Бағдарламасы (БҰҰДБ), адамның даму мәселес туралы есептер, Адам дамуының индекс ( ади). Маратова Гулбаршын

Тақырып. БҰҰ-ның
даму жөн ндег
Бағдарламасы (БҰҰДБ),
адамның даму мәселес
туралы есептер, Адам
дамуының индекс
(
АДИ).
Маратова Гулбаршын 

БҰҰ-ның даму жөн ндег бағдарламасы (United
Nations Development Programme) — 1965 
жылы
құрылған. 189 мемлекет қатысады. Мақсаты —
дамушы елдерге неғұрлым ұтымды экономика
құруларына және табиғи ресурстарды оңтайлы
пайдалануларына жәрдемдесу. Нег зг кызмет —
табиғи ресурстарды зерттеу, қолданбалы
зертгеулерд жүзеге асыру үш н жерг л кт
жерлерде оқу орындарын және материалдық-
техникалық база құру 

БҰҰ даму
бағдарламасы
халықтың өмір
сүру деңгейін
жақсартуға
шақырады 

Іс-шараға мемлекетт к органдардың, халықаралық ұйымдардың, ғылыми және
сараптамалық қоғамдастықтардың 100-ге жуық өк лдер қатысты. Олар Қазақстандағы
урбанизацияның нег зг мәселелер мен мүмк нд ктер н, содай-ақ адам дамуының
индикаторларын жоғарылату үш н қала әлеует н қалай пайдалану керект г н
талқылады.
Урбанизацияның тұрақты саясаты халықтың әл-ауқатын едәу р жоғарылата отырып,
әлеуметт к жағдайды қоршаған ортаны және экономиканы жақсартуға мүмк нд к
беред . Зерттеулерге сәйкес, экономикалық, экологиялық және әлеуметт к сияқты
тұрақтылықтың үш өлшем арасындағы тепе-теңд кт сақтау басты шарт болып
табылады.
«
Ти мд басқару мен дұрыс жобалаудың арқасында урбанизация Қазақстанның тұрақты
даму мақсаттарына қол жетк зуге көмектесед . Жақсы ойластырылған саясат
экономиканы әртараптандыруға, жұмыс орындарын құруға, өн мд л кт арттыруға
мүмк нд к беред . Сонымен қатар к р стер теңс зд г , тұрғын үйге қол жет мд л к, көл к
пен қоршаған ортаның ластануы сияқты урбанизация қау птер н азайтады», - дед Якуп
Бериш, БҰҰДБ-ның Қазақстандағы тұрақты өк л . 

Есепте ек индекс пайдаланылады: Қазақстанның барлық өң рлер үш н есептелген
урбанизацияға (АДИ) сәйкес адам дамуы индекс және елд ң 30 р қаласы үш н
құрастырылған т рш л к орта индекс (ИСО).
БҰҰДБ-ның 2019 жылы жарияланған Адами даму бойынша жаһандық баяндамасына
сәйкес, Қазақстан 189 елд ң ш нде 50-ш орынды иелен п, адами дамуы өте жоғары
деңгейгдег елдерд ң қатарына енд . Бұл азаматтардың денсаулығы, б л мге қол жет мд л г
мен өм р сүру деңгей н ң жақсы көрсетк штер н ң арқасында мүмк н болды. Алайда,
барлық аймақтарда антропогенд к ортаның, оның ш нде ғимараттардың,
инфрақұрылымның, жолдардың, көл к жүйелер мен қоғамдық орындардың сапасы төмен
болып шықты. Сондықтан, антропогенд к ортаны жақсарту адамның дамуы мен қалалық
жерлерде адамның әл-ауқатын жақсартуға мүмк нд к беред .
Сонымен б рге адам дамуының жоғары көрсетк штер елд ң облыстары мен қалалары
арасында б ркелк емес. Мысалы, Нұр-Сұлтан, Алматы қалалары және Павлодар
облысында көрсетк штер жоғары болса, Ақмола, Солтүст к және Оңтүст к Қазақстан
облыстарының қалалық аудандарында мүмк нд ктер төмен деңгейде. 

Оған қоса, Қазақстанның ең дамыған қалаларының өздер мүмк нд ктер н
толық пайдаланбайды. Қалалар нег зг қызметтерд ң, әс ресе ауыз судың,
санитария мен жылудың сапасын жоғарлату арқылы адам дамуының
көрсетк штер н жақсарта алады. Қоғамдық көл кт ң жет спеуш л г азаматтарды
жеке көл ктерд қолдануға мәжбүр етк зед , бұл кептел стер мен ауаның ластану
деңгей не тер с әсер етед . Интернетке қол жетк зу, халықтың тығыздығы мен
жасыл аумақтардың көлем көрсетк штер барлық 30 қалада әлемд к деңгейден
едәу р төмен.
Сонымен қатар, баяндамада қалаларды дамытудың тұрақты саясаты туралы
ұсыныстар еңг з лген. Солардың ш нде халықты ескерет н басқару модел н
лгер лету, қалалардың өсу мен к ш реюу не байланысты әртүрл
басымдықтарды таңдау сек лд ұсыныстар бар.
Бүг нг с-шарада баяндаманың жетекш авторы, БҰҰДБ-ның штаб-пәтер ндег
Адами даму бойынша баяндама бөл м н ң директоры Педро Консейсаоның
қатысуымен « Табыстардан тыс, орташа деңгейден тыс, бүг ннен тыс: 21-ш
ғасырдағы адам дамуындағы теңс зд к» атты жаһандық баяндама да ұсынылды.