Байынқол Қалиұлы
жүктеу/скачать 1,2 Mb. Pdf көрінісі
|
Байынқол Қалиев
| -тық/-тік, -ты/-ты
деген екі қазақша жұрнақтан басқа еш нәрсе көріп тұрған жоқпын, көрмейсіздер де. Әрине, «аталған сөздікте бірде-бір қазақша термін жоқ» деуден аулақпын. Онда ана тілі, анықтауыш, атау септік, ауызекі тіл, ашық буын, ашық рай деген сияқты біраз қазақша терміндер ұшырасады. Бірақ олардың көбі – жоғарыда аты аталған Ахмет Байтұрсынұлы жасаған терміндер. Менің қазақ тілі білімі терміндерін жасаумен, термін теориясын негіздеумен тұрақты түрде ешкім айналысып отырған жоқ деп отырған себебім сондықтан. Осы жерде сіздердің бәріңіз болмаса да кейбіреулеріңіз: – Неге зерттелмеді дейсіз? Тіл білімі терміндері жөнінде кандидаттық диссертация қорғаған адамдар бар ғой! – деп, менімен дауласуларыңыз мүмкін. Дауласуларыңыз орынды. Қазақ тіл білімі терміндеріне байланысты бір емес, екі емес, бақандай 3 адам кандидаттық диссертация қорғады. Бірақ олар тіл білімінің қазақша терміндерін жетілдіру үшін, қазақ термін жасау теориясын негіздеу үшін қорғаған жоқ, олар кандидаттық дәреже алу үшін ғана қорғады. Рас, соңғы кезде филология ғылымының докторы, профессор Әлімхан Жүнісбектің тіл білімі терміндерін қазақшалау жөнінде берлі-жарым мақалаларын оқып жүрміз. Бірақ ол кісі термін мәселесімен тұрақты түрде айналысып жүрген жоқ. Екіншіден, Ә.Жүнісбек тек фонетикаға қатысты терміндерді ғана сөз етіп жүр. 131 Бұл жерде мен Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясы бекіткен, кейіннен мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған, конкурстан жеңіп шыққан, 31 томнан тұратын «Қазақша-орысша және орысша-қазақша терминологиялық сөздіктің» әдебиет пен лингвистика саласына арналған 27-томы туралы сөз етпей-ақ қояйын деп тұрмын. Бұл сөздік жөнінде бірнеше сыни мақала жарияланды. Өзім де оған белсене айналысқан адамдардың бірімін. Бірақ, амал не, ерік бізде ғана болмаған соң, қолдан келгені сол ғана болды. Егер ол сөздікке бірауыз сөзбен баға берер болсам, егемендік алғанымызға сол кездің өзінде-ақ 9 жыл өтседағы біз кеңестік жүйенің сүрлеуінен шыға алмадық. Оның үстіне бас редакция төрағасының да, сөздіктің ғылыми жетекшісінің де, редакция алқасының біраз мүшелерінің де ауыздары бұрынғыша, яғни кеңестік оқымыстыларша қисайды. Сөйтіп, сөздік басылып шықты. Ешкімнің ештеңесі кеткен жоқ. Тек қазақ тіл білімі терминдерінің көпшілігі сол бұрынғы орысша қалпында қала берді. Ал қазақшаланған терміндердің бразының сапасы қайта қарастыруды қажет етеді. Мәселен, ол сөздікте «историческая» деген – тарихи деп, «историзм» деген – тарихаят сөздер деп аударылыпты. «Абзац деген термін бір жерде – азат жол (13 б), екінші жерде – жаңа жол (52-б.) деп, екі рет берілген. «Языкознание» деген – тіл білімі , «языковедение» – тілтану (125-б.), «лингвистическая» – тілтанымдық (127-б.) деп сараланыпты. Тілтаным деген терміннің өзі сөздікте жоқ. Бұған дейінгі тәжірибемізде тіл білімі – лингвистика, тілтаным – языкознание деп аударылып келген болатын. Аталған сөздікте жанасу да, қабысу да «примыкания» термінінің баламасы ретінде берілген. Онда үндестік – «созвучие, гармония» деп, ал үндесім – сингармонизм» деп аударылған. Осылардың қайсысы дұрыс? Бас қатыру дегеніміз – осы. Рас, бұл сөздікте жөні дұрыс, жібі түзу біраз қазақша терміндердің өмірге келгендігін жоққа шығара алмаймыз. Мәселен, ондағы аталым – орфоэпия, жазылым – орфография, жүктеу/скачать 1,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|