Бағдарламасы бойынша жарық көрді Сәдуақас Т. С 28 Шығармалар жинағы. Алматы: «Сораба» қоғамдық қо

243
Өзінше маңғаз, майталман, Бесаспап жандай өнерлі;
Жақсы боп сырттай байқалған, Тілімен арбап көп елді.
Қулықпен тауып өрісін, Күпініп, жасап кісілік;
Біреуге берсе қол ұшын, Тұрады ол сыздап, ісініп. 
Араны зор ғой арамның, Тойымды әсте білмейді.
Пікірін дос пен жаранның, Құлаққа тіпті ілмейді.
Тисе егер билік қолына, Жоныңнан таспа тіледі.
Әркімнің түсіп соңына, Келемеж қылып күледі...
Сөйлеп тұр солай құмалақ!.. Іс болды қандай бұл ағат?
Сіздерді қайтем кіналап? Не дейін енді, жұрағат?!.
Осындай тағдыр сорабы, Басыңа түсті бұл бір сын!?.
Тәубаға келіп ол әлі, Қона ма ақыл, кім білсін?!.»
...Жалбарып хаққа түнекте, Болар деп рақым сенімді ел:
Жеткізіп құдай тілекке, Жазасы бәлкім жеңілдер?!.
Атаның жолын жалғаған, Жақсы ғой тәтті немере!
Жалғанды мынау жалмаған, – Ұрпақ па, әлде немене?..
Айтады ел оған нәлет деп, Жуытпас езді жұрт алғыр:
Алпамыс жоқта – әлек боп, Азғындық жасар Ұлтанқұл!?.
Бермесін басқа бұл тағдыр, – Қатыгез сұмды қасарған.
Ұрпақтың езі – Ұлтанқұл, Ұлтының соры қашаннан!.. 
ПЕРІШТЕ МЕН ПЕНДЕ
(Баяғы яки бүгінгі заман хикаясы)
1.
Ерте-ерте, ертеде, Әлде бүгін, кім білсін?
Шал бопты сол өлкеде, Зар қылған бір бүлдіршін.
Бір немере сүйе алмай, Шал байғұсың зарықты;
Ойға батып қиялдай, Шер басыпты ғаріпті.
Қажытып ой қартайтып, Қайғы, зарын зорайтып:
Әулиеге ат айтып, Қорасанға қой айтып;
Жас суарып сақалын, Жасы келген кәрінің;
Оң болса деп сапарым, Іздеп шықты тәңірін!

244
2. 
Арымаған соры көп, Арып-ашып түз кешті;
Жаратқанға жолы боп, Жапан түзде жүздесті!..
Құлап еді пақырың, Әлі құрып, сенделіп;
Көріп Хақтың рақымын, Аман қалды, дем беріп.
Ес жиды шал зар қаққан, Кім ойлаған деп бұлай:
Шопан болып мал баққан, – Қарап жатқан жоқ «құдай»!
Малына от қарап ол, Жүрген еді қой бағып;
Адамдарды ала қол, Қайтемін деп ойға алып?
Жер-жаһанға жар салған, – Қарапайым «Құдекең»:
Емен-жарқын қарсы алған, – Бастықтардай бұ да кең!
Қылығы жоқ таңдантқан, Құдірет бұл дейтін де;
Маңып қырда мал баққан, Кәдімгі адам кейпінде!
Шаруа бағып шалғайда, Билік етер бұлай кім?
Құдекеңе – жол қайда, – Өкілі екен Құдайдың!
Жатқан жаны қысылып, Құлын құмнан аршып ап;
Зәмзәм суын ұсынып, Әзілдеді ол хал сұрап:
3. Періште мен шалдың әңгімесі
 
Періште:
– Шал болсаң да шалымды, Қалыпсың ғой шаршап-ақ.
Қыздырды ма тәніңді, Қалай екен бал шарап?
Көтерді шал басын да, Көр енді кеп сынауын:
– «Түнемелдің» қасында, Түк емес қой мынауың?!
Қулығы бар шалдың да, Сүйретіп кеп қу жанын;
Жусап жатқан алдында, Малын көрді мырзаның:
Айнала қой өргенде, Аң-таң болды қарап қап;
Есі шықты көргенде, Екі көзі алақтап.
Құбыжық па, қой ма бұл? Түстей алған жоқ бірін:
Арнап сойған тойға кіл, – Түрін қара тоқтының?!
Ақсақ-тоқсақ шетінен, Мүшесінің жоқ сауы.
Айнала өрген бетімен, Айналмасы, көксауы.

245
Сыр тартты шал сұрап ал, – Байыз таппай шешім ғып:
– Қайдан келген мына мал, Ойпырмай, бұл не сұмдық?!
– Жөніңді айтшы, «бақташым», 
«Жалшысысың» кімнің сен?!
Тіреген бұл ат басын, – Ел-жұртыңды білдір сен!?
 
Періште:
«Өкілмін!» – деп айтса егер, Шошып кетер деді ме;
Қайтеді деп Хақ шебер, Тартты басқа желіге.
(Айып болмас, тәйірі, Алдай салса кей шалды) :
– Ат байлаған тәңірі, – Ауыл осы дей салды!
«Не тұр онда, е құлым, Қулық айтсам бір ауыз;
Еспенің де не түрін, Естіп жүр ғой Құдаңыз!
Көк езу көп көкіген, Көріп жүрген жоқпыз ба?
Оттап, елді шетінен, Отырғызған көк мұзға!»
Айтты аздап өз жайын, Көп қинамай пендені:
– Командировкада – қожайын, Көмекшісімін – мен! – деді.
– Шаруасының барлығын, Кеткен маған тапсырып;
Жария етем жарлығын, Тілейсің не жақсылық?!
Шал да сезді киесін, Табылған соң жоғы алдан;
Қайдан білсін «Иесін», «Арендатор» боп алған...
Кезінде езген еңсені, Ми шаншыған мың сұрақ:
Кезген талай кеңсені, Машина мен үй сұрап!
Көп төрешіл мезі еткен, Көріп талай көк бетті;
Көзі ашылып кезектен, Қабылдауға дөп кепті!
Құр қол келдің деместен, Құрметтеп-ақ жатыр ғой!
Құнттап құнды кеңеспен, Айтпақ тағы ақылды ой.
«Іздегенім табылар, – Кірер енді берекем?!»
Пендесіне бағы бар, – Сөз бастады «Пері-екең»!..
4. Періште:
– Өңшең мына мертіккен, Малдың сұрқын сұрасаң;
Шежіремді шертіп мен, Біразырақ сыр ашам.

246
Бай емеспін мен деген, Қырық жеті матаған;
Алғаным бұл пендеден, Ақсарыбас атаған!..
Садақасы солардың, Келіп жатқан осы мал.
Сауабы бар обалдың, Қарап жаның шошынар.
Адамзатқа бірдейміз, Төгіп шақпат, мейірім;
Не бұзды екен, білмейміз, – Адамдардың пейілін?
Айла-амалын асырып, Бар ма қулық артылған?!.
Жасайды ұрлық жасырып, Сондай кейбір антұрған.
Ішінде адам аласы, Азғындаған аз ба адам?
Сұмдықты ойлап шамасы, Жын иектей жаздаған.
Қулық-сұмдық жолымен, Алдап бірі ақша алар;
Байимын деп сонымен, Бұзылады-ау пәтшағар.
«Жарылқа деп Жасаған!», – Жалбарынып жатады;
Шарасы әлгі жасаған, – Жаныма сол батады.
Болса да той, айт неше, Пысқырмайды тәңірді.
Ием кең ғой, әйтпесе, Тозаққа айдар бәріңді.
Түлен түртіп тантыған, Алла атымен қарғанып;
Айнып кетер артынан, Машина мен малды алып.
Көп ісіне күмәнді ел, Көрмеген соң тыйымды:
Қасындағы – бұраң бел, Астындағы – «БМВ»!
Жетпек бірі – тағына, Мансап керек біріне!
Сыйлай салам тағы да, Сыйынған соң піріне!
Асығады несіне, Асқар тауға жетуге-ақ?
Біреуі – алмақ несие, Бірі – болмақ депутат!?
Бала керек біріне, Бай таңдайды біреуі.
Тойым бар ма тіріге: Қабыл болад тілеуі.
Шетінесе мал-басы, Шеттерінен сол имам:
Аузында тек Алласы, – Аржағында жоқ иман!
Талай құрбан шалынып, Сойылғанман бозқасқа;
Пендем жолдан жаңылып, Ісі басқа, сөз басқа.

