Бағдарламасы «Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің сенімді, берік іргетасына айналды»
«Зар заман» ағымы өкілдері көтерген қоғамдық өмірдегі негізгі мәселелерді анықтаңыз
жүктеу/скачать 2,08 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3. «Зар заман» ағымы өкілдері көтерген қоғамдық өмірдегі негізгі мәселелерді анықтаңыз.
Жауабы: XIX ғасырдың басында Ақындар XVIII ғасырдың ертегі әншілерін өздерінің ерекше шығармашылығымен алмастырады. Бұрын өз Отанының шекарасын қорғауда тұрған батырлардың подіктері мен героіктерін жырлаған ақындар енді күнделікті өмірді, жеке адамдардың ішкі әлемін, олардың сөздері мен іс-әрекеттерін көрсете бастады. Олардың жұмысының негізгі тақырыптары-Ресей империясының аймақты отарлауымен және ұлт- азаттық қозғалысымен байланысты оқиғалар. Әскери бекіністердің құрылысы, хан билігінің жойылуы, округтік бұйрықтардың пайда болуы, жергілікті тұрғындардан жерді алып қою, экономикадағы терең дағдарыс дала тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық жағдайының айтарлықтай нашарлауына әкелді. Бұл оқиғалар қатыгездікпен басылған и.Тайманұлы, М. Өтемісұлы, қ. Қасымұлы, ж. Нұрмұхамедұлы, Е. Қотибарұлы басшылығымен болған көтерілістердің туындауына себеп болды. Өлкеде болып жатқан оқиғаларды бақылау XIX ғасырдың 40-60-шы жылдарындағы ақындардың терең саналы сенімдерінде қалыптасты және олардың жұмысында көрініс тапты. Жазушы М.Әуезовтың "Зарзаман" дәуірі ("қайғы дәуірі") деп атаған XIX ғасырдың ортасындағы ақындар өз шығармаларында тәуелсіздіктің өткен жылдарын жырлап, халық бірлігінің қажеттілігі туралы айтты. Олар патшалықтың отаршылдық саясатына, дала тұрғындарының жалпы кедейленуіне төзгісі келмеді және халықтың болашағы үшін шын жүректен алаңдады. Ақындар өз шығармаларында болыс билеушілерінің парақорлығын, билердің беделінің төмендеуін, хабарлауды және т.б. айыптады. кейбір ақындар қалыптасқан жағдайдан шығудың жолын көрмей, оны басқа әлемде жақсы өмір туралы идеяларды таратудан іздей бастады. Басқалары өткенді идеализациялауға кетті, өйткені ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы бірқатар көтерілістерді басу оларға болашаққа деген сенімсіздік тудырды. "Зарзаман" дәуіріндегі ақындар шығармаларының негізгі идеясы-"Бірлік" ("бірлік") және "мемлекет-халық" ("ел") ұғымдары іргелі болып саналатын халық пен мемлекеттің тұтастығы. Бұл жолда ақындар дала тұрғындарының, сонымен бірге қазақтардың халық ретінде ерекше менталитеті мен ұлттық сипатының сақталуын көрді. Осы дәуірдегі поэзияның лейтмотиві тезисте қамтылған: "Біз бірлік-берекеденайырылыпбарамыз, бүйтеберсек құрымыз" ("біз бірлік пен бірліктен айырыламыз; бұдан әрі солай болса, халық ретінде жоғалып кетеміз"). Осы дәуірдегі ақындар шығармашылығының идеологиялық құндылығы - олар өткен даңқты кезеңдерді, қиын кезеңдерді жеңу сабақтарын мұқият түсіну арқылы халықтың рухын көтеруге ұмтылды. Осы кезеңдегі ақындар Ресей империясының даланы әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени отарлауына ашық наразылық білдіреді. Зарзаман дәуірінің ақындары дала тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық жағдайының айтарлықтай нашарлауына, патшалық жерінің кеңеюіне және жайылымдық жерлердің тарылуына куә болды. Олар отаршылдық әкімшіліктің, сондай-ақ әртүрлі деңгейдегі шенеуніктердің зұлымдықтарын көрді. Кейбір ақындар бұрынғы хан билігін қайтаруды армандады. Сонымен бірге олардың жұмысында өткен уақыт туралы қайғы-қасіреттің себептері, алдағы өзгерістерден қорқу болды. XIX ғасырдың 40-60 - жылдарындағы осы бағыттың жарқын өкілдері Дулатабатайұлы, Шортанбаяқанайұлы, Мұрат Монкеұлы және т.б. деп атауға болады. олардың поэзиясының басты тақырыптарының бірі ескі заманда, қазақ халқының қаһармандық және аңызға айналған өткені бойынша қайғы болды. Зарзаман дәуірінің ақындары біздің ұлттық тарихымызда лайықты орын алды. Олар патша үкіметінің әскери-отарлық әрекеттері аясында бұрынғы еркін және еркін өмірін жоғалтқан бір- екі ұрпақтың алдында халықтың трагедиясын айқын сипаттады. |