Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
Ремизов А.Н. Медициналық және биологиялық физика (1)
| Z =
0,5һ/[-\І2етІ/ • sm(w/2)j. (28.4) Электронды микроскоптын рүқсат ету шегі z үдеткіш кернеуге іауелді, ал онын шамасын аз. ал рұксат ету мүмкіндігі шамасын оптикалык микроскоптан гөрі көбірек жасауға болады Электронды микроскоппен оның жеке элементтері өзінің қолдануы жаты- нан оптикалыкка ұксайды, сондыктан оның күрылымы мен жумыс істеу прин- ципін оптикалыкка сәйкес жүргіземіз. Екі микроскоптын сызбасы 28.2-суретте көрсетілген (а — оптикалык; б — электронды) Оптикалык ми крое к о т а Ий зат туралы акиаратты тасымалдаушы фотонрка- рык болып табылады. Жарык көзі ретінде 1 кыздыру шамсы колданылады. Де- немен әсерлескеннен кейін (жүтылу, шашырау, дифракция) фотондар ағысы түрленеді де заттар туралы акцараткд ие болады. Сонан кейін фотон ағындары оптикалык кұрылымдар көбінде линза аркылы кдйта күрылады: 3 конденсор, 4 обьектив, 5 окуляр. А ]В ] кескіні 7 көз аркылы тіркеледі (немесе фотоплас тинка, фотолюминесцияланған экран жэне т.б.). Электронды микроскопта зат туралы акпаратгы тасымалдаушы электрон, электрондар көзі — кыздырылған 1 катод болып табылады. Электрондар- ды үдету жэне шоктардын кейде болуы 2 электронды зенбірек деп аталатын 28.2-сурет фокустаушы электрод және анод жүйесімен жүзеге асырылады. Денемен әсер- лескеннен кейін негізінен шашырау аркылы электрондар шоғыры түрленіп, дене туралы ақпаратка алуға болады. Электрондар шоғыры электр өрісінің электродтар мен конденсаторлар жүйесі және магнит өрісінің тоқты катушка жүйесі әсерінен жинакталады. Бұл жүйені оптикалык линзалар сияқты элект- рондыклинзалар деп атайды, олар жарыкағынын кұрайды (3 — конденсорлы; 4 — электронды, ол объектив қызметін аткарады; 5 — проекциялы). Кескін өте электронды сезгіш фотопластинкада немесе катодты люминесцентті экранда 6 тіркеледі. Электронды микроскоптың рұксат ету шегін үшін (28.4) формуласына 100 кВ үдеткіш кернеудін және бұрыштык аппертураның 10~2 рад шамасын коямыз (жуыктағанда осындай шамалар электронды микроскопта қолда- нылады). Сонда оптикалык микроскоптан 100 есе артык z ~ 0,1 нм шамасын аламыз. Егер 100 кВ артық үдеткіш кернеуді колдансак, рұксат ету мүмкіндігі артады, бірак ол кейбір киындыктарға соктырады, мысалы, зерттелетін ныса- на жоғарғы жылдамдыкты электрондар әсерінен бүзылуы мүмкін. Тәжірибеде ен жаксы электронды микроскоптың көмегімен 10-10 м дәрежесіндегі рүқсат ету шегін алуға болады, мұның өзі оптикалық микроскоптан 100 есеге артык екенін көрсетеді. Электронды микроскоптың жетістіі і рстінде оның ірі молекулаларлы бакы лауға мүмкіндік беретін үлкен рүксат ету мүмкіндігін, кажет жағдайда үдсткіш кернеуді арттыруға, яғни электр және магнит өрісі аркылы электропдар агы нын еркін баскару мүмкіндігін айтуымызға болады. Электронды микроскопты колдану кезіндегі кейбір ерекшеліктсрін a ran өтелік. Оның электрондар үшымен өтетін бөлігіндс вакуум болуы кажст, өйт кені олар ауа молекулаларымен әсерлесетін болса, онда кескін бүзылады. Электронды микроскопка койылатын бүл талап зерттеу жүмыстарын киын дата түседі, сонымен катар кұрылғының кымбат және көлемді болуына сок тырады. Вакуум биологиялык нысанның табиғи касиетін бүрмалайды, ксйбір жағдайда оларды бүзады және деформацияға үшыратады. Электронды микроскопта бакылау үшін жүка кабатты орта кажеі, себсбі электрондар заттарда көп жұтылады немесе шашырайды. Сол себептен ба кыланатын зерттелетін нысаннын бетін жұка сығылған пластина кабатына орналастырған жөн. Бүл шараларды репликация деп, ал беггін пластмассалы көшірмесін — реплика деп атайды. Заманауи электронды микроскоп ЭВМ-100 Л М 28.3-сурстінде 600 ОООесслі максималды үлкейтеді және 3' 10-10 м рүксат ету шегін берслі. 2Х.4 сурсггс электронды микроскоп көмегімен 100 000 еселі үлкейтіліп алынган РНК. мо лекуласының әртүрлі күйі берілген. Фотондарда, электронларла жинс баска бөлшектерде толкындыкжәне корпускулалык касиетгердін болуы оптиканмн зандарын зарядтатған бөлшектердін электрлі және магнитті өрістерле коиа лысын сипаттауға колдануға болады. Бұл ұксастык электронды оптикалық электрлік және магнитті өрістер мен әсерлесетін зарялталған боліискгсрлін шоғырынын кұрылымын зерттейтін физика-тык саласын жекс тарау ретінлс карастыруға мүмкіндік берді. Кәдімгі оптикадағыдай сиякты электроилы оп тиканы геометрияіық (сәулелі) және толқындық (физикалык) күрамларза Ы> луге болады. Геометриялык электронды оптикада дербес жағдайда заря.тталған бвлгоек тердін магнитгі және электрлі өрістердегі козғалысы сипатгалады. жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|