Ана тілі  10 ақпан, 1995 ж

ТАҒЫ ДА ҒЫЛЫМИ ТЕРМИНДЕРДІ АУДАРУ ТУРАЛЫ 
«Егемен Қазақстан» газетінің 1996 жылғы 2-көкектегі санында 
«Қалыптасқан ғылыми терминдер» деген мақала шықты. Авторлары – 
биолог Ж.Базарбаева мен филолог Г.Байтоғаева. Мақалада З.Жекебайқызы 
мен С.Сейсенбекқызының 1992 жылы «Рауан» баспасынан шыққан жалпы 
білім беретін орта мектептің тоғызыншы сыныбына арналған «Тәнтану» 
атты оқулығындағы қазақшаланған терминдер жайында сөз қозғалған екен.
Төлиелер оқулықтың атына байланысты: «Аталған оқулықты қолға 
алғанда бірден тосын көрінетіні – оның «Тәнтану» деген аты. Бұрыннан 
келе жатқан өте түсінікті (?), қазақтың ғылыми тіліне еніп кеткен және 
дамыған елдердің тіліне ортақ «анатомия» сөзін не үшін қазақшаға 
аударып, оның орнына маңызы көмескі (?), түсініксіз (?) «тәнтану» сөзін 
алғаны белгісіз. «Анатомия» деген термин ежелгі грек тілінен келе жатқан, 
жер жүзінің барлық елдерінің ғылыми тілінде бірдей мойындалған (?), 
тарихи кең мағыналы (?) сөз» - дейді.
Бұл пікірмен келісуге болмайды. Себебі, біріншіден, «анатомия» 
терминінің елдің бәріне «өте түсінікті» екендігі күмәнді. Түсінікті болса, 
анатомия сөзі биологтарға ғана түсінікті. Өйткені ол 
анатоме
деген грек 
сөзінің орыстарға 
анатомия
болып өзгеріспен енген түрі. Ал «Тәнтану» 
сөзіне келсек, ол өзін қазақпын деп білетін қарапайым халықтың бәріне 
түсінікті.
Екіншіден, төлиелердің «анатомия» сөзін «жер жүзінің барлық 
елдерінің ғылыми тілінде бірдей мойындалған» дегендерімен келісуге 
болмас. Ол сөз мойындалса, грек, латын тілдерінен нәр (сөз) алып, 
өздерінің сөз байлықтарын әжептәуір дамытып алған, әрі сол тілдермен 
туыстас, төркіндес әрі жалғасы болып келетін Еуропа тілдерінде ғана 
мойындалған. 
Үшіншіден, «анатомия» сөз туралы «тарихи кең мағыналы» деген 
шындыққа сай келмейді. «Анатомия» сөзінің беретін мағынасы біреу ғана. 
Ол мағынаны мақала төлиелерінің өздері де: «Анатомия» дегеніміз – адам 
денесінің пішінін, құрылысы мен атқаратын қызметін, ортаға байланысты 
дамуын зерттейтін ғылым», - деп жазады. Егер осы анықтаманың алдында 
тұрған «анатомия» сөзінің 
47 

орнына «тәнтану» сөзін қойып оқысақ, онда бұл анықтама түсініксіз бола 
ма?! Көзі қарақты оқырманның «жоқ» дері анық. 
Осы арада тағы бір айтарым: маған және мен сияқты қазақтың 
ғылыми төл терминдерін жасауды армандап, сол жолда тер төгіп жүрген 
адамдарға түсініксіз бір нәрсе бар. Ол – «тәнтану» сияқты бірлі-жарым 
қазақша терминдер жасала қалса, неге олар «түсініксіз», «қолдан 
жасалған», «маңызы көмескі», «жұрт қабылдамайтын» сөз болып шығады 
да, ал грек, латын, орыс сөздерін айтылуын да, жазылуын да ешбір 
өзгертпей қазақ тіліне Халел Досмұхамедұлының сөзімен айтқанда 
соламайымен қопара салсақ, ондайлар «өте түсінікті», «жұртқа мәлім», 
«тарихи кең мағыналы», «ел қабылдайтын» термин бола қалады?! 
Ылғи да шетке жүгіне, жүгіре бермей өзімізде бар сөздерді біртіндеп 
тілімізге кірістіре берсек несі ерсі?! Бұрынғысын қайдам, бүгін жарасым 
тапқан жақсы сөздерге жанашырлық көрсету парыз. Әрине дәл баламасы 
жоқ сөздер туралы әңгіме басқа. Ал, көзге де, көңілге де қонымдысынан 
үрке бермей, оларды жас ұрпаққа үйретсек, ұтпасақ ұтылмаймыз. 

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: