Байпақов К. М., Таймағамбетов Ж.Қ
жүктеу/скачать 2,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Казакстан археологиясы 334 бет Түркістан
| Дромос – обаға арнайы жасалған дәліз.
Дольмен – ҥсті тас плиталармен жабылған, ҥлкен тастармен тҧрғызылған ғҧрыптық немесе жерлеу қҧрылысы. Доместикация – жабайы жануарларды қолға ҥйрету. Кейде жабайы дәндә- дақылдарды мәденилендіруді де осылай атайды. Жарқыншақ – кез келген жаңқалаудан қалған ӛнім; вентраль бӛлігі сақталған. Соққы қырының болуы міндетті емес. Жерлеу ғұрпы - ӛлген кісіні ақырғы сапарға аттандыру рәсімі. Оған мҥрденің аяқ-қолын бҥгу, қырынан қою немесе шалқасынан жатқызу, қасына жерлеу саймандарын орналастыру секілді ғҧрыптық іс-әрекеттер кіреді.
ӛрілген мҥрде қойылатын оба, қоршау астындағы орын. Жерлеу саймандары – қабірдегі мҥрде жанына қойылған заттар. Жертөле – жерге тереңдете қазылып, ҥсті ағаштармен жабылған баспана. Заттай мәдениет – қазба кезінде табылған тҥрлі технологиялар мен артефактілер жиынтығы. Зират, қорым – жерлеу кешені. Ол бірнеше обалардан, қоршаулардан, т.б. тҧрады.
Зооморфты – жануар сҧлбасының бейнеленуі. Идол – тас, ағаш немесе сҥйек материалдардан жасалған мифологиялық немесе эпикалық кейіпкер, «тәңірдің» мҥсіні. Ингумация – мҥрдені шҧңқырда, қабірде жерлеу. Инкрустация – бҧйымға басқа материалдар немесе асыл тастар орнатып дайындау. Кескіш – шеті ҥшкір, ҧзын келген тас тілікшесі. Кенотаф – алыста жҥріп қайтыс болған адамның сҥйегі қалмаған (табылмаған) жағдайда тҧрғызылатын еске алып тҧру обасы. Керуен сарай – керуендер аялдайтын, тоқтап тынығатын кешенді имарат. Оған саяхатшылар, т.б. жолаушылар да тоқтаған. Кремация – қайтыс болған адам денесін ӛртеу ғҧрпы. Крица – қҧрамында шлагы кӛп кеуекті қатты темір массасы. Кромлех – жеке тҧрған ірі тастар, әдетте дӛңгелек тҧрпатта орналасады. Қыш ыдыстары (керамика) – саз балшықтан тҧрпаты жасалып, отқа кҥйдірілген бҧйым. Жалпылама тҥрде ӛндірістік, тҧрмыстық және ғҧрыптық болып бӛлінеді.
390
Леваллуа – тас ӛңдеу техникасы. Алдымен мҧқият дайындалған дӛңгелек пішінді ӛзектастан тас тіліктері соғылып алынады. Одан соң тас тілігінен қажетті қҧрал жасалған. Бір жағы дӛңестеу, келесі беті жалпақ болып келеді.
пен кеңістік аясындағы жағдайы. Макролит – ірітас; ірі етіп шағылған тас қҧралдары. Мәдени дәстүр – ҧзақ уақыт бойы ерекше қҧралдардың немесе технологиялардың сақталуы, ол археологиялық мәдениет жойылғаннан кейін де біршама уақыт сақталып қалады.
бойынша адам мәдениеті ӛзгеріске ҧшырайды дегенді білдіретін теория. Меандр – бҧрмаланған сызық тҥріндегі ӛрнек. Ирелеңдеп, бҧрмаланып ағатын Меандр ӛзенінің атымен аталған. Мегалиттер – ҥлкен тас блоктарынан тҧрғызылған ежелгі қҧрылыс. Менгирлер (сымтастар) – тігінен тҧрғызылған ҧзынша тас плиталары, кейде қатарласа, кейде параллель тҥрде кӛміледі. Мешхед – мҧсылмандар мінәжат ететін бейіт. Миграция – бір жерден екінші жерге қоныс аудару. Микролит – шағын тас; шағын тас трапеция, сегмент, ҥшбҧрыш тҧрпатындағы тас тіліктері. Кӛбіне шаруашылық қҧралдарына қыстырма, қондырғы ретінде қолданылған.
тастары, ошақ шҧңқыры, кҥл қалдықтары, т.б. бойынша анықталынады. Өзектас – нуклеус – қҧрал дайындау ҥшін арнайы ӛңделген тас. Ерте кездері тӛменгі палеолитте дӛңгелек, мустье дәуірінде пирамида пішіндес, жоғарғы палеолитте призма тәрізді тҥрлері шыққан. Тас дәуірінде олардан басқа бірнеше тҥрі бар. Пандус – қоғамдық ғимараттарға баспалдақ тҥрінде жасалған еңіс не жайпақ жай.
Пектораль – кеудеге тағылған зергерлік бҧйым. Петроглиф – тас плиталарға, жартастарға қашап салынған суреттер. Плейстоцен – геологиялық бӛлім атауы. Ол тӛменгі, ортаңғы және жоғарғы болып бӛлінеді. Плейстоценді голоцен алмастырған. Пышақ тәрізді тас тілік – призма пішінді ӛзектастан шағылып алынған ҧзынша келген еңбек қҧралдары. Реверс – тиынның (монетаның) сол беті. Саркофаг – ағаштан жасалған (діңгек, т.б.) табыт-астау. Соққы алаңқайы – тас қҧралдарын соғып немесе шағып тҥсіруге арналған жазық бӛлік. 391
Тагора – тағара – шылапшын, шара секілді керамикалық ыдыс. Тас тілік – ені ҧзындығынан кемінде екі есе кіші, ҧзынша келген тас қҧралы. Тас жаңқа – тасты ӛңдеу барысында оның сыртынан шағып алынған бӛліктері. Тасөзек - ядрище – тас қҧралдары шағып алынған жҧмыр тас кесегі. Терракота – балшықтан кҥйдіріліп жасалған мҥсіндік туынды, кейде боялуы да мҥмкін. Түзету – ретушь – ӛңделіп жатқан қҧралдың ҥстінен ҧсақ жарқыншақтар мен қабыршақтар алу. Фасад – қабырғаның сыртқы кӛрінісі. Архитектуралық ансамбльге сай бірнеше тҥрлерге (бас, бҥйір, кӛше, аула, т.б.) бӛлінеді. Хум – азық-тҥлік немесе ауыл шаруашылық ӛнімдерін сақтауға арналған ҥлкен қҧмыра. Чоппер – малтатастан дайындалған ҧзындау келген кӛлемді тас қҧралы. Екі- ҥш соққымен бір шеті ғана ӛңделеді. Чоппинг – екі шеті де бірнеше соққылармен ӛңделген малтатастан жасалған кӛлемді тас қҧралы. Циста – жәшік тҥрінде жҧқа тас плиталармен қаланған қабір. Экофакт – адам қолымен жасалмаған, бірақ мәдениетті зерттеуде маңызы бар археологиялық олжалар. Мысалы, сҥйек, ӛсімдік, т.б. жүктеу/скачать 2,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|