ШОРТАНБАЙДЫҢ ӨЛЕР АЛДЫНДА ҚАТЫН-БАЛА

74
Ұйықтап жатқан жерімнен оятып ап,
Тағы да бір сөз айттым жолдасыма.
Амал жоқ, енді жүрдік, күн-түн қатып,
Жәкеме кетейін деп арыз айтып,
Жәкеме қатын-бала тапсырайын,
Келе ме өлген адам тірі қайтып?
Өлімге жақын болды менің басым,
Бір Алла ахіретте жарылқасын!
Жалғаннан ахіретке көшпек болдым,
Кеше гөр, үш жолдасым, жолдас хақын.
Таң ата Жанқұттыға енді келдім,
Сөйлес деп, тыста тұрып хабар бердім*.
Келген соң ажал жақын амал бар ма,
Белгілі жүйрігі едім тамам елдің.
Семейден төрт ат алдым бес жүз теңге,
Тоймады екі көзім бұл жалғанға.
Көрмедім қатын-балам өз үйімде,
Мен көштім бұ дүниеден боп арманда.
Үйінен Жәкем шықты түске таман,
Айтыстым сәлемнен соң есен-аман,
Алладан ажал жақын келді білем,
Келмеді сөйлесуге енді шамам.
«Жаралған Жәкем едің асыл зат қып,
Өзгеден бір кісі едің ақылы артық.
Алладан ажал жақын келді білем,
Кетейін енді сізге ғарсыздасып».
Сонда менің сөйлерге есім кетті,
Бір жерге Жәкем барып шатыр тікті.
Жалған шіркін, шынымен қалдың ба деп,
Қарадым көзім салып төңірекке.
Жанға қысым таяды, жалғыз жанға,
Тоймадың екі көзім бұл жалғанға.
Көрмедім қатын-балам, өз үйімді,
Мен көштім бұл дүниеден енді арманда.
Мені көрген дүниеден ғапыл қалма,
Бір тиын қазақ байдан қарыз алма.

75
Әркімнен қалады екен дүние шіркін,
Өтіңіз тәуба қылып аз жалғанда..
Әмме  отырған  халайықтар  айтты:  «Бұ  жауабыңыз  бар-
шасы  өлім  мысалы  болды.  Біздерге  бір  насихат  айтыңыз»,  – 
деді. Енді айтқаны:
Адамның жалған дүниесі,
Дүние жолдас қимасы.
Дүниені жолдас демеңдер,
Көп болар оның күнәсі.
Өлгеніңше тою жоқ,
Түңілмей ырза болу жоқ.
Жалғанның арты жақын деп,
Жегенін қазақ қою жоқ.
Сәлем айтып кетейін
Ағайын мен туғанға,
Бала менен қатынға.
Насихат шашып кетейін
Аз ғана сөзді артыма.
Не ғариптік десеңіз,
Бүгін менің басымда:
Жетім болып ұл қалды,
Жесір қатын тұл қалды.
Ала көшуге қасыңа*
Қаратауда халық едім,
Қожа емес едім, сарт едім.
Көк есекті мінуші ем,
Масақ теріп жүруші ем.
Арқаға шығып нан жедім,
Нан жеген соң дәндедім.
Қазақтың жүйрігін мінсем деп,
Сұлу болса сүйсем деп,
Күннен-күнге сәндендім.
Арқадан қылдым жайлауды,
Әркімнен алдым байлауды.
Қиямет күн болғанда
Қандай жерде мекенім,
Мен ғаріптің сайлаулы?

76
Әмме  алдына  шай  қойды,  шайдың  жарымын  іше  алмай, 
шыныаяқты жерге қойды, бұ сөзді айтты:
Қалықтаған сұңқар ем,
Қанатым сынды ұша алмай,
Қиядан қуға түсе алмай.
Нәпсім, қарар таптың ба,
Дүниеге тоймайтын,
Бір шыны шай іше алмай,
Жалғаннан дәмім таусылды,
Жарылқа, Құдай, артымды!
Хаққа тәуба қыла алмай,
Меке жүзін көре алмай,
Қу нәпсімді тыя алмай,
Кәмірһе қылдым жасымды!
Екі сөздің басына 
Келтірейін өзімді,
Тыңдаңыз, жұртым, сөзімді.
Тыя алмадым жырымды,*
Көре алмадым елімді,
Қиямет күн кез қылғай,
Құдай менің пірімді.
Билер, пара жемеңдер,
Жалғанды жолдас демеңдер,
Ахірет қамын іздеңдер,
Жанға бетті кезбеңдер.
Кісі хақын алмаңдар,
Аузыңа харам салмаңдар,
Дүние жиып өткен жоқ
Бізден бұрынғы пайғамбар.
Сөзін айтайын үлкендер:
Құдайдан қапы кетпеңдер.
Әлің келсе Меке бар,
Артық дәулет біткендер!
Старшын, болыс болам деп,
Ысырап қылып малды төкпеңдер!
Таяндың енді өлімге,
Алты табан көріңе.
Сатып алған күнәнің
Кешуі болмас күнінде,

77
Ұл, атаны сыйлаңдар.
Ендігі туған балалар,
Атаңның сөзін бұзбаңдар!
Сәлем айттым бәріңе:
Қызмет етіп жүріңдер,
Басы бүтін кәріңе*.
Ұяларсың Құдайдан,
Өлгеннен соң қоймайды
Тірідегі халіңе.
Үлкендер, саған айтайын:
Мал басына бармаңдар,
Ахірет қамын қармаңдар,
Дүниенің боғы үшін,
Сірә, тіпті азбаңдар!
Тентек болма балаға,
Безер болма келінге,
Қадірің кетер еліңе,
Қарауыл қой сөзіңе.
Қанша нәрсе ереді,
Өлгеннен соң өзіңе.
Қарай алмай жүрерсің
Таңда махшар күнінде
Бір Құдайдың жүзіне.
Атаның тілін ұлы алмас,
Ананың тілін қызы алмас,
Айта беріп қайтейін,
Өлінің тілін тірі алмас.
Жақыннан шыққан жақсыны
Ағайын жұрты көре алмас.
Заман ақыр белгісі –
Бірге туған бауырың
Тату да болып жүре алмас.
Дұғай сәлем айтайын,
Тәшкен менен Бұқарға,
Мұсылманның баласы
Қор болмасын дұшпанға.
Ақырет күн дозақ жоқ
Бір құдайдан қорыққанға.

78
Қызмет етпей мен өттім
Ата бірлән анама.
Қарнақтағы сәлем айт
Үш қайтара бабама.
Бабама қол бермедім,
Меке жүзін көрмедім,
Қайғылы болып барамын
Жалғанда жеген парама.
Және сәлем айтайын
Бауырлас туған ініме.
Дүние деген осы ғой,
Жалғыз маған ерді ме?
Не деп жауап береміз
Қияметтің күнінде?
Жұрт тамаша болушы ед
Жалғыз ауыз сөзіме,
Дүние ыстық көрінді
Құрғыр менің көзіме.
Жалғанға тіпті тоймадым,
Өлмейін деп ойладым,
Дүниенің боғы осы деп,
Өлгенімше шайнадым.
Тәуба қылмай жасымда,
Қанша пәле болады
Қиямет күн басымда?
Қасықтап жиған көп малым
Қалды менің артымда.
Өлім деген қиын ба?
Жұртты жеген Шортанбай
Төрт қарыс бөз бұйырмай,
Қалды менің артымда.
Дұғай сәлем айтайын
Бесатаның ұлына!
Дүние, малы ермеді
Өлген ердің соңына.

79
Жалған жақсы көрінді
Мен байғұстың сорыма.
Опасы жоқ сұм дүние
Оттан ыстық болар ма,
Қалды ма көрдің астында?!
Қарындас ермес қасыңа,
Тіріде көрген ағайын,
Дұға қылып жүріңдер
Өлгеннен соң басыма.
Дұғай сәлем айтайын
Кәрсон менен кернейге!*
Бай менен жарлы-кедейге.
Қазақтан алған қарызым,
Көлденең тұрды көмейге.
Ақын, шешен, көсем деп,
Айласпаңдар мендейге!
Дұғай сәлем айтайын
Тобықтыда Құнанбай!
Кімнің де тағы қалады
Өлгеннен соң суалмай!
Осы дәулет барында
Талап қылсын Мекені,
Ахіреттен құр қалмай.
Азғана қорған болып өт
Ағайын мен туғанға.
Жалғанда жиған нәрсенің
Пайдасы жоқ қу жанға.
Дұғай сәлем айтайын
Көппай менен Нұрланға!
Харамды мал демесін,
Зәбір болар иманға.
Қазақтан пара алмасын,
Ұмытпай жүрсін Алласын,
Құдайдан қапы қалмасын;
Өлгенді менен барласын.

80
Дұғай сәлем айтыңыз,
Шорман ұлы Мұсаға!
Дәулетінің барында –
Қорқынышты жер алдында,
Тәубесіз өтіп кетпесін
Бес күн жалған қызыққа.
Дұғай сәлем айтайын
Қуандықта Қоңырға!
Қуанбасын көңілге,
Мал деген қайуан доңызға.
Тура келген ажалға
Дәулеті ара болар ма?
Ахіретте көз салсын
Баратұғын орынға.
Білсін Алла жарлығын,
Алдында өлім барлығын,
Құдай досты Мұхаммед
Оның да алған жалғызын.
Көргенімше күн қанша,
Мұхаммед өтті Мұстафа.
Дүниеге тоймаған,
Өлгенімше шайнаған,
Енді де болдым бек қапа.
Дұғай сәлем айтыңыз
Қатын менен балаға.
Тапсырдым енді жалғызды
Расул Алла хұдаға.
Дүниенің боғы үшін
Мендей болып қаңғырып,
Көп шықпасын далаға.
Қастық қылмасын жақынға,
Хайырлы болсын халқына,
Не ғаріптік десе де,
Енді түсті басыма,
Жетім қалды-ау жасында!
Дұғай сәлем айтайын
Жесір қалған қатынға.
Тоқтасын сөз бен ақылға,

81
Ие болсын артына,
Қайғының ісін салмасын
Жалғызының басына,
Қалмасын көздің жасына.
Ах, дариға, жалған-ай,
Жалғанның енді қалғаны-ай,
Шортанбайды алғаны-ай,
Қайғыны басқа салғаны-ай!
Не шара бар, құдайдың
Әзелде жазған пәрмені-ай!
Тағы да сәлем айтайын
Қалың жатқан Сарымға.
Бай менен жарлы көп жедім
Құдайдың берген бағында.
Өлімнің жақын екенін
Біле алмап едім алдымда.
Шүкір де қылмай қайтейін,
Ажал келсе тұрмайды
Патшалар да тағында.
Тәубе деп қылмай қапы өттім,
Өлерімнің шағында.
Құдайдың ісі бұзық па,
Дүниеге қызықпа.
Әуелде менің ғұмырым
Құдіреттің жазған сызықта.
Ұл атадан айрылған,
Әркім де біздей қайғырған,
Қалған дүниеде пайда жоқ
Жарылқа, құдай алдымнан!
Әмме отырған халайықтар айтты: «Ендігі заманның адам-
дары  қандай  болар,  біздерге  бір  жауап  айтыңыз?!  –  деді. 
Сонда айтқаны:
Бір насихат айтайын,
Тыңда мұны, балалар!
Есіткендер ұмытпа,
Қайсыңда сенің сана бар?
Жақсың аттан жығылса,

