Байынқол Қалиұлы

Екіншіден, автордың «бірлі-жарым орыс сөздерінен несіне қашамыз» 
деуі де шындықпен қабысып жатқан жоқ. Өйткені тілімізге орыс тілінен 
және орыс тілі арқылы еуропа тілдерінен ауысқан сөздердің саны «бірлі-
жарым» емес. Ондайлар тілімізде мыңдап, миллиондап саналады. Соның 
бәрін, мақала авторы айтқандай, өзгеріссіз ала береміз бе?! Егер олай еткен 
болсақ, тіліміз қазақ тілі болмай, еуропа тілдерінің бірі болып шыға келері 
даусыз.
Автор тағы да: «Орыс тілінде 20 мыңнан астам шет тілдерден енген 
сөздер бар екен (Оның саны екінші дүниежүзілік соғысқа дейін-ақ жүз 
мыңнан асып кеткен болатын – Б.Қ.). Ол сонан байып та, толығып та отыр. 
Біз өз тілімізді жүдетпеуіміз керек», - дейді.
Дұрыс-ақ. Орыс тілінің шет тілдерінен енген сөздермен байып, 
толығып отырғаны рас. Мәселе сол шет тілі сөздерінің орыс тіліне қалай 
қабылданып отырғандығында. Олар орыс тілінің заңдылығына сай, түрлі 
фонетикалық өзгерістерге түсіріліп барып, қабылданып отыр. 
Қазақ тілінің қамын жейтін бірегей азаматтарымыз деп жүрген 
жазушыларымыздың, журналистеріміздің, ғалымдарымыздың өздері: 
«халықаралық терминдерді өзгертпей алу керек. Бізді дүниежүзілік 
цивилизацияға жеткізетін солар», - деп, онсыз да тайқып кетуге сылтау 
іздеп тұрған елдің аузына сөз салып береді. 
Төлие (автор) өз мақаласында: «Ең қауіптенетініміз – туған тіліміздің 
түбірінен, біржола қопарыла бұзылып бара жатқаны», - дегенді де 
жазыпты. 
Біз айтар едік: Туған тіліміз бұзылып бара жатқан жоқ. Ол баяғыда-ақ 
қопарылып, бұзылып, орыстанып кеткен. Қазақ тілі қазір сол «бұзық» 
жолдан, «түзік» жолға түсу әрекетінде. Сондықтан да бұған дейін орысша 
жазылып, яғни орысша қолданылып жүрген сөздердің көпшілігінің 
қазақша баламаларын іздестіре бастасақ мемлекеттік терминология 
комиссиясы олардың біразын бекітіп берсе (мақала авторы сынап отырған 
жоғарыдағы қазақша терминдердің көпшілігін терминком баяғыда-ақ 
бекітіп берген), олардан ат-тонымызды мүлде ала қашқанымыз жөн болар 
ма екен? Қазақ тіліне жанымыздың ашитыны шын болса, қайта, керісінше, 
бұл сияқты жаңа үрдіске көпшілік болып көмектескеніміз, 
40 

жәрдемдескеніміз мақұл емес пе?! Ағалық ақылымызды айтып, қол ұшын 
бергеніміз жөн болмас па?! 
«Соңғы 60-70 жыл ішінде тілімізден орын тепкен дүние жүзі тіл 
қазынасынан 
енген 
сөздерді емін-еркін пайдалануымыз 
қажет. 
Телеграмманы – 
жеделхат
, календарды – 
күнтізбе
десек, нағыз 
қойыртпаққа ұрынамыз», - деп аяқтапты төлие өзінің терминдерге қатысты 
пікірлерін. Ол кісінің аталған мәселеге байланысты айтпақ болған ойы да, 
жазған мақаласының тоқ етер түйіні де – осы. Жақында мен «Ана тілі» 
газетінен химия ғылымының кандидаты С.Ақаев деген азаматтың «Кірме 
сөздер келімсектерден де қауіпті» деген мақаласын оқыдым. Онда ол: 
«Орыстандыру саясатына қызмет етіп келген термин жасау ісіне ұлттық 
мүдде тұрғысынан қайта қараған жөн», - деген ой айтыпты (13 қазан, 
1994). Бұл химия маманының пікірі.
Ақаңның (Ахмет Байтұрсынұлының): «Сөзі жоғалған елдің өзі де 
жоғалады», - дегені әркімнің есінде болар. Ендеше, бүйтіп, көзі жақсы, өзі 
жақсы деп, тіліміздегі жат жұрттық сөздердің санын көбейте берсек, өз 
елімізде халқымыздың саны азшылыққа айналып, соның зардабын тартып 
жүрген қазіргі кезіміздегідей күндердің күнінде тіліміздегі төл 
сөздеріміздің өздері де азшылыққа ұшырап, кемдік көрмесімізге кім 
кепілдік бере алады?! Жоғарыдай пікір айтушылар тым болмаса осыны 
ойлады ма екен?! 

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: