БАҒдарламасы 6М020500-Филология
жүктеу/скачать 465,92 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Document Outline
| ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті» РМК Гуманитарлық-әлеуметтік факультеті
Бекітемін
Факультет кеңесінің төрайымы ____________С. Берденова ___ _________2015 ж.
2015-2016 оқу жылына арналған
КЕШЕНДІК ЕМТИХАН БАҒДАРЛАМАСЫ
6М020500-Филология
Қостанай, 2015 2 ҚР БҒМ 16.08.2013 ж. №343 бұйрығымен бекітілген Типтік оқу жоспары негізінде ф.ғ.к., аға оқытушы А. Оразбаева құрастырған.
Тіл және әдебиет теориясы кафедрасы отырысында қарастырылды және ұсынылды, 24.12. 2015 ж. № 10 хаттама
Гуманитарлық-әлеуметтік факультетінің әдістемелік кеңес отырысында мақұлданды, 24.12. 2015 ж. № 10 хаттама
3 Мазмұны Кіріспе..........................................................................................................................4 1 Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері................................................................... 7 2 Когнитивтік лингвистика.......................................................................................11 3 Тіл білімінің философиялық-әдіснамалық мәселелері...................................... 15 4 Әлеуметтік лингвистика............................................………...............................21
4 Кіріспе Мамандық бойынша мемлекеттік емтихан пәнаралық емтихан түрінде өткізіледі. Оның мақсаты ретінде оқу бағдарламасы қарастырылған магистранттардың оқу материалын игеру деңгейін анықтау және 6М020500- Филология мамандығы бойынша мамандарды дайындау негізін құрайтын пәндердің негізгі мазмұнын кіргізеді.
6М020500-Филология мамандығы бойынша мемлекеттік емтиханға енетін пәндердің тізімі. Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері - 25 Когнитивтік лингвистика - 25 Тіл білімінің философиялық-әдіснамалық мәселелері - 25 Әлеуметтік лингвистика – 25 Сұрақтардың жалпы саны – 100
6М020500-Филология мамандығы бойынша мемлекеттік емитихан пәндері: Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері Аталмыш пәннің зерттейтін нысаны – заманауи тіл білімінің ғылыми- теориялық бағыттары болып табылады. Тіл білімінің қазіргі кезеңдегі мәселелері, тілдің парадигмалық айрықша белгілері және т.б. қарастырады.Тіл білімімен байланысты жаңа ғылымдар парадигмасы: лингвогносеология, әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, нейролингвистика, лингвопраксеология, лингвомәдениеттану, этнолингвистика, лингвопалентология салалары бойынша мәселелерді қамтиды. Когнитивтік лингвистика Бұл
пән лингвистика ғылымының қазіргі
кезеңдегі дамуы
антропоцентристік бағытпен сипатталатын семантикалық зерттеулердің тереңдігімен ерекшеленеді. Когнитивтік лингвистиканың алға қойған мақсаты – тілдік субъектінің дүниетаным ерекшеліктерінің тілдің барлық деңгейлерінде көрініс табуын зерттеу болып табылады. Сондықтан қазіргі таңдағы тіл ғылымының когнитивтік бағыттағы мақсаты – тілдік құбылыстардың сырын тану жолында күрделі де кешенді үрдісті дамыту. Тіл білімінің философиялық-әдіснамалық мәселелері Аталмыш пән лингвистика және тіл философиясы және олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын зерттейді. Лингвистикалық білімнің жалпы ғылыми және философиялық аспектілері, тіл мен философияның байланысы, тілдің мәні, таңбалық сипаты, шығуы мен дамуы, ойлау мен тілдің арақатынасы және т.б.мәселелердің зерттелуінің философиялық бағыт-бағдары, принциптері пәннің
қарастыратын мәселелері болып табылады. Тіл философиясының зерттеу салалары: тіл, болмыс және ойлау. Қазақ тіл біліміндегі қазіргі жаңа бағыттардың философиялық негіздері. Әлеуметтік лингвистика
Әлеуметтік лингвистика қоғамдағы жеке тұлғаның тілдік әрекеті, этнография, демография, диалектология, стилистика, тілдік қарым-қатынас теориясы, тарихи тіл білімі және т.б. мәселелерді зерттейді. Қоғам мүшелерінің 5 коммуникативтік дайындығы, жеке тұлғаның көптілділігі және оның әр түрлілігі, сөйлесім және тілдегі интерференция, тіл ұлтаралық жалғастырушы лингвистикалық фактор т.б. мәселелер пәннің негізгі қарастыратын нысандары болып табылады. 6М020500-Филология мамандығын бітіруші түлектердің мыналар туралы түсінігі болуы керек: - филологияның гуманитарлық кәсіптік ғылымдар арасындағы орны; - ғылымның дамуы және филология саласында келешегі бар зерттеу бағыттарының қазіргі ғылым парадигмасындағы жағдайы; - филология саласындағы интеграциялық және дифференциациялық үрдістер туралы; білуі тиіс: - ғылыми таным құрылымын, формасы мен әдісін, оның дамуын; - филологиялық теория құрудың жалпы қағидаларын; - қазіргі филологияның негізгі бағыттарын: жағдайы, мәселелері, болашағы; - қазіргі ғылымда қолданылатын зерттеу әдістері мен олардың тәсілдерін және мүмкіндіктерін. игеруі қажет: - дайындық бағытына сәйкес келетін негізгі ғылымдар жүйесін; - психология мен педагогика негіздерін, әдістеме мен оқыту
әдістемесінің негіздерін; - негізгі стандарттарды, зерттеу нәтижелерін дайындауда және қағазға түсіруде (мақалаларды, баяндамаларды, есептерді, пікір, сын-пікір жазуды, диссертациялар және т.б.) ұсынылатын ережелерді; - ғылыми таным нәтижелерін талдап қорыту және оны жаңа білімді жетілдіру амалдары ретінде пайдалануды. дағдылануы қажет: - ойлау мәдениетіне, жаңашыл танымдық, белсенділік және жеке шығармашылық әрекеттерге; - ЖОО-да филологиялық пәндерді оқытудың жоғары ғылыми-теориялық және әдістемелік деңгейін ұйымдастыруды; - жаңа
ақпараттық технологияларға, мәліметтерді компьютермен өңдеуге, филологиялық ақпараттармен жұмыс істеудің әдістеріне; - кәсіптік қызмет үрдісінде белсенді ізденісті және жаңа ақпаратты пайдалануды қамтамасыз ететін білімді жүйелі түрде жаңартып отыруға; хабардар болу керек: - өзінің ғылыми-зерттеу және педагогикалық қызметінде филология ғылымдарының әдістемелік жалпы ғылыми негіздерін қолданудан; - білім алушылардың жас ерекшелік психологиясынан, оқытудың белсенді әдістерінің психологиялық негіздерінен, қабылданған этикалық және адамгершілік құндылықтарды қорғау мен белсендітүрде тарату үшін интеллектуалдық, адамгершілік қабілеттерді қолдана білуден, эмоцияны қабылдау мәдениетінің болуынан, рефлекстік қасиеттер мен дағдыдан, тұлғалық өзара қатынас және өзін-өзі көрсете білу дағдыларынан; 6 - білім беру жағдайы мен әлеуметтік-экономикалық ахуалды жетілдіру, дамытуға байланысты әр түрлі мәдениет өкілдерімен, діни конфессиялармен, әлеуметтік топтармен ұлттық тұрақтылық пен қоғамдық біртұтастылықты негіздей отырып, нақты әрі өнімді әрекет етуден; - қарым-қатынас саласында кәсіптік тілде еркін сөйлей отырып, ауызша және ғылыми сөйлеуде орынды сөйлеу стилін таңдау, логикалық ойлау қабілетінен, жоғары дәрежедегі сөйлеу мәдениетінен.