82
Жаманың тұрып табалар.
Жақындап келген бұл кәпір
Жылдан-жылға қамалар.
Қасиетті төре жоқ,
Шарапатты қожа жоқ.
Ендігі сорлы бейшара
Қорыққанға барып паналар.
Қария қалды ақылдан,
Қастық шықты жақыннан,
Ендігі күнің кем болар,
Ит кәпірге жақындап,
Билік кетті басыңнан.
Тәубе қылмай қапы өттің
Әуелгі бұрын жасыңнан.
Бай кедейді көрмейді,
Кедей байға ермейді.
Қызметін бір күн қылмаса,
Майлы сорпа бермейді –
Әне байдың қайыры! –
Бұрынғы өткен адамның
Міне, келді тайыры.
Жалғанда қылған ісіңнің
Алдыңнан шығар ғайыбы.
Әзелде жазған пәрмені-ай!
Байды құдай атқаны –
Жабағы жүнін сатқаны.
Кедейің қайтіп күн көрер,
Жаз жатақта жатқаны.
Жаздай арық қазады,
Күздей пішен шабады.
Оны-мұны жиғанын
Шығын деп тілмаш алады.
Жалғыз сиыры бар болса,
Соғымына сояды.
Қағаздатып бұзауын
Ноғайына қояды.
Кедейге салып шығынды

83
Негізі байдың тоймайды.
Қылымсыған қатыны
Қызыл көйлек киеді,
Өзінің байын билейді,
Өзінің байын менсенбей
Көрінгенді сүйеді.
Осы мінез боған соң,
Дозаққа пенде күйеді.
Елубасы, онбасы,
Ол – сайтанның жолдасы.
Ендігі байға мал бітсе,
Ит кәпірдің олжасы.
Шайдан басқа асы жоқ,
Жақыннан басқа қасы жоқ,
Ендігінің мырзасы.
Әмме отырған халықтар айтты: «Мына Асан қожаға ғарыз 
айтыңыз», – деді. Енді айтқаны:
Сөз айтайын Асанға,
Дүниеңе мақтанба!
Япырмау, неге мақтандың,
Дәулетің судай тасқанға?
Дүниеқордың маясы
Жақын дейді шайтанға.
Жетпіске келді бұл жасың,
Дүние болды жолдасың.
Әндіжандық сарт едің,
Қай жеріңнен қожасың?
Қаратауда туылдың*
Пәленше деген мырзасың.
Сарыарқаға келген соң,
Төрт аяқты жорғасың.
Жәдігөй жауғыш атанып
Осынша жиған мүліктен
Не көреді қу басың?
Талабың бар жалғанда
Әлі де болса аспаққа,
Дүниенің боғы үшін
Күнде түсіп аптапқа,

84
Мен раббың деп сұрағанда,
Ұяларсың лахатта.
Әуелден күнә – жанға қас,
Қазаққа келіп болдық мас.
Менің тегім сарт еді,
Сенің тегің – қызылбас,
Екеумізді пір тұтып
Ел қалайша бұзылмас.
Жәдігөй жауғыш болмаңыз,
Ахірет қамын ойлаңыз,
Жасың жетті жетпіске,
Иман бер деп сұраңыз.
Бұл айтқаным – ақылым,
Аталас туған жақыным,
Қиямет күн кез болса,
Пайдасы болмас қапыңның.
Ағартты құдай басыңды –
Өлшеп берген жасыңды.
Уай, уай, менің басым-ай,
Келе көр, Жәке, қасыма-ай.
Амалым нешік құдайға,
Жүгірмек болған жасым-ай!
Қолыңнан сусын бере алмай,
Өлгенін әке көре алмай,
Дұғай сәлем айтыңыз
Жетім бір қалған жас ұлға-ай,
Көргенімше күн қайда-ай!
Бұл сөзімді айтыңыз
Менен қалған балаға.
Бұ дүниенің боғы үшін
Қаңғырмасын далаға.
Тіріде көзім тоймайды,
Тәңірінің бергені – қараға.
Жалған деген осы ғой,
Маған да еріп бара ма?
Білсін бір сүннет, фарызды,
Қазақтан алдым қарызды.

85
Өлеріме таянып,
Жұртыма айттым арызды.
Үш қайтара сәлем де
Ағайын мен туғанға.
Дүние шіркін ермейді
Бейнетпен жиған қу жанға.
Енді есен бол, ерлерім!
Құсымды салған көлдерім!
Замандас, құрбы, теңдерім!
Ғибрат менен алыңдар
Өлгенімді көргенің.
Өлім үшін жаратты 
Әуелінде адамды,
Қалайша деп білмейміз,
Мына дүние жалған-ды.
Үш түрлі қылып шығардым,
Артқы қалған заманға,
Қиямет қайым таянды.
Қайырсыздың көп малы
Жылан менен шаян-ды.
Өлгенде көрі қараңғы,
Бір күнгідей болмайды
Мың күн тір жүргенім.
Мынау менің өлгенім,
Қасықтап жиған дүниеден
Қане пайда көргенім?
Өлуі болмай қалмайды,
Туғаннан соң пәнденің.
Жұртты жеген тауық ем,
Жалғанның ебін тауып ем,
Қаратауда жүргенде
Сарыарқаның наны үшін,
Бері таман ауып ем.
Бозбалаға сауық ем,
Сауығым кетіп, күл сөнді.
Жұрттан асқан көсемді,
Алмай ма құдай шешенді!
Өлеріне келгенде,
Жан мұндар енді сескенді.
Ескендір өткен дүниеден

86
Жиырма тоғыз жасында,
Перзент қалмай артында.
Шариғатқа сыймайды,
Екі тілек тілеген.
Ғарип пәнде басына,
Ғарип пен нашар сүйенген.
Он сегіз мың ғаламға
Патша болған Сүлеймен,
Олар да өткен дүниеден.
Ойлап тұрсам жалғаннан
Бұрынғылар не көрген?!
Мұхаммед өткен Мұстафа
Кім болмаған биқапа.
Өлімнің ісі кез келді
Алпысқа енген бұ шақта.
Қай пенделер ұжмақта,
Қай пенделер тозақта.
Бұ дүниеден пайда жоқ,
Өлгеніңше дін сақта.
Келсе балам басыма,
Хатым қалсын артыма.
Жетімдікке көндірді
Жұдырықтай жасында.
Кімдер өлмей тұрады
Бұ дүниенің жүзінде,
Мұхаммед те көніпті
Жетімдікке жасында.
Жалғызыма сәлем де,
Алладан бұйрық жеткен соң,
Асқар тауы құлады,
Ағар бұлақ суалды.
Жетім мен жесір сүйетін
Ағайын-туған жоғалды.
Ей, пәнделер, мүһминдер,
Мен не деген есермін:
Дүниеде, қашпаған,
Қорқыныш қылып құдайдан
Қарызды ойлап саспаған,

87
Дүниеде көп мүлікті
Ибраһим әдһәм тастаған.
Тіріде қорықпай осындай,
Күнә іздедім шошынбай.
Кеудемді дерт қамады,
Хамалда кетіп барады,
Есендікте бол, Жәке,
Қияметтік досым-ай!
Және сізге тапсырдым.
Бала менен қатынды,
Жалғанда досым сіз едің,
Аяй көрме ақылды!
Қояр ма екен құдайым,
Қиямет күн қасыма-ай,
Жүгірмек болған жасым-ай!
Әр жұмада жүре көр
Дұға қылып басыма-ай!
Өлгенде менің жалғызым
Жылап келер қасыма-ай!
Сөйлесетін күн қайда,
Өлгенде көрдің астында,
Тоба қылып қояйын
Құдайға сөзім ғасима.
Таяндың енді өлерге,
Күн қанша дүр көрерге.
Дұғай сәлем елдерге,
Елдегі жақсы билерге,
Жақсыдан дұға жетер ме,
Өлді деп бізді білген жұрт
Дұға да қылсын ерлерге.
Жасымнан қылдым мастықты,
Жаныма қылдым қастықты;
Жан жарға таянды,
Қоя көр, Жәке, жастықты.
Алпыс үштен асырмай,
Өлім бір келіп асықты.
Аралап келіп түсуші ем,

88
Алтай менен Қарпықты.
Ыңғайы жаман аурудың,
Жаманнан көңілім қорықты.
Артқы қалған жалғызға
Бір қасірет жолықты.
Мен өттім енді арманда,
Көре алмадым артымда
Ағайын мен туғанды.
Жан тәсілімге таянды,
Айта көр, Жәке, иманды,
Бір тәңірге аян-ды!
Он екі құйрық, қырық шалғы,
Қияда сұңқар таранды.
Достығыңды қастық дер,
Ойламай ескі заманды.
Пірлерден кетіп керемет,
Патшадан кетіп әділет,
Заманақыр таянды.
Таянбай енді неғып тұр,
Артдыңнан кәпір аңдып тұр,
Алайын деп қай күні,
Аманат малдай бағып тұр.
Бір пәндеге ұл бермей,
Біреуін малға зар ғып тұр.
Бір пәндеге ұл беріп,
Біреуін малға бай ғып тұр.
Жөнсіз оқтай қаңғып тұр.
Жан шіркін-ақ берік екен,
Үзіліп кетпей не ғып тұр?!
Құдайға мақұл ісің жоқ,
Біреудікін іздедің,
Өзіңдікін көздедің.
Күшің жеткен адамды
Мұнша неге тіздедің?
Ұрлық пенен зорлықтан
Үмітіңді үзбедің.

89
Алмаған неме қоймадың,
Еш нәрсеге тоймадың,
Азуы қарыс алаштың
Айтқанына болмадың.
Болмағанның белгісі,
Бұлғақтап едің асаудай,
Бойыңа жанды теңгермей,
Басыңа бір тас тиіп тұр,
Не қылайын дүниені,
Тірнектеп жидың инені,
Жауда қалған ер кетіп,
Би қалмады шүйделі.
Шұнақ бидің тұсында
Ағаш атты тізгіндеп,
Шананы міндік күймелі.
Ақылыңды алып тұр,
Саумалы бар биелі.
Көш-қоныңды билейді,
Қомы да сыйған түйелі.
Біз айтқандай не қалды,
Қай ғақыл бар жүйелі?
Әзілде жазған іс болса
Несіне мұның күйеді.
Күйіп бір күймей немене,
Құр қызады делебе.
Сақтасын жалғыз қайғыдан,
Көппенен көрген – селебе.
Жалқы менен баланы
Бір алған соң аузына
«Алмайды деген немене?
Ұзын аққан Сарысу
Аға бер жайлап көбеле,*
Айдамай тұрып солдатқа,
Зар қылмай тұрып жалды атқа,
Жүйрек пенен жорғаңды
Өзің бір мініп жебеле.
Жалаңаш болып жауға шап,
Ажалдан бұрын өлер ме?

90
Ноқталы басқа бір өлім,
Өлмей де адам жүре ме?
Қатын-бала қамы үшін
Қарсы шап та, мылтық құш,
Құр жабырқап жүдеме.
Кәпір бүркіт – біз түлкі*
Аламын деп талпынды,
Жаудан да зорлық көрілген
Өлтіріп ерлер алқынды.
Мың-мың жылқы айдаған,
Сары қазы шайнаған,
Қымызын судай сапырған,
Оны ішкен соң мас болып,
Аюдайын ақырған.
Қимаймыз деп алдырдық,
Адыра қалғыр салқыннан.
Арқаның жазы бейіш-ті,
Жылқының еті жеміс-ті,
Жағаласқан дұшпаннан
Көрерсің, қазақ, кейісті.
Құранда жазған тіл бар ма,
Жүр-жүрлеп алар жүрісті,
Күннен-күнге тарылтып.
Заманақыр кезінде 
Ұл сыйламас атасын.
Арам сідік болған соң,
Атасы бермес батасын.
Қазы, болыс қойыпты
Некесіз туған шатасын.
Өзі қылған өкінбес
Күнінде содан тартарсың,
Абақтыға жатарсың.
Қыз сыйламас енесін,
Арттым деп егесіп.
Салыстырар денесін,
Пысықсыған немесі.
Көзіңді ойып барады,

91
Күнде тесіп төбесін.
Ақсақалдан әл кетті,
Болмаса тәңірім демесін.
Азаматтар, әлеумет,
Мұның да несін сөгесің?!
Жас сыйламас ағасын,
Алып жыртты-ау жағасын!
Бірі-біріне көпсініп,
Қуат қылар баласын.
Шыдай алмай ызаға,
Кәпірге берген панасын.
«Қой» деп айтса тіл алмас,
Ақсақалдан ұялмас.
Жүгірісер қалаға,
Қаныққан соң жалаға,
Алып бір шығар далаға.
Дұшпаның кім деп сұралса,
Алып бір келер ауылына –
Өзінің туған бауырына.
Келген соң кімді аясын,
Жығып салар дүреге,
Қызыққан соң параға.
Көшіп кетер жерің жоқ,
Жау айбынар ерің жоқ.
Сөйтіп қалмай нағылдың,
Біздің қазақ бәлеге.
Қапа болып тұрарсың,
Түсерсің күнде санаға.
Еділді алып, елді алды,
Енді алмаған нең қалды?
Қараны санап малды алды,
Қазаққа қамқор ханды алды.
Кетейін десең жерің тар,
Кетпейін десең кәпір бар.
Сандалғанның белгісі –
Берекет кетті ісіңнен*
Ұлдан қызық көрмедің.

92
Қорлықпен өткен жасыңнан*
Ұлым, қызым деп кеттің,
Айрылдың құда, досыңнан.
Тілеуіңді бермейді,
Көзіңнің жасын имейді.
Азаматтар, жігіттер,
Айғыр айтып сойсаң да,
Әуелгі заман келмейді!
Заманақыр кезінде
Қожасы жоқ құл азар*,
Қонысы жоқ бай азар.
Азғанының белгісі,
Байдың тілін жарлы алмас,
Ханның тілін қара алмас,
Өлінің тілін тірі алмас,
Өздері ғақыл біле алмас.
Екі үлкен егесіп,
Қошқардай басын теңесіп,
Сол жерде заман оңалмас.
Оңалар заман дер едім, –
Жауға алдырдың әуел бас,
Іс асқынды болмастан,
Мейір, шапқат кем болып,
Шын сөз кетті сырластан,
Ойын кетті құрдастан.
Жастар үміт үзіпті,
Жұрт тосыннан жолдастан.
Заманақыр кезінде,
Қойында қатын жатпады,
Ұрса тілін тартпады.
Күнәсі асқан бұл пенде,
Құдайдан әсте қорықпады.
Шешесіне болысып,
Ұлы шоқпар саптады.
Алжыған кәрі қақпас деп,
Келіні тұстан боқтады.
Қатыным қолы тоңар деп,

93
Қар жауғанда үй қақтың.
Балам адам болсын деп,
Ұйқыдан безіп мал бақтың.
Асыраймын деп баланы,
Желіп бір жортып аулақтың.
Балаң халал болмаса,
Азаматтар, жігіттер,
Пайдасы жоқ шырақтың.
Харам туған баланың
Бетінде жанған оты бар,
Белгісі бар дозақтың.
Зар заманның сөзі осы,
Тыңдасын мұны құлағың.
Абылай ханның тұсында
Сотқар еді бұл орыс
Арбасын артып оң қылған,
Отын сатып пұл қылған,
Есіл менен Нұраның
Екі жағын жол қылған.
Ертістің басы қара дөң,
Еңкейе біткен қара адыр.
Арқа деген құба жон
Аядай біткен көл екен.
Атты кердең естірген
Арқаның тарлау шөбі екен.
Жігітті кердең өсірген
Ат пенен малдың демі екен.
Ұрлық қылып мал жидың,
Өтірік сөйлеп жан жидың,
Ойлап тұрсам, жігіттер,
Не қылса құдай еп екен!..

94

жүктеу/скачать 17,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: