардың  ұстазы» 

деген  естелігі.  «Абайға»,  «Дүтбайға»,  «Мұсажанға»,  «Сараң  байға»  т.б.  арнау 

өлеңдері.  «Сабалақ»  дастаны.  Әріп  Тәңірбергенов  (1856  1924).  Өмірі.  Қоғамдык. 

қызметі.  Әдеби  мұрасы.  «Қалың  мал»  туралы,  «Еңбек  туралы»,  «Ғылым  туралы» 

дейтін  өлең  толғаулары.  «Тәуірбек  болысқа»,  «Замандасқа»,  «Шәкірттеріме», 

«Шұғбанға»  арнаулары.  Адам  ғүмырын  сипаттауы.  Әріптің  шығармашылык 

өмірбаянындағы шығыс есері. Әріп ақынның «Біржан-Сара» айтысына қатысы.  

Тақырып  11.  XIX  ғасырдағы  қазақ  әдебиетін  зерттеудің  өзекті 

мәселелері,  алдағы  міндеттері.              XIX  ғасыр  әдебиетінің  көрнекті  өкілдерінің 

шығармашылык  мұрасың    дәстүрлі  сипаттар  жөнінен,  мәтіннамалық  тұрғыда 

зерттеуді  жалғастыру.  XIX  ғасыр  әдебиетінің  жанрлық-стильдік  ерекшеліктерін 

зерттеуді  дамыту.  XIX  ғасыр  әдебиетіндегі  жаңа  үрдіс,  үлгілердің  көркемдік 

табиғатын ғылыми-теориялык негіздеудің көкейкесті мәселелерін назарда ұстау. 

 

 

 

 

15 

 

                                      Ұсынылатын әдебиет тізімі 

Негізгі:  

1  Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991 

2  Байтұрсынов А. Акжол. - Алматы, 1991 

3  Досмұхамедұлы Х.Аламан. - Алматы, 1991. 

4  Сейфуллин С. Қазак әдебиеті. - Алматы, 1932 

5  Мұканов  С.   Қазақтың  ХҮІІІ-ХІХ  ғасырлардағы  әдебиет  тарихынан очерктер. - 

Алматы, 1942 

6  Ысмайылов Е. Ақындар. Алматы, 1956 

7  Жұмалиев Қ. ХҮШ-ХІХ ғасырлардағы қазақ әдебиеті. - Алматы,1967 

8  Жұмалиев      Қ.        Қазак      әдебиеті      тарихының      мәселелері        мен        Абай 

поэзиясының тілі. II том. - Алматы, 1960 

9  Тілепов Ж. Тарих және әдебиет. - Алматы, 2000 

10  Сүйіншәлиев X. Қазақ әдебиетінің калыптасу кезендері. Алматы,1967 

11  Сүйіншәлиев X. Қазақ әдебиетінің тарихы. Алматы, 1997 

12  Кенжебаев Б. Қазак әдебиеті тарихының мәселелері. - Алматы,1973 

13  Қабдолов 3. Сөз өнері Алматы, 1989 

14  Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. - Алматы, 1985 

21.Сейтжанов 3. Шыңжаң қазақ әдебиеті. Алматы, 1999 

Қосымша: 

22  Әуезов М. Абай Құнанбаев, - Алматы, 1968 

23  Әуезов М. Абайтанудан жарияланған материалдар. - Алматы, 1988 

24 Әуезов М. Әр жылдар ойлары. - Алматы, 1959 

25 Әуезов М. Уакыт және әдебиет. - Алматы, 1962 

26 Абайдың өмірі мен творчествосы - Алматы, 1964 

27 Абай тағылымы. - Алматы, 1987 

28 Абай энциклопедиясы. - Алматы, 1995 

29 Бердібаев Р. Дәстүр тағылымы. - Алматы, 1973 

30Дербісалин Ә. Ы. Алтынсариннін өмірі мен жазушылық қызметі. -Алматы, 1957. 

31 Жұбанов А. Замана бұлбұлдары. - Алматы, 1963 

32 Кәкішев Т. Кер заманның кереғар ойлары. Алматы, 1993 

33 Қирабаев С. Әдебиеттегі ақтаңдақ беттері. - Алматы, 1995 

34 Марғұлан Ә. Шоқан және Манас. - Алматы, 1971 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16 

 

5 Қазақ тілін оқытудың әдістемесі 

   

    Тақырып 1.  Мектептегі қазақ  тілі сабағының түрлері мен құрылысы 

Қазақ тілін оқытудың принциптері мен міндеттері. Қазақ тілін оқыту әдістері, ойлау 

тәсілдері. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық-методикалық принциптері. 

Сабаққа  қойылатын  талаптар.  Мұғалімнің  сабаққа  дайындалуы.  Сабақтың  түрлері 

және  оны  ұйымдастыру  жолдары.  Жаңа  сабақ.  Қайталау  сабағы.  Сабақтың 

құрылысы. Сабақтың түрлері.Сабақтың әдістері. 

    

   Тақырып 2. Фонетика мен лексиканы оқыту әдістері 

Тіл  дыбыстары,  олардың  жіктелуі  туралы.  Дауысты,  дауыссыз  дыбыстар, 

ерекшелігі,  жіктелуі.  Дыбыстардың  үндесуі  заңдылығы,  оның  ерекшелігі.  Буын, 

екпін,тасымал. Мектепте фонетикадан беретін білім көлемі.  Қазақ тілінің лексикасы 

мен  фразеологиясы  оқыту  әдістемесі.  Лексикадан  берілетін  білім  көлемі. 

Лексикалық  ұғымдар  мен  оларды  меңгерту  әдіс-тәсілдері.  Морфологияны  оқыту 

әдісі.  Сөз    таптарын  үйретудің  қажеттілігі.  Грамматикалық  талдау  жүргізе  білу 

әдістемесінің практикалық негіздері. Грамматикалық-синтаксистік талдаулар жасау. 

Оқытуға  қажет  грамматикалық  материялды  сұрыптау  принциптері.  Грамматиканы 

тілдің басқа салаларымен байланыстыра оқыту. Морфологиялық жаттығулар талдау. 

  

    Тақырып 3. Синтаксисті оқыту және  сөз тіркесі. 

Синтакисті  оқытудың  мазмұны,  міндеті,  маңызы  мен  принциптері.  Сөз  тіркесін 

оқыту  әдістемесінің  өзіндік  ерекшеліктері.  Сөздердің  байланысу  тәсілдері  мен 

түрлерін 

меңгерту.Жазба 

жұмыстарының 

маңызы 

мен 

мақсаты. 

Жазба 

жұмыстарының  түрлері.  Диктант  оның  түрлері  туралы.  Емле  ережелерін  тексеру 

мен бағалау. Сыныпта қатемен жұмыс жүргізу. Тіл ұстарту жұмысының маңызы мен 

міндеті, салалары.  

  

   Тақырып 4.  Орфографияны және пунктуацияны оқыту әдістері. 

Орфографиялфқ  іскерлік  пен  дағдыларды  қалыптастырудың  психологиялық 

негіздері.  Орфографиялық  ережелерді  оқыту  әдісі.  Мектепте  пунктуация  бойынша 

жұмыс жүргізудуң маңызы мен міндеттері, прициптері. Пунктуациялық іскерлік пен 

дағдыларды қалыптастырудың психологиялық негіздері. 

   

    Тақырып 5.  Стильдік қате болдырмау және түзету әдісі. Мұғалімнің сабаққа 

дайындалуы. 

Тіл  мәдениеті  мен  стилистика,  оның  қазақ  тілі  үшін  маңызы.  Сынақ  жұмыстары, 

оның  түрлері.  Қазақ  тілі  пәні  бойынша  жұмыстарды  жоспарлау.  Жұмыстарға 

қойылатын  баға  нормалары,  талаптары.  Бағдарлма  мен  оқулықтың  байланысы. 

Көрнекті құралдар түрлері. 

 

                                      Ұсынылатын әдебиет тізімі 

Негізгі: 

1.  Адамбаева    Ж.Төртінші    класс    қазақ    тілі    оқулығына    методикалық    нұсқау.  

А,.1972 

2.  Арғынов Х.Құрмалас   сөйлем синтаксисінің  методикасы. А,1964  

3.  Әлімжанов  Д.Маманов Ы.  Қазақ  тілін  оқыту  методикасы.А, 1986  

 

17 

 

4.  Әбілқаев А.Қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі.А,1996  

5.  Байтұрсынов А.  Тіл  тағылымы.А,1990 

6.  БегалиевҒ.Бастауыш  мектептегі  қазақ  тілін   методикасының мәселелері.А,1980  

7.  Құлмағанбетова Б,Көккөзова М. Қазақ тілін  оқыту  әдістемесі. Лингвистика   А., 

2001 

Қосымша: 

8.  Құлмағанбетова Б. Орта  мектепте  қазақ  тілін  оқыту  мәселелері.  А., 1988 

9.  Құлмағанбетова Б.  Қазақ  тілін  оқыту  методикасы.А., 1988 

10. 

Дүйсебаева  М.  Фонетиканы  оқыту            А.,  1986 

11. 

Ұйықбаев  И.  Орта  мектепте  қазақ  тілін  оқыту    мәселелері  А., 1957  

12. 

Салқынбай  А.  Көккөзова М. Әдіскер  тағлымы.А,1997.  

13. 

ҚамзебаеваР.Е.Қазақ тілін үйренуш. жұмыс дәптері. Астана,2004 

14. 

Ерназарова З.Ш   Іс  қағаздары  бойынша  жазу  дәптері  А.,2007 

15. 

Омарова А.Қ,  Шыныбекова  А.С.   Қазақ  тілі.А,2003   

16. 

Арғынов Х. Қазақ тілі  методикасы (синтаксис .  пунктуация) А,1974 

17. 

Қалиев  Ғ.Оралбаева  Н.,  Төлегенов  О.    Қазіргі    қазақ    тілінің      жаттығулар  

жинағы  А.,1972 

18. 

Сыздық  Рабиға,  Қазақ тілінің  анықтағышы ,  Астана,2000 

19. Сауранбаев  Н.  Қазақ  тіліндегі  құрмалас  сөйлемдер  жүйесі  А ,1948