7 1 ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ Тақырып 1. Тіл білімі іліміндегі парадигма ұғымы Ғылыми парадигма ұғымы. Тіл біліміндегі парадигма ауысымын анықтайтын факторлар. Тіл білімінің қазіргі кезеңдегі мәселелері. Тілдің парадигмалық айрықша белгілері. Тіл білімімен байланысты жаңа ғылымдар парадигмасы: лингвогносеология, әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, нейролингвистика, лингвопраксеология, лингвомәдениеттану, этнолингвистика, лингвопалентология. Тақырып 2. Функционалдылық және функционалды грамматика Функционалды лингвистиканың негізгі ғылыми мектептері. Функционалды грамматиканың зерттеу нысаны, негізгі принциптері. Функционалды- семантикалық өріс теориясы, оның сипаты мен құрылымы Моноцентрлі (бір орталықты), полицентрлі (көп орталықты) функционалды-семантикалық өрістер. Дәстүрлі грамматика мен функционалды грамматиканың арақатынасы. Тақырып 3. Мәтін және дискурс. Дискурс және дискурстық зерттеулер Мәтіннің қоғамда атқаратын қызмет түрлеріне қарай бөлінуі, құрылымы, олардың бір-бірінен айырмашылығы, ортақ
заңдылықтары. Мәтіннің ақпараттық, коммуникативтік, эстетикалық, кумулятивтік қызметі, олардың уақыт және кеңістік ұғымдарымен байланысы. Дискурс туралы жалпы түсінік. Дискурстың теориялық негіздері мен талдау әдістері, зерттелуі. Тақырып 4. Антропоөзектік бағыт Антропоөзектік бағыттың қазақ тіл білімінде қалыптасуы, зерттеу нысаны. «Тілдегі адам» немесе «адамның тілі» проблемасының антропоөзектік бағыт бойынша зерттелу сипаты. Бұл бағыттың лингвистиканы ғылымның басқа салаларымен жалғастырудағы рөлі, маңызы. Негізгі қағидаттары мен ұстанымдары. Ұлттық сана, оның тілдегі көрінісі. Тақырып 5. Аталым теориясы Аталымның лингвистикалық табиғаты; онтологиялық және гносеологиялық мәселелері; аталым, референттілік, мағына, мән, аталымның когнитивтік аспектісі; аталым теориясы және сөзжасам мәселелері. Екінші аталым, тілдік семантика, лексикалық таксономия; функционалды грамматика; функционалды синтаксис мәселелері. Аталымның жасалуындағы сананың, танымның, ойлаудың тілдегі таңбасы. Таңба- аталымның қалыптасуы, белгілері, дамуы. Ұлттық таңбалардың негіздері – белгі, нышандар халық болмысындағы әмбебап категориялар. Тақырып 6. Семиотика Семиотиканың негізгі бағыттары мен ұғымдары. Семиотикадағы таңба ұғымы және
таңбалар жүйесі.
Таңбалардың категориялары. Лингвистикалық зерттеулердегі семиотиканың рөлі. Ғылым мен мәдениеттегі семиотиканың даму бағыттары. Тақырып 7. Қазіргі шетел, орыс және қазақ тіл біліміндегі әлеуметтік бағытта Тіл және қоғам. Тіл және мәдениет. Тіл әлеуметтік құбылыс ретінде. Тілдің тарихи даму динамикасын айқындайтын әлеуметтік факторлар. Қостілділік ұғымы. Қазақ тіл біліміндегі идиомалар мәселесі. Тіл білімінің жаңа 8 салалары мен бағыттарының қалыптасуы. Диахрониялық және синхрониялық әлеуметтік лингвистика. Тіл эволюциясы және тіларалық конвергенция үдерістері. Қатынас тілдер әлеуметтік лингвистикалық константа ретінде. Социум және тіл. Синхрониялық әлеуметтік лингвистика мәселесі. Тақырып 8. Қазіргі шетел, орыс және қазақ тіл біліміндегі зерттеудің психолингвистикалық бағыты Психолингвистика және тілдік қызмет мәселесі. В. фон Гумбольдттің лингвистикалық тұжырымдамасының философиялық негізі. В. фон Гумбольдт еңбектерінің маңызы. А.Шлейхердің натуралистік тұжырымдамасының табиғи ғылыми негізі. Тіл және ойлау. Тіл таңбалық жүйе ретінде. Семиология және тіл білімі. Таңбалық жүйелер типтері және тіл таңбаларының типтері. Адамның табиғи тілі онтологиясының семиотикалық тұжырымдамалары. Тақырып 9. Қазақ және жалпы тіл біліміндегі тілдік семантика мәселесі ХІХ-ХХ ғғ. ғалымдарының еңбектеріндегі семантика мәселесі. Тіл бірліктерін зерттеудің семасиологиялық, ономасиологиялық, когнитивтік қырлары. Семантикалық талдау әдістері: интроспекция, бақылау және т.б.; жеке әдістер. Семантиканың метатілдері. Метатілде мағына білдірудің үш негізгі типі. Лексикалық мағынаны компоненттік талдау. Берілетін ақпараттың сипатына қатысты мағыналар түрлері. Білімнің түріне байланысты мағына түрлері. Тақырып 10. Қазақ және жалпы тіл біліміндегі атау мәселесі Атаудың
лингвистикалық мәні.