247
Жамбасын ба, басын ба, Қалады өзі жымқырып;
Жарымжан мал осында, – Жиған содан бір түлік! 
Құдайы деп құлдарым, Атаған соң бар ма амал?
Қабыл алып пұлдарын, Ақ ниетім арналар.
«Осы жолы, а құдай, Қолдай гөр!» деп жалбарып;
Қылады ұмыт тағы да-ай, Қалам сөзін малданып...
Ар-ұяттан безінген, Қай жұмақтан жай табар?
Өзің көрген көзіңмен, Әңгімені айта бар!
Алақолдық жасаған, – Алар сұмнан ел секем.
Болсын демей бас аман, – Шын көңілін берсе екен.
Келген ізгі шырайы, Ары таза, алды кең, –
Әркімнің өз Құдайы, Болу керек алдымен!
Жолын ашып адамның, Жарылқаймын дегенім:
Ақ пейілді адалдың, Ниетіне беремін!
Күнде дұға оқимын, Күнәларын кешіріп;
Кімді көзге шұқимын, Есін жияр есірік!
Малмен өтті көп күнім, Бірде ашпын, тоқ бірде;
Көрдің бе ана тоқтының, – Басы атымен жоқ мүлде!
Біреуі тұр – қызыл ет, Сыдырылған терісі;
Неткен қарау бұзық ед, Бола ма осы ер ісі?
Шығыспаймын елмен сол, Шықпасын деп жаманат;
Құдайы деп берген соң, Бәрі маған аманат!
Мүшелерін түгендеп, Қоң бітіріп түскірге;
Үлестірем біртіндеп, Ғарып-қасер, міскінге.
Тілеуімен Тәңірдің, – Байғұстарды қатты аяп;
Қамың жеумен бәріңнің, – Қолыма алдым ақ таяқ! 
Айтады кім жалған деп, Адамзатқа болар құт:
Арамқатқыр мал, мал деп, «Арендатор» боп алдық!
Осы малды өсіріп, Таратамын елге мен;
Күнәларын кешіріп, Пенделерімді тергегем!

248
Ауызға оңай құр зеку, Көптің қамын жейсің де;
Бәрін бірақ риза ету, – Маған оңай дейсің бе?!
«Өзің құдай болмасаң, Көрер күнің осы»! – деп,
Салсаңдағы жолға сан, Кей сабырсыз есіред.
Айту мысық тілеуін, – Әйтпесе, оған не керек?
Әкеп қойсақ біреуін, – Әуселесін көрер ек?!
Айыра алмай отыр ма ек, Алшысы мен тәйкесін?
«Сығыр құдай соқыр»? – деп, Сыбайтынын қайтесің?!
«Шұнақ құдай»! – деп тегі, Шулаған кім, ау, жын ба?
Шаптығады көк долы, Шаптырады аузыңа!
Сөге алмаймыз ізгі елді, – Насихат қой наз қылған;
Арандатып біздерді, – Шайтан да бар азғырған.
Сенім артса қарт бастық, Өркөкірек табылып;
Рас, кейде шалт бастық, Жаналғыштар жаңылып.
Әзәзілді басқа ұрсын, Момын босқа сорлайды;
Жақсы адам мен жас қыршын, – Өтсе өмірден сол қайғы!
Ел намысын жыртысқан, Жақ боламын мен де ерге, –
Қырық пышақ боп қырқысқан, Барлық пәле сендерде!
Ағайында ар болса, Арамға аяқ баспаған.
Қайда жақсы бар болса, Көре алмайды қас надан.
Шайтан ісін қолға алса, Ым-жымы бір күштімен;
Жазатайым болғанша, Жазады арыз үстінен.
Бір кещені кешсең де, Істейді көп көптігін.
Арам қолын кессем де, Арызқойда жоқ тыным.
Бітер емес, сірә дау, Білімді ерге обал-ақ.
Әй, құлатып тынады-ау, Арыз жазып домалақ.
Тіл мен көздің сұғы бар, Тиіп кетер нақаққа;
Өз жөніңді біліп ал, Қалмас үшін шатаққа.
Қанша нұсқау жазылды, Көңіл қайтіп жай табар?
Менің де бұл назымды, – Ауылыңа айта бар! 
Келдің енді жөніңе, Жаса көптің бағына;
Елеп айтар еліңе, Базынам бар тағы да!

249
5.
Көр құдайдың құрметiн, Келе жатқан ескiден;
Тергеу сенi мiндетiм, Өтесiң бұл тестiден!
Өкiл болып келсеңiз, Өкпе-наз көп менде де:
Ынтымақпен ел семiз,– Дедiк қой сан пендеге.
Тарқатайын шер мен де, Жолыққан соң жырақта;
Қанша айтсақ та сендерге, Iлмейсiңдер құлаққа?!
Ал айта отыр сырыңды, Аңсап келген Әтиiм,
Тартпап па едiң шылымды, Атпап па едiң апиын?
Ораза, намаз – тоқтықта, Деп айтса да абызың;
Өңкей жасқа боп тұтқа, Өтелген бе парызың? 
Көп дәулетiн жымқырып, Алып жеке меншiкке;
Зор мансапқа ұмтылып, Мiндiң бе алтын ершiкке?!
Айдағаның бес ешкi, Айдаһардай ысқырып;
Қалмай сыйлас, дос ескi, – Қудың ба елдi қышқырып?
Жемқорлықтың салтымен, Жинап жерлес, туысты;
Пара алып әркiмнен, Толтырып па ең уысты?!
Аталастың қамы деп, Дауыс жинап, даурығып;
Шығардың ба ат тағы кеп, Ағайынды жау қылып?
Қай еңбегiң сiңдi елге, Хан сарайын тұрғызып?
Мешiт те жоқ iргеңде, Ниеттерiң кiл бұзық.
Саудаға сап сау басын, Іріп-шіріп не тектi;
Аңдып елдiң ауласын, Жалдамап па ең рэкеттi?
Мүжiп семiз марқаны, Мықты емес пе ең мызғыған;
Сызбап па едiң картаны, Тартпап па едiң жүз грам?!
Ат шаптырым аумағы, Офис ашып iрiмен;
Казино мен саунаны, – Торымап па ең түнiмен?
Аз ба ондай ант атқан, – Азынаған «сотовый»;
Шекпен киген, шен таққан, Шеттерiнен Мәтi би!

250
Сүйсiндiрiп көптi iсiң, Қарғыс алма, жақсыат ал!
Әуре болған жоқпысың, Аламын деп жас тоқал!
Төрт түлiктi ел «бағына», – Өткiзiп сан артельге;
Қалған малды тағы да, Бермеп пе едiң бартерге!
Таз қалпыңа түспеп пе ең, Баяғы сол машықпен;
Шыңжан менен Пiшпектен, Әлде тауар тасып па ең?
Зәбiр көрiп басқадан, Әлде жүр ме ең шеткерi?
Қысастық қып қас надан, Ақыңды сан жеп пе едi?
Көршi-қолаң тыныш па, Нашақор ма дарақы ұл?
Кiрiп ол бiр жұмысқа, Таппай ма екен қара пұл?
Қартайғанда жақсы ма, Зейнетақы, күйлерiң?
Қаралмай-ақ бақсыға, Көп пе емхана, үйлерiң?
Әкiмдерiң жайлы ма, Ақ сөйлей ме болысып;
Ана тiлi – бай мұра, Төрге озды ма толысып?!
Көрiпкелдер көбейдi, Көр кәнекей алданбай;
Кiсәпiрлер не дейдi, Менен факс алғандай.
Надан сопы шықты өрге, Бiрi «поп» та, бiрi «ишан»,
Бiз бе десек тұтқа елге, – Кiм сендердiң «крышаң»?!
Болмай үстем бiр шындық, Құдайсыз боп кiм оңбақ;
Тағы шықты бiр сұмдық, Мал мен жанды клондап?!
Сорлаттыңдар ұрпақты, Соғыс ашып, лаң салып;
Содан олжа кiм тапты, Пайдасы бар қаншалық?
Мұсылман деп, кәпiр деп, Бiр-бiрiңдi жазғырма;
Шайтан iсiн мақұл деп, Адамзатты аздырма!
Ынсап қылмай ырыссыз, Аз болды ма тойғаның;
Ендi бiздi жұмыссыз, Қалдырмақ па ойларың?! 
Жалмадыңдар жер-көктi, Уладыңдар ауаны.
Босып талай ел кеттi, – Табам қандай дауаны?! 
Тезге бәрiн салыңдар, Жаңа ғасыр жүз бердi.
Ақыл бердiк, арың бар, Не қыл дейсiң бiзге ендi?! 
Түзу шықпай түтiнiң, Түңiлгенiң бiзге сын.
Өй, көбейгiр тұқымың, Өрге басқыр бизнесiң!

251
Жолын тауып оң, дұрыс, Ел бақытын iздесiн.
Қарқынды ма өндiрiс, Қалай шағын бизнесiң?!
Қарымыңды көр байқап, Халықсыңдар бір ғажап.
Жер бердік қой кең байтақ, Ел болсын деп бұл қазақ!..
Жер мен суды қорықтан, – Берiп ек қой мол пiшiп;
Мыңғыртып мал, орып дән, – Жатпайсың ба сорпа iшiп?
Қаза бермей құр бекер, Қазынаңа абай бол;
Қазағыңды гүлдентер, Қазық болар қалайда ол!
Көртышқандар кемiрген, – Майлады ма мұрттарын?
Нарыққа көп жегілген, Жайланды ма жұрттарың?!
Сонша жердi бабаңа, Бермеп пе едiк актiлеп!
Ие бол сол далаңа, Қабыл болып ақ тiлек! 
Үйiп-үйiп бермеп пе ек, – Мұнай мен мыс, алтынды?
Өрге құлаш сермет тек, Жұмылдырып халқыңды!
Iлiктестен кiм асар, Бұл заманда, құлдарым;
Инвестиция құя сал, – Жетпей жатса пұлдарың!
Аш қалмасың ол анық, Қиямет бiр күнде де;
Отырарсың оранып, Үлде менен бүлдеге!
Көршi менен көлемдi, Көзге неге iлмейсiң?
Абай айтқан өлеңдi, – Неге құнттап бiлмейсiң?
Мiржақып та қақсапты: Ойбай, қазақ, оян деп!
Өмiр-өзен қанша ақты, – Сол әдеттi қоям деп!
Жиын болса есiнеп, Түспейлі ұрттан сағызың;
Жiгiттiң бұл несi деп, Айтам Хақтың уағызын.
Бiр-бiрiңе шағынып, Аз ба тартқан азабың?
Күш сал ендi жабылып, Ай, ақкөңiл қазағым!
Үйiр-үйiр жылқың кем, Үйiңнен көп мазарың.
Үйренiсiп жұртыңмен, Қызды ма ендi базарың?
Құтты болсын сапарың, Көз алартқан көп саған;
Селдiремей қатарың, Сарқылмасын тоқ сабаң!

252
Тіктің өрге туыңды, Тiлегiңдi бердi Алла!
Бастап жаңа буынды, Аршындап өс ендi алға!
«Бәйтерегің» әуелеп, Байтағыңды сайладың.
Жемістерің мәуелеп, Жығылмасын байрағың!
Ойла көптің табысын, Олжа күтпей тендерден.
Орта азия барысын, – Көрсек керек сендерден!
Пірадарлар достасқан, Пирамидаң нық тұрсын.
Барлық ұлттар бас қосқан, – Пайымыңды ұқтырсын!
Толтырыңдар табыспен, «Отыз елдің» санатын.
Бермей елдің намысын, Берік болсын қанатың!
Жас ұрпақтың қамына, Шоршымаңдар шоқ басып;
Бiр кемелдiң маңына, – Жүрсеңдершi топтасып!
Бiр-бiрiңдi күндеп тек, Жар басынан құлатпа;
Елдi сүю мiндет деп, Жетсеңдершi мұратқа!
6.
Мұны естіген кезінде, Ес қалмады қартыңда.
Ашып-жұмып көзін де, Тығылды сөзі алқымға!
«Жаратқанның» алдында, Жаман тоны қаудырлап;
Шамасы жоқ шалдың да, Сасқалақтап, саудырлап.
Еңіреп шал еңкілдеп, Естен тана жығылды:
– Ассалаумағалейкүм! – деп, Құлдық ұра жүгірді!
«Бісімілла» сөз басы, – Уағалейкүмәссалам!
Қабыл болар көз жасы, – Көзіңді тый, мәссаған?!
 
Періште:
Көріп тұрмын көңілі-ақ, Көп пендемнің біреуін,
Қайт үйіңе, соңыра-ақ, – Қабыл болар тілеуің!..
7.
Солай деген қалпында, Ғайып болды Өкіл де.
Енді бір сәт қартың да, Тұрды ауыл шетінде...
Тілеуіңді берем деп, – Айтқаны «Хақ» бәрі есте:
Тұр еді шал елеңдеп, Шыр етті бір нәресте!..

253
Келгені ме ғайыптан, Бала ма екен тастанды?..
Шалдың жанын байытқан, Ғажап бір күй басталды.
«Көкем, көктен түстің бе, Көңілге еніп мұнша күй?!» –
Табалдырық үстінде, – Жатты ораулы бір сәби!
Оны қолға алғанда, Құнжың қақты қартың да:
Жеттім деп мәз арманға, Тұяқ қалып артымда!
Қайда бірақ анасы, Жүр ме адасып тұманда?
Шетелге аспай баласы, – Шүкір дей ме бұған да?
Кім емізер бірақта, Бола ма адам жас бала? 
Сүтхана мен, шыраққа, – Бар ма арзан баспана?
Берді ме шал сорына-ақ, Қарай ма өмір ажарға?!
Екі өкпесін қолына ап, Жүгіре ме базарға?
Қалтасы тек қалың ба, Нарықшылар не дейді?
Тек баюдың қамында, Елей ме екен кедейді?
Сол бала деп барғанда, Баға қалай дүкенде?
Ұрпақты ойлар қам бар ма, Үміт артқан «Үкеңде»?
Өсіріп сол өркенін, Аялай ма, құнттай ма?
Ертеңі кім өлкенің, Ұрпақ өспей – ұлт қайда?
Атом деген аты өшкір, Атқа салды құрықты;
Аталықтан ада өсті ұл, Ата ғұрпын ұмытты.
Ізгілікті мұрамыз, Ізі өнердің жұтады;
Тәлім көзі – жыр-аңыз, Көп пе оқитын кітабы?
Уыз емес, у жұтқан, Көбейді ғой ғарібің;
Қорғап қулық-сұмдықтан, Қолдай көрші, Тәңірім!
Шарлап арман әлемін, Ел үмітін ақтайды ол;
Тілді берген, Жәлелім, Тіл мен көзден сақтай гөр!
Сәуле шашқан әр үйге, Сәби – елдің таңы атқан!
Сана беріп сол сәбиге, Жар бола гөр, Жаратқан!..