Атаудың онтологиялық және гносеологиялық мәселелері. Атаудың лингвистикалық мәні, референция, мағына және
мән мәселелері. Лингвистика тарихындағы ғылыми парадигмалардың алмасуы. Русистика жалпы тіл білімінің органикалық бөлігі ретінде. Қазақ тіл біліміндегі өзекті бағыттар. Қазіргі тіл білімінің басым қағидаттары мен олардың қазақ тіл білімінде жүзеге асуы. Тақырып 11. Әлемнің тілдік бейнесі Әлемнің тілдік бейнесі мәселесінің алғышарттары. Әлемнің бейнесі философиялық мәселесі ретінде. Қалыпты әлемнің тілдік бейнесі ұғымы. Тілде белгіленген әлемді қабылдау. Әлем бейнесінің параметрлері: кеңістік, сандық, этикалық және т.б. Әлемнің тілдік бейнесінің әмбебап ерекшеліктері. Әлемнің тілдік бейнесінің әлемнің концептуалдық бейнесімен қарым-қатынасы. Әлемнің тілдік бейнесіндегі мәдени стереотиптер. Концепттік сала мен әлемнің тілдік бейнесі. Тіл ұлт ділінің көрінісі ретінде. Тақырып 12. Лингвистикалық прагматика Лингвистикалық прагматика қазіргі тіл білімінің саласы ретінде. Прагматикалық лингвистика. Сөйлеу әрекетінің мақсаты, интенциясы туралы ұғым.
Айтылыс мәннің
өзектендірілуінің авторлық тәсілдері. Интертекстуалдылық тұлғаның дискурсивтік әрекеті уәждерінің іске асуы ретінде.
9 Емтихан сұрақтарының тізімі 1 Тіл білімінің заманауи мәселелері жөнінде 2 Тілдің қоғамдық табиғаты. 3 Тілдердің қарым-қатынасы. 4 Тіл білімінің тарих ғылымдарымен байланысы. 5 Тіл білімінің ғылымдар жүйесінде алатын орны және оның басқа ғылымдармен байланысы туралы жалпы мағлұмат. 6 Қазіргі заманның тіл білімінің парадигмасы. 7 Әлем тілдерінің топтастырылуы. 8 Сөздердің семантикалық құрылымы. 9 Тіл білімі іліміндегі парадигма ұғымы. 10 Функционалдылық және функционалды грамматика. 11 Мәтін және дискурс. Дискурс және дискурстық зерттеулер. 12 Антропоөзектік бағыт. 13 Аталым теориясы. 14 Семиотика. 15 Қазіргі шетел, орыс және қазақ тіл біліміндегі әлеуметтік бағыттар 16 Қазіргі шетел,
орыс және
қазақ тіл
біліміндегі зерттеудің психолингвистикалық бағыты. 17 Қазақ және жалпы тіл біліміндегі тілдік семантика мәселесі. 18 Қазақ және жалпы тіл біліміндегі атау мәселесі. 19 Әлемнің тілдік бейнесі. 20 Лингвистикалық прагматика. 21 Қазіргі қазақстандық тіл білімі: үрдісі мен болашағы. 22 Сөз тілдің негізгі бірлігі ретінде: зерделеу аспектілері. 23 Қазіргі лингвистикалық ілімнің құрылымы. 24 Қазіргі қазақ тілі грамматикасындағы актив үдерістер. 25 Қазіргі тіл біліміндегі функционалдық бағыт.
Ұсынылатың әдебиет тізімі Негізгі: 1.
Аманжолов С. Қазақ тілі теориясының негіздері. –Алматы:Ғылым, 2002. 2.
Авакова Р. Фразеологиялық семантика. –Алматы,2002. 3.
Аяпова Т.Т. Сөйлеу әрекетінің онтогенезі: синтаксистік семантиканың дамуы. –Алматы, 2003. 4. Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. – Алматы:Санат,1996. 5. Ахметжанова З.К. поля русского и казахского языков. −Алма-Ата: Наука, 1989. 6. Әзімжанова Г. Көркем проза прагматикасы. –Алматы, 2005. 7. Әлкебаева Д. Қазақ тілі стилистикасының прагматикасы. –Алматы, 2005. 8. Байтұрсынұлы А. Тіл-құрал. –Алматы:Сардар, 2009. Қосымша: 10. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования. М., 1981. 11. Глухов В.П. Основы психолингвистики. –М., 2005. 10
12. Ерназарова З.Ш. Қазақ сөйлеу тілі синтаксистік бірліктерінің прагматикалық негіздері. –Алматы, 2002. 13.
Жакупов Ж. Қазақ тілінің функционалды синтаксисі. – Алматы,1999. 14.
Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. – Алматы, 1998. 15. Жұбанов А. Қолданбалы лингвистика: қазақ тілінің статистикасы. –Алматы, 2004.
11
2 КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА
Тақырып 1. Когнитивті лингвистика– жеке ғылым саласы Лингвистика ғылымының қазіргі кезеңдегі дамуы антропоцентристік бағытпен сипатталатын семантикалық зерттеулердің тереңдігімен ерекшеленеді. Антропоцентристік бағыттағы лингвистиканың алға қойған мақсаты – тілдік субъектінің дүниетаным ерекшеліктерінің тілдің барлық деңгейлерінде көрініс табуын зерттеу болып табылады. Сондықтан қазіргі таңдағы тіл ғылымының басты мақсаты – тілдік құбылыстардың сырын тану жолында күрделі де кешенді үрдісті дамыту. Осымен байланысты тіл білімінің тылсым құпиялары басқа да ғылым салаларымен психология, философия, логика, мифология, этнография т.б-мен тығыз қарым-қатынастың нәтижесінде танылып, ашылып отыр. Тақырып 2. Когнитивті лингвистиканың қалыптасу, даму тарихы Бүгінгі таңдағы танымдық (когнитивтік) ғылым өзінің бастауын ежелгі дәуірден алатындығы белгілі, себебі танымдық ғылымның нысаны болып саналатын таным мен ақыл, олардың өзара қатынасы сонау ерте заманалардан пікірталас тудырып келген түсініктер. Бұл дегеніміз танымдық ғылымның ең маңызды да, басты мәселесі классикалық мәселе - тіл мен ойлау екендігін анықтай түседі. Поэтикалық мәтіндегі тіл мен ойлаудың өзара қатынасы ертеде философтарды бірден-бір ойландырған мәселе болса да, бүгінгі таңда осы мәселе де күн тәртібінде тұрғандығын көруге болады. Тақырып 3. Когнитивтік лингвистиканың негізгі теориялық тұжырымдары Когнитивтік лингвистика саласындағы негізгі бағыт тіл мен адам санасын, тіл мен таным жүйесін біртұтас жүйе тұрғысынан қарастыру болып табылады. Ол сан ғасырлық тілдік білімді адам миының жемісі ретінде бағалап, күрделі құрылым, жүйе ретінде кешенді сипаттауға бағытталған. Когнитивтік ғылым саласы ғылымның философия, логика, лингвистика, психология, мәдениеттану сияқты бірнеше салалардың басын тоғыстыру арқылы тілдік мәселелерді шешуді ұсынады. Тақырып 4. Тіл қызметінің когнитивтік негіздері Лингвистика ғылымының даму тарихында бүгінгі күні дәстүрлі үш түрлі ғылыми парадигма анықталып отыр. Олар: салыстырмалы- тарихи, жүйелі- құрылымдық және антропоцентірлік. Тіл білімі дамуының қазіргі деңгейіне сай когнитивті лингвистика тілдік семантика, жүмсалымдық (функционалды) лингвистика т.б. тілді жалпы когнитивті тетік ретінде қарастырады. Атап айтқанда, жұмсалымдық лингвистика тілдік құралдарды, когнитивтік модельдер мен тәсілдердің вербализациялануын (тілдік тұлға, «ғаламның тілдік бейнесі» т.б.) айқындайды.