254
ЖОЛБАРЫС МІНГЕН ЖОЛАУШЫ
Барымташы бір бар еді, Баукеспе болған жырынды;
Даңқтан үлкен дәмелі, Батырдың соңы бұрынғы!
Жылқы алған жортып түнімен, 
Таныс боп жер-су, тау-жыраң:
Түркіменнің де түбінен, 
Арыстанның да аузынан!
Жүрегінің де түгі бар, Түлейді тіліп жортады;
Олжаны ойлап қыруар, – Жорықта жүрген ол тағы!
Қара түн, қалың жыныста, Тағы бір олжа тап болды.
Кірісіп қауырт жұмысқа, Басына мұның «бақ» қонды!?.
Адамға сондай құныққан, Бұл да бір пайда, пұл шығар:
Оңаша жусап тыныққан, Көзіне түсті бір Шұбар!
Қуғанға кетер ілдірмей, – Шұбарды көрген шыдар ма?
Жылжыды жымын білдірмей, – Құмартып қатты Шұбарға!
Үстінен түсті-ау олжаның, Бұл қайдан жүрген саяқ деп;
Ойланып жатпай аржағын, – Бас салды сабаз таяп кеп!
Атылып қонды үстіне, Жалына мықтап жармасты;
«Не істейді мына күштіге, Бұ қайдан шыққан албасты?» –
Жануар қатты шошынған, Орнынан ытқи жөнелді, –
Болды ғой бұл іс тосыннан, Қарай гөр мына өнерді!
Жүгенсіз мінген жүйрікті, Емес-ау өзі, сірә сау?
Күткендей осы бұйрықты, – Жөнелді жүйткіп шу асау!
Жүген мен ноқта кимеген, Даланың мынау тарпаңы:
Кесекті саздай илеген, Қалыңға сілтеп тартады!
Жеткендей боп зор табысқа, Батырдың ойы үйлесіп;
Рза боп жойқын шабысқа, Барады рахат күй кешіп!
Тұлпарға болған құмар-ақ, Мінді ғой, міне шұбар ат;
Бір бақыт тұр-ау сығалап, Шығандап енді шығар ат!
Шарқ ұрды, – қалай салды аяқ: Шабады шаршап, талмай-ақ;
Жолықты-ау ерге маңдайы ақ, – Жорғадай ұшқыр қандай ат?!

255
Жығылмас аттан жырынды, Көріп пе ең мұндай аңшыны?
Алам деп қағып жыныңды, Сауырға басты қамшыны!
Жануар мұны көрмеген, Жебедей заулап атылды!
Сала мен сайды өрлеген, – Қызыққа оны батырды!
Беріліп ойға не түрлі, Қиянға қиял қаңғыды;
Сайлардан самғай секірді, Қиядан бір-ақ қарғыды!
Қара озбас мына Құладан, – Білмеген бұрын неліктен?
Жылп етіп өтті жырадан, Екі аттап озды еліктен!?
Жарысқан жақсы-ау, бірақта, Кетірді шырқын маңайдың;
Мінем деп мына пыраққа, Ұйқысын бұзды талайдың.
Кеп еді қайдан қаңғырып, Тойымсыз құлқын, қу арман; 
Жөнелді жапан жаңғырып, Дүр ете қалды ну орман!
Пыр-пырлап ұшты құс біткен, Үріккен аңда жоқ есеп!
Осымен, сірә іс біткен, – Болдырар болып көк есек?!
Қажытпақ ойы тағы бар, Тақымын қысып, соққылап;
Шалдығып бірақ жануар, – Тоқтайтын түрі жоқ бірақ!
Не болар мұның аяғы, Батырға тұлпар сай шығар?
Алпамыс мінген баяғы, Мынауың нағыз Байшұбар!
Жануар нені түстейді, Жаңылмас бірақ шабыстан?
«Пәтшағар неге түспейді, Не пәле мынау жабысқан?!»
Тасыры аз шыққан бірақта, Табаны жалпақ таймаған;
Сияқты болат тұяққа, – Байпақ қып киіз байлаған!
Тәсілқой барымташыға, Керегі осы емес пе, –
Ың-шыңсыз, ізін жасыра, – Жортпай ма ертең белесте!..
Осқылап бетті қамыс, тал, Бұталар тілді балағын;
Тайсалмас бірақ намыс бар, Тағысы бұл да даланың!
Көнбеді ат бірақ ырқына, Сыз берді таң да қылаңдап;
Тұлпардың мінген тұрқына, – Көз салды енді бұл аңдап!
Ойпырмай, бұл не ғаламат, Масқара, қандай болған іс?
Мінгені түнде тағалап, Боп шықты нағыз жолбарыс!?