12
Тақырып 5. Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл білімінде қалыптасуы Жалпы тіл біліміндегі ғылымдар арасындағы интеграция процесінің негізінде туындаған когнитивті лингвистика ғылымы соңғы жылдары қазақ тіл білімін зерттеуші ғалымдардың да назарын өзіне аударуда. Бұл сала бойынша қазақ тіл білімінде соңғы кездері когнитивтік лингвистика мәселелеріне ерекше көңіл бөліп зерттеу нысанына айналдырған Р. Сыздық, Ә. Қайдар, Е. Жанпейісов, Г. Гиздатов, Қ. Жаманбаева, Ж. Манкеева, Э. Сүлейменова, Г. Смағұлова, Б. Момынова, А. Салқынбай, К. Күркебаев, Г. Снасапова, Ф. Қожахметова, Н. Айтова, А. Әмірбековалар секілді зерттеушілер бұл мәселені лексикология, этнолингвистика, когнитология, лингвомәдениеттану салалары тұрғысынан қарастырып зерттеу үстінде. Тақырып 6. Когнитивті лингвистиканың негізгі категориялары Когнитивтік лингвистиканың жеке ғылым саласы ретінде танылуы үшін оның негізгі ұғымдары, өзіне тән негізі категориялары мен бірліктері болуы шарт. Антропологиялық тіл білімін зерттеушілер «білім, концептуалдылық, концептуалды жүйе,
когниция, когнитивтік модель, вербалдылық, менталдылық, концепт, әлем бейнесі, концептілік өріс, ұлттық мәдени бірліктерді» когнитивтік лингвистиканың негізгі ұғымдары ретінде қарастырады. Тақырып 7. Орыс тіл біліміндегі когнитивтік бағыт Когнитивтік лингвистика ғылымның өзектілігі мен оның күрделі проблемаларын шешу мәселесі ресейлік ғалымдардың назарынан тыс қалған емес. Орыс тіл білімінде когнитивтік лингвистикасының өзекті мәселелері ЮА.Сорокин, Е.С.Яковлева, Е.С.Кубрякова, В.Н.Телия, А.Вежбицкая, А.П.Бабушкин, С.А.Аскольдов, А.Н.Баранов, Д.О.Добровольский, Н.Д.Арутюнова, Н.Н.Болдырев, Э.Д.Попова, И.А.Стернин, Ю.Н.Караулов, В.А.Маслова сияқты зерттеушілердің еңбектерінен көрініс табады. Аталған зерттеу еңбектерінде когнитология ғылымының нысаны, бағыт-бағдары, зерттелуі, негізгі ұғымдары сөз етіледі. Бұл еңбектерден танымдық ғылымдар ішінде тілдің атқаратын функциясының жоғары екендігін көруге болады. Когнитивті лингвистика ғылымы бүгінгі таңда орыс тіл білімінде бір жүйеге түскен ғылым саласы болып табылады. Тақырып 8. Тіл мен таным Адамзат баласының бітім-болмысының универсалды сипатын айқындау тіл мен танымның да жалпыға ортақ өзгеше мүмкіндіктерін сұрыптауға көмектесті. Барша адам баласына тән биоанатомиялық негіз оның ми мен жүйке, сана мен жады құрылыстарының жұмыс істеу принциптерін айқындауға, адамзат атаулының ерекше қабілеттерін жүйелі зерттеуге әрі табиғи болмыс-бітімнің әлеуметтік-мәдени ұстанымдар негізінде даму, өзгеру, толығу бағыттарын талдап көрсетуге себепкер болар маңызды факторлардың қатарына жатады. Тақырып 9. Көркем шығарма тіліне когнитивтік талдау жасау негіздері Поэтикалық көркем шығарма тіліне когнитивтік талдау жасау негізінде сол ұлттың сонымен қатар жекелеген тілдік тұлғалардың санасындағы дүниенің 13
бейнесін, айнала қоршаған ортаның болмыс-бітімін тұтастай тануға болады. Тілдің болмысы мен табиғатын, оның ішкі иірімдерін, толыққандыі тану үшін сол тілді жасайтын адаммен біртұтастықта қарау керек. Аталмыш принципті басшылыққа алатын болсақ
антропоцентристік бағыт
когнитивтік лингвистиканы дүниеге әкеледі. Тақырып 10. Когнитивтік лингвистикадағы әлемнің тілдік бейнесі теориясы Ғалам бейнесі (картина мира) когнитивтік модельде айқындалады, сондай- ақ ол ұжымдық санамен, көзқараспен, ұжымдық философиямен байланысты болады. Ғаламның тілдік бейнесі негізінен адамдар санасындағы әлемнің логикалык бейнесімен сәйкес келеді. Ал ғаламның кез келген ұлттық тілдік бейнесінің әмбебаптығы өзіндік ерекшелігін айқындайтын метафора, теңеу және концепт болып табылады.
Емтихан сұрақтарының тізімі 1 Когнитивті лингвистика– жеке ғылым саласы. 2 Когнитивті лингвистиканың қалыптасу, даму тарихы. 3 Когнитивтік лингвистиканың негізгі теориялық тұжырымдары. 4 Тіл қызметінің когнитивтік негіздері. 5 Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл білімінде қалыптасуы. 6 Когнитивті лингвистиканың негізгі категориялары. 7 Лингвистикадағы концепт мәселесі. 8 Орыс тіл біліміндегі когнитивтік бағыт. 9 Тіл мен таным. 10 Көркем шығарма тіліне когнитивтік талдау жасау негіздері. 11 Когнитивтік лингвистикадағы әлемнің тілдік бейнесі теориясы . 12 Лингвистикалық аспектідегі мәтін және дискурс . 13 Терминдер мен терминдік жүйелер. Терминдердің құрылымдық типтері. 14 Когнитивтік лингвистика және терминология. 15 Тілдегі адам факторы. Тіл және әлемнің бейнесі. 16 Тілдік әмбебаптылықтар теориясы. Тілдік әмбебаптылықтардың типтері. 17 Тіл мен сөйлеудегі парадигмалық және синтагмалық байланыстар. 18 В. Фон Гумбольдтің «тіл – халықтың рухы» идеясы 19 Лингвомәдениеттану – тіл білімінің жаңа бағыты 20 Лингвистикалық идеялардың (бастамалардың) эволюциясы және тіл біліміндегі жаңа бағыттар 21 Компьютерлік лингвистика және интеллектуалдық технологиялар 22 Лингвистикалық порталдар мен лингвистика бойынша блоктар 23 Тіл біліміндегі нейролингвистика бағыты 24 Диахрониялық және антропологиялық лингвистика 25 Объективтік шындық және тілдік таңбалау
14
Ұсынылатын әдебиет тізімі Негізгі: 1. Э.Оразалиева Танымдық қазақ тілі. Алматы, 2005. 2. Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивті негіздері, Алматы, 2003. 3. Манкеева Ж. Қазақ тілін зерттеудің когнитивті негіздері // Тілтаным, 2001, №4.
4. Маслова В.А. Когнитивная лингвистика . Минск, 2004. 5. Лакофф Дж. Когнитивная семантика. // Язык и интеллект. М, 1995. 7.Ченки А. Семантика в когнитивной лингвистике // Фундаментальные направления современной американской лингвистики. М, 1997. с 340-369.
Қосымша: 8. Б.Ақбердиева Лексика-фразеологиялық жүйедегі мифтік-танымдық тұжырымдар. КДА, Алматы, 2002. 9. Ә.Қайдар Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері. 11. Маслова В.А. Лингвокультурология. М, 2001. 8.Б.Ақбердиева Лексика-фразеологиялық жүйедегі мифтік-танымдық тұжырымдар. КДА, Алматы, 2002. 9.Ә.Қайдар Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері. 10.Е.Жанпейісов Этнокультурная лексика казахского языка. Алматы, 1989. 11.Маслова В.А. Лингвокультурология. М, 2001.
15
3 ТІЛ БІЛІМІНІҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
Тақырып 1. Лингвистика және тіл философиясы Лингвистика және
тіл философиясы: ұқсастықтары мен
айырмашылықтары. Лингвистикалық білімнің жалпы
ғылыми және
философиялық аспектілері. Тіл мен философияның байланысы. Тілдің мәні, таңбалық сипаты, шығуы мен дамуы, ойлау мен тілдің арақатынасы және т.б.мәселелердің зерттелуінің философиялық бағыт-бағдары, принциптері. Тіл философиясының зерттеу салалары: тіл, болмыс және ойлау. Қазақ тіл біліміндегі қазіргі жаңа бағыттардың философиялық негіздері. Тіл білімінін философиялық проблемалары: тілдің табиғаты мен мәні, тіл мен ойлау, тіл мен қоғам, тіл жүйесі мен құрылымы, тілдің таңбалық сипаты, тілдік мағына, тілдің шығуы, эволюциясы мен тарихы, тіл философиясының пайда болуы мен дамуы т. б. Тіл туралы анықтамалардың онтологиялық және гносеологиялық аспектілері. Тақырып 2. Тіл антиномиялары және тіл білімі антиномиялары Антиномия ұғымы туралы Ф. де Соссюрдің лингвистикалық концепциясы. Тіл білімі антиномиялары. Тіл және сөйлеу антиномиялары. Таңбаланушы (белгіленуші) және таңбалаушы (белгілеуші). Синтагма және ассоциациялар теориясы. Сөйлеу әрекеті антиномия ретінде. Тіл, ойлау және тұрмыс. Тіл және қоғам. Мағына және мән. Сөз туралы философиялық рефлексия және оның лингвистикалық ілімдердің дамуына әсері. Уақыт диалектикасы және тіл. Тілді талдау әдістері: талаптарға жарамдылық, репрезентативтілік (сыпаттылық); әдістер қоспасы (синтезі); сандық және сапалық әдістер; интроспекция; контент-талдау, интент-талдау және басқалары. Жеке лингвистикалық пәндердің (әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, когнитивтік лингвистика, этнолингвистика т.б.) әдістері. Тақырып 3. Қазақ тіл білімінің философиялық-әдістемелік негіздері Қазақ тіл біліміндегі қазіргі жаңа бағыттар мен мектептердің философиялық негіздері: когнитивтік лингвистика, экологиялық лингвистика, функционалдық және
коммуникативтік грамматика, психологиялық және
әлеуметтік лингвистика, т.б. Тақырып 4. Тіл білімі, Әдебиеттану ғылымы және философия арасындағы методологиялық байланыс Әдебиеттану ғылымының туу, қалыптасу, даму тарихы. Әдебиеттанудың философия ғылымымен байланысы; әдеби
бағыттардың философияға тәуелділігі жайындағы ғалымдар көзқарастарын саралау. Тақырып 5. Лингвистикалық философия, Антикалық философиялық мектептерінің негізгі мәселелер Ежелгі Қытай философиясы. Орта ғасырлар философиясы Батысеуропалық орта ғасырлық философия. Шығыстағы орта ғасырлар философиясы. Батыс Еуропадағы қайта өрлеу дәуірі философиясы. Философиялық- логикалық көзқарастың қалыптасуы 16
Тақырып 6. ХІХ ғасырдағы неміс философиясы – ХІХ ғасырдағы әдебиеттанушылық әдіснамалық бағыттардың философиялық базасы ХІХ-ХХ – ғасырдағы Бастыс философиясы. XX- гасыр философиясының негізгі мәселелері және багыттары. Психоанализ. З.Фрейд
және Э.Фромм. Неопозитивизм. Өмір философиясы: С.Къеркегор, А.Шопенгауэр, Ф.Ницше. Экзис-тенциализм: М.Хайдеггер. Ж.Сартр. А.Камю. К.Ясперс. Н.Аббаньяно. Постмодернизм. Тақырып 7. Қазақ ағартушыларының философиясы Қазақ философиясының ерекшеліктері. Абай Құнанбаевтың философиялық көзқарастары. Қазақ халқының ежелгі дүниетанымының ерекшеліктері. Қазақ ақын-жырауларының философисы. Қазақ ағартушыларының қоғамдық ой-пікірлері. Тақырып 8. Лингвистика мен әдебиеттанудың философиялық бағыттарға тәуелділігі Қазақ тіл білімінде, әдебиеттануда философиялық тәуелділіктің көрініс табуы. Лингвистика мен әдебиеттанудағы философиялық бағыттарды меңгерту. Онтология, методолгия, эпистемологияда философиялық тәуелділіктің көрініс табу ерекшеліктеріне тоқталу. Тақырып 9. Тіл білімі мен әдебиеттанудың аксиологиялық мәселелері Тіл білімі мен әдебиеттанудың аксиологиялық мәселелері: философиялық- эстетикалық, онтологиялық, ұлттық, экологиялық. Әдебиетті текке жіктеу дәстүрі Аристотельдің «Поәзия өнері туралы» трактатынан басталып, әдебитектерді қалыпты поәтика рухына негіздей отырып саралауды ұсынған француз классицизмінде, сондай-ақ И.В.Гетеден Г.Гегельге дейін қамтитын неміс классикалық әстетикасында жалғасын тапты. Әдеби тектер үғымына Ресейды В.Г. Белинский философиялық-логикалық және гносиологиялық тұрғыдан жаңа мазмұнда қарастырды Тақырып 10. Адам-әдеби антологиясының басты обьектісі. ХХ ғасыр соңындағы қазақ әдебиетіндегі тұлғаның адамгершілік ізденістері. Философия мен көркем әдебиет адам танымының түрі ретінде. Көркем тіл мен әдеби тіл, олардың байланысы мен ерекшеліктері. Тілдің көркем мәтінде эстетикалық қызмет атқаруы. Көркем мәтіннің түрлері: поэзия, проза, драма тілдері. Олардың ортақ жақтары мен қатар ерекшеліктері болатыны. Жалпы тілдік фактілерді, көркем тілдік фактілерді және қаламгердің дара стиліне байланысты ерекшеліктерді ажырата білу керектігі. Тақырып 11. Шығармашылық процесс. Қазіргі заманғы кванттық философиялық таным Шығармашылық процестегі рухани-эстетикалық процестердің рөлі. Әдеби процесс ұғымының әлемдік ауқымы өте кең. Әдеби процесс ұғымының көркемдік даму заңдылықтары және көркемдік дамудың кезеңдік сипаттары арқылы өлшенеді. Әдеби процесспен шартты түрде үш түрлі даму стадиясы бар. Дүние жүзі әдебиеттеріне ортақ бір мезеттер тән. Бұл
17
салыстырмалы әдебиеттану ұстанымдарымен қатар халықаралық әдеби байлагыстардың да желісінене көрінеді. Тақырып 12. Адам туралы философиялық ілім Антропосоциогенез мәселесі. Адамның мәні. Сана және бейсаналық мәселелері. Тіршіліктің пайда болуы туралы концепциялар. Жеке тұлға ұғымы. З.Фрейдтің психоанализ ілімі. Адам тақырыбы - философияның өзекті, байырғы және өте маңызды мәселесі. Философияның адам мәселесін арнайы зерттейтін бөлігі антропология деп аталады. Оның негізгі сұрағы -“адам дегеніміз не” мәселесі. Адам туралы толық мәліметті пәнаралық зерттеу аясында көптеген ғылымдардың көмегімен жинақтауға болады. Сондықтан да соңғы жылдары адамтану ғылыми танымның ерекше саласы және оқу пәні ретінде жеке қарастырылады. Философия адамды тиянақты, бүтін, біртұтас жүйе деп анықтайды. Ол адамды барлық мәндік қасиеттері мен
құбылыстарының өзіндік рухани - практикалық іс - әрекетінің біртұтас жүйесі ретінде, көпжақты, әмбебап жан етіп көрсетеді. Тақырып 13. Әдебиет пен философиядағы уақыт пен кеңістік ұғымы Көркем шығарма, әдеби туынды мәтінінің мазмұндық-пішіндік бірлігі туралы жаңа ізденістер. Әдеби шығарманың идеялық мазмұны, оның көркемдік компоненттерінің қызметі. Шығарманы туғызған тарихи кезең және автор дүниетанымы. Автор және оқырман. Әдеби шығарманың ішкі әлемі туралы түсінік, кейіпкер – қаһарманның психологиялық қалпын бейнелеудің жаңа қырлары. Психологиялық орта және автор қиялы. Көркем шығармадағы уақыт пен кеңістік мәселесі. Уақыт пен кеңістікке байланысты ұлттық пайымдаулар. Ауыз әдебиеті мен қазіргі ақын-жазушылар шығармаларындағы уақыт пен кеңістік туралы таным-түсініктердің ерекшеліктері. Хронотоп туралы жалпы түсінік. Эпикалық шығармалардағы хронотоп үлгілері. Тақырып 14. Герменевтика және рецептипті эстетика Көркем шығарманы талдау және қабылдау мәселелері. Әдебиеттегі диахрондық және синхрондық талдау әдістемелерінің жемісі. Рецептивті эстетика теориясы. Әдебиеттегі герменевтика және эстетика тәжірибесі. Әдебиеттанудағы формалистік концепциялар. Объективті-аналитикалық талдау және субъективті қабылдау қатынастары. Шығармашылық процесс және оны қабылдау жолдары. Аристотель, Пифагор, Платон, Аквинский, Кант еңбектеріндегі катарсис туралы ой-тұжырымдар. Көркем шығарма жазу мен қабылдауындағы сезім мен қиял қызметі. Автордың ойлау, ой қорыту процессіндегі диалектикалық шешім. Катарсис мақсаты – эстетикалық әсер. Шығарманың сезімталдық аясы оқырман қабылдауында туғызатын тілектестік сезімдердің табиғаты және оны пайдалану. Сезімталдық жұмбақтарын жанды бейнеге көшіру мәселелері. Тақырып 15. Герменевтика және рецептипті эстетика Көркем шығарманы талдау және қабылдау мәселелері. Әдебиеттегі диахрондық және синхрондық талдау әдістемелерінің жемісі. Рецептивті эстетика теориясы. Әдебиеттегі герменевтика және эстетика тәжірибесі. Әдебиеттанудағы формалистік концепциялар. Объективті-аналитикалық талдау
18
және субъективті қабылдау қатынастары. Шығармашылық процесс және оны қабылдау жолдары. Аристотель, Пифагор, Платон, Аквинский, Кант еңбектеріндегі катарсис туралы ой-тұжырымдар. Көркем шығарма жазу мен қабылдауындағы сезім мен қиял қызметі. Автордың ойлау, ой қорыту процессіндегі диалектикалық шешім. Катарсис мақсаты – эстетикалық әсер. Шығарманың сезімталдық аясы оқырман қабылдауында туғызатын тілектестік сезімдердің табиғаты және оны пайдалану. Сезімталдық жұмбақтарын жанды бейнеге көшіру мәселелері. Ежелгі үнді философиясы Тақырып 16. Әдебиет пен дін: тарихи және философиялық байланыстар Дүниетаным мәселелеріндегі әдебиеттің орны. Діни көзқарастар және оның көркем жинақталу жүйесі. Адамгершілік және гуманизм идеяларының қазіргі әдебиетте бейнеленуі, проблемалары. Осы бағыттағы көрнекті қаламгерлер ізденістері. Ұлттық және адамзаттық белгілердің синтезі. Әлеуметтік мәселелерді салғырт қабылдаудың, бейнелеудің салдары. Мәңгілік майдан, бітіспес дау идеяларының қазіргі әдебиеттегі көріністері. Мазмұн мен пішін аясындағы жаңа ізденістер арнасы. Жаңа жанрлық түрлер дамуының бағыттары. Әдебиеттану мәселелерін тарихи-диалектикалық методология негізінде зерттеу тәсілдері. Тарихи-генетикалық талдау және оның эволюциялық тегі. Хроникалы талдау және диахронды зерттеу қырлары жүйелі кешенді зерттеулер және синхронды факторлар. Салыстырмалы-жүйелі зерттеу негіздері. Типологиялық зерттеу
объективтік-аналитикалық зерттеу принциптері. Тарихи-қызметтік (историко- функциональная) зерттеу. Телелогиялық методология және оған қажетті әдіс- тәсілдер. Тақырып 17. Қазақ әдебиетіндегі әдеби-эстетикалық пайымдаулар Қазақ әдебиетіндегі эстетика мәселесінің зерттелу деңгейі. Ұлттық эстетикалық кенжелеп даму себептері. Эстетикаға бүгінгі көзқарас. Ұлттық эстетика мәселесін зерттеудегі қазіргі пайымдаулар. А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаевтардың әдеби-эстетикалық көзқарастары. Философия және
эстетика. Тіл білімі және әдебиеттану, психология және образ жасау мәселесі. Тарих және көркем бейнелеу. Әдебиеттің эстетикалық болмысы. Оның философиялық негіздері. Көркем шығармашылықтағы характер және
психология ғылымы. Әдебиеттің танымдық мәні тарапындағы ерекшеліктері. Әдебиеттің тәрбиелік қызметін арттырудың жаңа жолдары мен тәсілдері. Ұлттық сананы жаңаша тәрбиелеудің, өзгертудің амалдары. Құлдық психологиядан арылту мен отаншылдық рухты көтерудегі әдебиеттің орны.
19
Емтихан сұрақтарының тізімі 1 Лингвистика және тіл философиясы. 2 Тіл антиномиялары және тіл білімі антиномиялары. 3 Қазақ тіл білімінің философиялық-әдістемелік негіздері. 4 Тіл білімі, Әдебиеттану ғылымы және философия арасындағы методологиялық байланыс. 5 Лингвистикалық философия, Антикалық философиялық мектептерінің негізгі мәселелері. 6 ХІХ ғасырдағы неміс философиясы – ХІХ ғасырдағы әдебиеттанушылық әдіснамалық бағыттардың философиялық базасы. 7 Қазақ ағартушыларының философиясы. 8 Лингвистика мен әдебиеттанудың философиялық бағыттарға тәуелділігі. 9 Тіл білімі мен әдебиеттанудың аксиологиялық мәселелері. 10 Адам-әдеби антологиясының басты обьектісі. 11 Шығармашылық процесс. Қазіргі заманғы кванттық философиялық таным.
12 Адам туралы философиялық ілім. Антропосоциогенез мәселесі. 13 Әдебиет пен философиядағы уақыт пен кеңістік ұғымы. 14 Герменевтика және рецептипті эстетика. Көркем шығарманы талдау және қабылдау мәселелері. 15 Герменевтика және рецептипті эстетика. 16 Әдебиет пен дін: тарихи және философиялық байланыстар. 17 Қазақ әдебиетіндегі әдеби-эстетикалық пайымдаулар. 18 Тіл білімінің философиялық негіздері. 19 Эстетикалық ойдың даму кезеңдері. 20 Әдебиет теориясы жайлы алғашқы ұғымдар. 21 Аристотельдің әдебиет теориясына байланысты зерттеулері. 22 Әдебиет теориясы мен орта ғасыр дәуірінің эстетикасы. 23 Әдебиет теориясы мен қайта өрлеу дәуірінің эстетикасы. 24 Ұлттық эстетиканың қайнар көздері. 25 Әл-Фарабидің әдебиет теориясына байланысты пікірлері.
Ұсынылатың әдебиет тізімі Негізгі: 1. Амирова Т.А. Олбховиков Б.А., Рождественский Ю.В. Очерки по истории лингвистики.М., 2008. 2. Ахметов К. Әдебиеттануға кіріспе. Оқу құралы.- Қарағанды: «Аркоң», 2007. 3. Әбдиманұлы Ө. Ахмет Байтұрсынұлы. – Алматы: «Арда», 2007. 4. Бодуэн де Крутенэ Избранные труды по языкознанию. М., 2004. 5. Введение в литературоведние / Под ред. Л.Чернец/- Моква:Высшая школа, 2009. Қосымша: 6. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования. М., 2007. 20
7. Қазіргі әдебиеттану мен фольклористиканың өзекті мәселелері: Ғылыми жинақ. 1- кітап.- Алматы: Қазақ университеті, 2008.- 238 б. 8. Мейе А. Сравнительный метод в историческом языкознании. М., 2010. 9. Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексикасы дамуының этимологиялық негіздері. Алматы: «Қазақ университеті» баспасы, 2008. 10. Шалабай Б. Қазақ көркем прозасының тілін зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері. Алматы: Ғылым, 2007.
21
4 ӘЛЕУМЕТТІК ЛИНГВИСТИКА
Тақырып 1. Әлеуметтік лингвистика және оның басқа ғылымдармен байланысы Әлеуметтік лингвистика және әлеуметтік психология, тарих. Қоғамдағы жеке тұлғаның тілдік әрекеті. Этнография, демография. Диалектология, стилистика, тілдік қарым-қатынас теориясы, тарихи тіл білімі.
Тақырып 2. Тұлғааралық қатынастағы тілдік құрал Қоғам мүшелерінің коммуникативтік дайындығы. Жеке тұлғаның көптілділігі және оның әртүрлілігі. Сөйлесім және тілдегі интерференция. Тілдік түйісулерге, байланыстарға қатысты психолингвистикалық және нейролингвистикалық көзқарастар.
Тақырып 3. Әлеумет пен тіл Тілдің аймақтық және әлеуметтік дифференциясы. Тілдің қоғамдағы қызметтік ауқымы. Тілдің қалыптасу формалары. Стандарт пен норма. Аймақтық диалект. Қарапайым сөздік қор. Әдеби тіл мен ауызекі сөйлеу тілі. Әлеуметтік иерархиясы мен тіл қызметтері. Тіл ұлтаралық жалғастырушы лингвистикалық фактор.
Тақырып 4. Тілдің мемлекеттіліктегі маңызы Мемлекет және ресми тілдер. Тілді мемлекеттік институттарда қолдану. Тіл саясаты. Тіл мен білім. Тіл мен идеология. Тіл мен мәдениет. Тіл мен дін.
Тақырып 5. Тарихи әлеуметтік лингвистика Тілдік
қатынастар мен
тілдер эфолюциясы. Кірме сөздерге әлеуметтіклингистикалық қыр. Әлеуметтік-тарихи тілдер тоғысының пайда болуының алғы шарттары. Тақырып 6. Қазіргі қазақ тілін зерттеудің әлеуметтік лингвистикалық қырлары ХХ ғ. аяғы мен ХХІ ғ. басындағы тілдік жағдай және оның қазақ тіліне тигізген әсері. Кірме сөздер мәселесі. Жалпыхалықтық тілдің түрлері - әдеби жүйе, қарапайым сөйлеу тілі, диалектілердің өзара байланысы.
Тақырып 7. Қазақ тілінің тіларалық қатынастары Тілдік қатынас теориясы. XX ғ. аяғындағы сыртқы ауысулар. Өзге ұлттық тілдік жағдайлардағы қазақ тілі. Қазақ тілі мен ұлттық тілдердің өзара әсері.
Тақырып 8. Қазіргі фразеологиялық жүйенің қалпы Қазіргі қазақ тілінің лексикалық жүйесіндегі үдерістер динамиясы. Қазақ сөзінің семантикалық дамуы. Лексикалық және семантикалық окказионалдық. Қазіргі фразеологияның сипаты. Тілдік бірліктердің ұлттық-мәдени ерекшілік аспектісіндегі қызметі. Фразеологизмдер лингвомәдени аспектіде. Фразеология және халық дүниетанымы. Метафора әлем көрінісі ретінде. Фразеологиядағы адам бейнесі. Тақырып 9. ХХ ғасырдың екінші жартысы мен қазіргі кездегі қазақ тіліндегі мәдени-тарихи жаңа тенденциялар 22
Қазақ тіліндегі тіл дамуының соңғы жылдардағы динамикасы. Қоғамдағы тілден тыс жағдаяттар. Мың жылдықтар шегіндегі қазақ тіліндегі динамикалық үдерістердің комуникативті-прагматикалық сипаты. ХХ ғасырдың 80-90 жылдарындағы тілдің стилистикалық динамизмі.
Тақырып 10. Қазіргі қазақ тіліндегі термин қабылдау үдерісі және варианттылық, оның тілдік нормаға әсері Терминжасам үдерісі. Терминография. Лексикадағы жүйелі үдерістер: кейбір лексикалық топтарды деидеологизациялау, саясаттандыру, метафоризациялау – қоғамдық-саяси жағдайлардың бағасын көрсететін кұрал. Тақырып
11. ХХ-ХХІ
ғғ. межесінде қазақ тіліндегі стилистикалық өзгерістер Функционалды стильдер туралы түсінік. Функционалды стильдердің лексика-фразеологиялық, грамматикалық құралдарының қалыптасуы. Сөз өнері стилистикалық мәселе ретінде. Сөз өнерінің функционалдық сипаттары. Дәуірдің тілдік
мәселесі. Публицистикалық стильдегі стилистикалық өзгерістер. Тақырып 12.
Қолданбалы лингвистиканың теориялық мәселелері Қазақ тілінде сөйлеушілер мен қостілділер сауаттылығы мәселесі. Қазіргі қазақ тілі сөздерін дұрыс жазудағы олқылықтарды талдау. Қазақ тілі сөздерінің ділдік сипаты. Лингвистикалық ілімдердің жалпы сипаты: лингвистикалық пәндер жүйесі. Жалпы тіл білімі, сипаттамалы тіл білімі, типология, аймақтық лингвистика, салыстырмалы-тарихи тіл білімі, психолингвистика, әлеуметтік лингвистика, лингвомәдениеттану, этнолингвистика, мәтін лингвистикасы, компьютерлік лингвистика. Бағыттардың дифференциалдылығы мен комплементарлығы үрдістері. Қазіргі тіл
білімінің негізгі
параметрлері: антропоцентризм; функционализм; экспансионизм; когнитивизм.
Емтихан сұрақтарының тізімі 1. Әлеуметтік лингвистика және оның басқа ғылымдармен байланысы. 2. Тұлғааралық қатынастағы тілдік құрал. 3. Әлеумет пен тіл. 4. Тілдің мемлекеттіліктегі маңызы. 5. Тарихи әлеуметтік лингвистика. 6. Қазіргі қазақ тілін зерттеудің әлеуметтік лингвистикалық қырлары. 7. Қазақ тілінің тіларалық қатынастары. 8. Қазіргі фразеологиялық жүйенің қалпы. 9. ХХ ғасырдың екінші жартысы мен қазіргі кездегі қазақ тіліндегі мәдени- тарихи жаңа тенденциялар. 10. Қазіргі қазақ тіліндегі термин қабылдау үдерісі және варианттылық, оның тілдік нормаға әсері. 11. ХХ-ХХІ ғғ. межесінде қазақ тіліндегі стилистикалық өзгерістер. 12. Қолданбалы лингвистиканың теориялық мәселелері. 23
13. Қазіргі тіл
білімінің негізгі
параметрлері: антропоцентризм; функционализм; экспансионизм; когнитивизм. 14. Тіларалық байланыстардың түрлері. 15. Әлеуметтік лингвистикалық зерттеулердің проблематикасы. 16. Тіл мен мәдениеттің байланысу мәселелері. 17. Тіл білімінің этнолингвистикалық бағыты. 18. Тілдік қатынастар және қостілділік. Билингвизм және диглоссия. 19. Тілдердің әлеуметтік типологиясы. Тілдік жағдайлар типтері. 20. Коммуникативтік-прагматикалық бағыттағы зерттеулердің мәні 21. Тілдік қатынас проблемасы 22. Этнолингвистика – тіл білімінің жаңа да дербес бір саласы. 23. «Этнолингвистика» термині туралы ғалымдардың пікірлері 24. «Этнос жоқ жерде тіл болмайды, тілсіз этнос болмайды» қағидасы 25. Социолингвистика мен мәдениеттанудың өзара байланысы
Ұсынылатың әдебиет тізімі Негізгі: 1. Аманжолов С. Қазақ тілі теориясының негіздері. –Алматы:Ғылым, 2002. 2. Аяпова Т.Т. Сөйлеу әрекетінің онтогенезі: синтаксистік семантиканың дамуы. –Алматы, 2003. 3. Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. – Алматы:Санат,1996. 4. Ахметжанова З.К. Функциональные-семантические поля русского и казахского языков. −Алма-Ата: Наука, 1989. 5. Әзімжанова Г. Көркем проза прагматикасы. –Алматы, 2005. 6. Әлкебаева Д. Қазақ тілі стилистикасының прагматикасы. –Алматы, 2005. 7. Байтұрсынұлы А. Тіл-құрал. –Алматы:Сардар, 2009. 8. Қосымша: 9. Бондарко А.В. Принципы функциональной грамматики и вопросы аспектологии. −Ленинград, 1983. 10. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования. М., 1981. 11. Глухов В.П. Основы психолингвистики. –М., 2005. 12. Ерназарова З.Ш. Қазақ сөйлеу тілі синтаксистік бірліктерінің прагматикалық негіздері. –Алматы, 2002. 13. Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. – Алматы, 1998. 14. Жұбанов А. Қолданбалы лингвистика: қазақ тілінің статистикасы. – Алматы, 2004. Document Outline
жүктеу/скачать 465,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|