256
Ойыннан, міне от шықты, Кеш болды бәрі, әттеген?
Жыртқыштың өзі боп шықты, Жүйрігі мынау ат деген!
Не істерін білмей жұлқына, – Бір жұмды ол көзін, бір ашып;
Білмейтін сырын жылқыға, – Болдым деп қайдан тым асық?!
Зәресі ұшты батырдың, Бір суып бойы, бір ысып;
Қалмады есі пақырдың, Бір уыс болып бүрісіп!
Манағы желік желге ұшқан, Жоғалды қайда бұл ерік?
Жаралы жандай жер құшқан, Барады лағып тірі өлік!?
Көрдің бе тағдыр кезегін, – Жетпек ед тездеп мұратқа?!
Өрт алды енді өзегін, Міндім деп қайдан бұл атқа?
Қалмады дегбір міскінде, – Жер таппай жанын қоярға?
Тайпалған тақтың үстінде, – Таупық бер оған, ой алла!?. 
Айтқан ғой Абай рас тегі, Жұртпыз-ау жайды кеш ұғар:
Тақымға тар ма мәстегі, Тұлпарда мұның несі бар?
Қиын ғой тағдыр, не білдің, Салады сын мен сынаққа;
Білмесе парқын өмірдің, Несі бар мініп пыраққа?
Жан ба еді тайыз көр кеуде, Болады үлгі бұл кімге?
Атқанның бәрі мерген бе, Шапқанның бәрі дүлдүл ме?
Тұрса да бойда күш қайнап, Жөн болар кеңес сұраған;
Қолынан келмес істі ойлап, Қор болды, міне бұл адам!?
Өзінің сенбей көзіне, Келеді ол сұмдық күй кешіп;
Зәрезап болған өзі де, Кіретін таппай бір тесік!
Қамыстан шығып жолбарыс, 
Тартты енді қырға кең дарқан;
Адамдай шыққан жолға алыс, – 
Мынаны көрген ел де аң-таң!?
Дүрсілдеп жүрек тынбайды, Дірдектеп, тері тамшылап;
Біреулер қолын бұлғайды, Өлмелі жаннан хал сұрап?!
«Жол болсын, – дейді біреуі, – 
Жолбарыс мінген жолаушым?!»
Болсын де оның тілеуі, – 
Ол қайтып тоқтап, қол алсын?

257
«Әулие, – дейді бір адам, – Шұбыртып мінген байталды!»
«Сиқыр ма әлде сынаған, – Дұғамен жеңіп сайтанды?!»
Әуреге салған бар елді, Пақырды мұндай кім көрді?
Құмартқан аттан ал енді, – Түсудің өзі мұң болды.
Аузынан жалын, зар шығар, Түсе алмай асау «бестіден»:
Жүгірді малшы, аңшылар, – Байғұстың даусын естіген!
Жігіттер атын сайлаған, Атойлап шықты әр тұсқа!
Ажалға басын байлаған, – Араша түсті байғұсқа!..
Жалт берді шұбар сол кезде, Құлады ер де сытылып;
Есінен танған жолкезбе, – Ажалдан кетті-ау құтылып!..
Қалды ғой байғұс жан сақтап, Әйтеуір басы болды азат:
Мінгенге қызық мансап, тақ, – Түсуің бірақ сор да азап!?
Арсыға биік ұшардай, – Басында босқа лепіріп:
Кейіннен тақтан түсе алмай, – Қор болып жүрме өкініп!
Жаманатқа ондай ілікпе, Арман қу сайлы атпенен;
Мінсең де небір күлікке, Жеткізбес оңай бақ деген!
Өмірде көп қой үміткер, Демеңдер оңай олжа тұр;
Байқап мін атқа, жігіттер, Алдыңда ұзақ жол жатыр!..

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: