Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық
жүктеу/скачать 42,27 Kb.
|
stud.kz 9013
Stud.kz – қазақ тілінде жазылған жұмыстар саны және сапасы бойынша біздің қор №1 болып табыладыБастауыш сынып оқушыларының шығармашылық Мазмұны Кіріспе............................ ...3 Тарау 1 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздері....................7 1.1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың 1.2 Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту жағдайлары Тарау 2 Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудағы 2.1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық 2.2 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуға бағытталған тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар Қорытынды.....................62 Пайдаланған әдебиеттер тізімі.........................74 Кіріспе Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі Оқушылардың шығармашылық дарындылығын қалыптастыру мәселесінің өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие Педагогикалық процесс мұғалім мен оқушылардың ынтымақтастық қарым-қатынас негізінде әр Шығармашылық дарындылықты дамыту мен оның психологиялық табиғаты, мәні мен Қазіргі таңда еліміздегі болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтарды, Елімізде психология және педагогика саласында оқушы жеке тұлғасын қалыптастыруда ТМД, Ресей ғалымдарының еңбектерін талдауда шығармашылық қабілет, креативтілік, дарындылық Ғалымдардың шығармашылық дарындылықты дамыту жөніндегі көзқарастары ортақ бір арнаға Ғылыми әдебиеттерді, әлемдік озат тәжірибелер көрсетіп отырғандай, дарынды балалармен Елімізде дарынды балалармен жұмысты жетілдірудің мынадай бағыттары бойынша зерттеулер Елімізде дарынды жастарымызды іздестіру мен олардың қабілетін дамытудың мемлекеттік Сонымен, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді теориялық зерттеулерді талдау мен мектептердегі оқу-тәрбие Зерттеу нысанасы: жалпы орта білім беретін мектептердегі бастауыш сынып Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту. Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуды Зерттеудің міндеттері: Оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздерін айқындап, «шығармашылық дарындылықты Жалпы орта білім беретін мектептердегі бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық Жалпы орта білім беретін мектептердегі бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жалпы орта білім беретін мектептерде Зерттеу әдістері: зерттеліп отырған мәселеге қатысты философиялық, педагогикалық, психологиялық Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: жеке тұлғаның қалыптасуы мен Зерттеу көздері: ғылыми-зерттеу тақырыбына байланысты философиялық, педагогикалық, психологиялық Зерттеу базасы: № 12 орта мектеп. Зерттеудің ғылыми жаңалығы: 1. Оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздері анықталып, «шығармашылық 2. Оқу процесінде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың 3. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың әдістемесі жасалып, Зерттеудің практикалық мәнділігі: - жалпы орта білім беретін мектептерде бастауыш сынып оқушыларының - оқушылардың дарындылығын дамытуға байланысты әдістемелік нұсқаулар, ұсыныстар жасалды; Дипломдық жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытынды Тарау 1 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздері 1.1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың психологиялық ерекшеліктері Жеке тұлға дарындылығы сипаты көптеген психологиялық зерттеулердің тақырыбы Бала өзінің анатомиялық-физиологиялық айырмашылықтарымен бір-бірінен ерекшеленеді, бірақ психологиялық зерттеулер Адам дайын қабілеттермен туылмайды, өмірге қабілеттіліктің анатомиялық-физиологиялық алғы шартымен Әрқандай іс-әрекетке байланысты бала қандай қызметті орындауы қажет және Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның Жекелеген психикалық процестерді дамыту бүкіл бастауыш мектеп шағында жүзеге Бала қабылдау жұмысын дербес жоспарлау мен бастысын көмекшілерінен ажырата, Дарынды балалардың ерекшеліктері олардың жас ерекшеліктеріне байланысты болады. Сондықтан Психикалық дамудың кезеңдерге бөлінуінің түп негізінде жатқан құбылыс – В.В.Давыдовтың айтуынша, психикалық даму дегеніміз - жеке адамның тарихи Кестеден көріп отырғанымыздай, оқу қызметі кезеңінде (6-10жас) оқушылардың, тіпті Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның сәтті не 1 кесте Баланың психикалық даму кезеңдері № Балалық кезеңдері Жас аралығы Кезеңдердің басты шарттары 1 Тікелей эмоцио-налдық қарым-қатынас жасау кезеңі Алғашқы күннен 1 2 Заттың манипуляторлық қызмет кезеңі 1-3 жас Өзіндік “Мен” 3 Ойын қызметі кезеңі 3-6 жас Баланың қиялдауы мен 4 Ойын қызметі кезеңі 6-10 жас Оқу арқылы оқушылрадың 5 Қоғамдық пайдалы қызмет кезеңі 10-15 жас Оқушыда еңбек, 6 Оқу-кәсіби қызмет кезеңі 15-17 жас Оқушыда кәсіби білім Оған түрлі жағдайлар себепші, мысалы, адам көркемөнер туындыларын тамашалауы Кейбіреулерінің оқуға ынтасы болмайды. Оларды оқуға үгіттеу арқылы тарту Г.С.Абрамов [68] жастың өсуіне байланысты жаңа психикалық білімдердің қалыптасуын Егер мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі әрекеті ойын болып Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың оқуға недәуір мүмкіншілігі бар, себебі Бастауыш мектеп оқушыларының бірте-бірте ой-өрісінің қалыптасуымен заттарды тиісті ұғымдарға Бастауыш мектеп жасындағы балалардың оқу материалын жүйелі және мәніне Жапонияда оқыту мен тәрбиелеу негізгілерінің бірі ретінде баланың идеяларын Жоғарыда атап өткендей, оқыту процесі екі жақты әрекет болғандықтан, Н.Ф.Талызина: “Бастауыш мектеп оқушыларының танымдық іс-әрекетін қалыптастыру” атты еңбегінде Білімді меңгеру процесінде бағалау мен бағаның алатын орны ерекше. Оқушының мәселені шешу барысында өзінде бар білім мен жаттығу Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев адамның танымдық қасиеттерінің табиғаты Зерттеудің нәтижесін шығара келе, Л.С.Выготскийдің идеясы бойынша, екі даму Сонымен, дамытушы экспериментті әлеуметтік эксперименттің бір түрі ретінде қалыптастыра Академик Т.Тәжібаев: “…Балалардың психилогиялық әрекетінің мазмұны және оның өсіп-даму Бала мектепке келгесін ғылыми ұғымдарды меңгере бастайды, оның білім, Ы.Алтынсарин мұғалімнің жадына мына жайтты мықтап шегелейді: “Ол кіммен Ж.Ы.Намазбаева өз еңбегінде: “Айналасындағылардың берген бағасын оқушының дұрыс қабылдауы, Жоғары қабілеттіліктерді зерттеушілер дарындылықтың жеке тұлғаның қалыптасуына айтарлықтай әсер Дарындылықтың тұжырымдамалық үлгілерін құрушылар тұлғалық алғышарттарын оның құрылымына енгізеді Психологтардың пікірі бойынша, дарынды балалардың бәрін біріктіретін және оларды Дарынды балалардың өте бір маңызды ерекшелігі олардың қабілеттерінің жан-жақтылығы А.Г. Асмолов былай есептейді: «Дарынды адамның қабілеттерінің қыры сантөбелі, К.Г. Юнгтың пікірінше, дарынды баланың, тіпті қолайсыз сипаттамаларының да Дж. Брунер: «Олар анағұрлым батылырақ әрі сонымен бір уақытта К.Г. Юнг дарынды сәбидің тұлғасына бейүйлесімділіктің тән болуы мүмкіндігін Э.Ландаудың пікіріне сүйенер болсақ, дарынды бала өзінің бітімінде бірнеше Дарынды балалардың әділеттілік сезімі күшті дамыған және ол барынша Кейбір психологтар, дарынды баланы өзінің эмоциялық сезімталдығының күшіне орай, Дарынды балалар әлеуметтік ортаға бейімделудің қиындықтарын басынан кешіріп, бұл Кейбір зерттеушілер дәлелдегеніндей [80,100], дарынды балалардың арасында психикалық-жүйке қуаты Дарынды оқушылар бәрін қабылдайды, әрі бәріне үн қатады. Олардың Американдық психологтар атап көрсеткендей [69,127], ой-түйсігі оның жасынан үнемі Отандық психологияда жәй және ақыл-ойы кеміс балаларды үздіксіз зерттеу Сөйтіп, әдебиеттерді талдау, дарынды тұлғаның сипаты, әдетте, жеделтетілген психикалық Тұлғаның дамуына қоғамның ықпалы отбасындағы тәрбие мен мектептегі оқыту Н.С. Лейтес [74], ақыл-ойы дамуы ертерек өрлеген балалардың өзіне Алғашқы және негізгі кедергі, В.С.Юркевич түсінігінде баланың өзгелерге ұқсауды «Дарынды балалар мен жасөспірімдердің диагностикасы мен дамуы» деген мақаласында Дарынды оқушыларда ұшырасатын әлеуметтік мәселелерді жіктей отырып, біз мынадай Кінәраттану сезімінің негізі сонау сәби шағында, отбасындағы тәрбие барысында Ата-аналары тарапынан осындай тәсілмен көрсетілетін қысым, дарынды баланың “Мен Өзін-өзі бағалаудың ондай төмендеушілігін түсіндіретін себептердің негізгілері ең алдымен Егер де бала әлеуметтік ортада айқындалған қажетті деңгейге жетпеген Өзін-өзі бағалаушылықтың төмендеуіне айтарлықтай әсерін тигізетін келесі жағдаят, мектеп Қазіргі заманғы мектептер, оның қабырғасында үстемдік құратын қатаң қағидалар Оқу жетістіктерді көбінесе ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын меңгеруімен Мұнымен қоса, дарынды балалардың өздеріне тән шығармашылық қызығушылық өрісі Н. С. Лейтестің өзі дарынды балалардың айрықша санатын бөліп Көбіне-көп мектепте шығармашыл дарынды бала ересектер тарапынан назардың жеткіліксіздігін Дарынды бала үшін, әсіресе, бастауыш мектепте, мұғалімнің тапсырмасын дұрыс Зерттеу нәтижелері шығармашылық дарындылығы бар бүлдіршіндердің қарым-қатынаста қиындықтары болатынын, Шығармашыл дарынды балаларға тән сипаттардың бірі нонконформизм болып табылады. Жалпы білім беретін мектептегі оқу жағдайларында дарынды балалардың Әрбір адамның ерекшеленуге мұқтаждығы болады, шығармашыл дарынды бүлдіршінде осынау Түзету көбіне-көп адамның өзіндік қорына басым бейімделумен жүзеге асады. 2 кесте Психикалық құрылымдар сипаты Жасы Психикалық жаңақұрылымдардың мазмұны 0-1 жас Әдейі әрекет етушілік, еліктеушілік 1-3 жас Іс-әрекет құралдарын меңгерушілік, белсенді сөйлеу, өзіндік санасы 3-6 жас Белгілерді қолдану, жинақталған ережелерге бағыт ұстау; танымдық 6-10 жас Әрекеттердің еркіндігі, ішкі жоспары, тітіркеніс 10-15 жас Ересектігін сезінушілік; «жолдастық ережесін» жасауы; парасаттану және 15-18 жас Жеке сана-сезімі; жасөспірімдік көзқарас; «өмірлік жоспарлар», дүниетаным Әрбір практикалық психолог кәсіби қызметке келгенде, аксиоматиканы құрады. Ең Мұндай міндеттердің шешу ережелері туралы жалпы қабылданған түсінікке бағытталған Адамды жетілдірудің жеке мүмкіншіліктеріне бағытталған жол. Осы екеуі де бірін-бірі жоққа шығармайды, дейтұрғанмен, салыстырмалы Егер де бұлардың алғашқысына сүйенер болсақ, онда оның түзетушілік Психологиялық-педагогикалық кеңес беру кәсіп ретінде психотерапиядан бөлініп шыққан, психологиялық Психологиялық – педагогикалық кеңес негізгі ережелерді қамтиды: Кеңес беру адамның таңдауына және жеке қалауы бойынша әрекет Кеңес беру жаңа мінез-құлыққа үйренуге жәрдемдеседі. Кеңес беру жеке тұлғаның дамуына ықпалын тигізеді. Кеңес бергенде оқушының жауапкершілігі баса көрсетіледі, яғни, тәуелсіз, жауапты Кеңес берудегі өзара түсінушілік, ынтымақтастықтың басым болуы. Зерттеулерде психологиялық кеңес берудің мақсатын былайша көрсетеді: - Кейбір шарасыз әлеуметтік шектеулерге қарамастан, жеке тұлғаның өнімдірек - Жаңа өмірлік жағдаяттарға тап болған кезде, қиындықтарды жеңу - Маңызды шешімдердің тиімді қабылдануын қамтамасыз ету. Кеңес беру - Қарым-қатынас мәдениетін жолға қойып, сақтау икемділігін дамыту. Қарым-қатынас - Жеке тұлға қуатының жүзеге асуы мен артуын жеңілдету, 1.2 Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту жағдайлары Дарындылықтың дамуын зерттеуде оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктері мен ақыл-ой дамуы Шығармашылық дарындылықтың ең маңызды психологиялық анықтауышы ретінде – ақыл-ой Көптеген психологтар анықтаған [82,74,65] дарындылықтың ықтимал теориясы дарынды балалардың Дарындылықтың маңыздылығы мен прагматикалық-гуманистік бағдарға сай, баланың жеке тұлғалық Дарынды балалармен жүргізілетін жұмыс жалпы білім беретін мектеп бағдарламасынан Дарындылықты зерттеген Дж.Рензулли, дарынды балалардың дамуы негізінде ақыл-ойларының жұмыс Соңғы онжылдықтағы зерттеушілер талант пен дарындылықтың өзінен өзі пайда 1-2% вундеркиндтерді ғана есептеп, жасы бойынша іріктелген балалардың 25%-ына Демек, талантты балаларды арнайы оқыту немесе бағдарламалар тиімділігін Бағдарламалардың тиімділігі балалардың мүмкіндіктері мен талаптарына сәйкес келумен тығыз Дарынды балалардың психологиялық ерекшеліктері немесе «дарындылық белгілері» психологтар арасындағы Шығармашылық дарындылық белгілерінің тізімдерінің сараптамасы мінез-құлық аспектілерімен байланысты сипаттамалардың зерттеу кезінде білімге ерекше құштарлық танытатын жоғары қажеттілік; ақыл-ойдың жоғары қажеттілігі; тек кешегі мен бүгінгі ғана емес, болашақ абстрактылы идеялар белгілі бір іс-әрекетке, кәсіпке аса қызығушылық таныту, бір іспен өз бетімен белгілі бір мақсатқа жетуге табандылық көрсете білу; абстрактылы–логикалық ойлаудың жоғары деңгейін таныту; стандартты емес идеялар мен мәселені шешудің жаңа тәсілдерін таба тапсырмаларды өз бетімен ойлай және шеше білуге ұмтылу. Л.Нарықбаева, С.И.Қалиева пікірінше адам іс-әрекетінің әлеуметтік маңызды сферасындағы жоғары М.Воллах, К.Коган ұсынып отырған ішкі талаптарға бейімделу ерекшеліктерімен айқындалатын Ғылыми әдебиеттердің сараптамасы негізінде дарынды балалардың сипаттамасын беруге болады 3 кесте Дарынды балалар сипаттамасы Дарындылық тың факторлары Құрамды бөліктер Ерекшеліктерінің көрінісі Ақыл-ой Жалпы қабілетті лік - ақыл-ой коэффициенті 120 балдан жоғары; - ерекше есте сақтау; - ауызша түсіну және ойды нақты баяндау; - сөйлеу шапшаңдығы, мол сөздік қор; - есептеуіш қабілеттіліктер; - ойлау өткірлігі (қабылдау жылдамдығы); - қабылдау кеңдігі (объектімен кең композициялар құру); - жүйелі білім құрылымы (ақпаратты өңдеу, анализ-синтез, индукция-дедукция); - аса жоғары тұрақталған көзқарас; - байқағыштық; - когнетивті қабілеттілік. Арнайы қабілетті лік - академиялық (жеке пәндер бойынша жоғарғы нәтижелер); - лингвистикалық (тілді қолдану қабілеттігі); - қисынды - математикалық (объектілермен, символдармен, белгілермен жұмыс жасау); - кеңістік (үлгілермен, фигуралармен, суреттермен жұмыс жасау және көрермендерге - музыкалық (орындау, шығару); - жеке тұлғалық (өз сезімін басқару, ажырата білу, сараптама Шығармашы лық Шығармашылық ойлау - мәселені түсінушілік (олардың танылуы, табылуы); - шапшаңдық (түрлі идеяларды генерациялаудағы шапшаңдық); - икемділік (мәселені шешу мүмкіндігіне жеңіл ауысу); - түпнұсқалық (объектіні дамыту, жаңа шешімдер, идеялар); - нонконформизм (мәселелерді шешудің ұлттық емес стратегиялары); - антиципация (мәселені шешу тәсілдерін алдын ала қарастыру); - идеал эталондарды құру мүмкіндігі. Шығарма шылық қабілетті ліктер - елестету (фантазия); - ассоциативті есте сақтау; - жоспарлау; - шешімдерді қабылдау; - шешімдерді жүзеге асыру; -зерттеушілік белсенділік; - эмоционалды белсенділік; - сезіну; -аналитикалық қабілеттіліктер (идеяларды бағалай білу дағдысы); - өзін-өзі дамыту; - түпнұсқалы шешімдерге жету. Мотивация Танымдық қажетті ліктер - білімге құштарлық, танымдық белсенділік; - ақыл-ой еңбегін қанағаттандыру; - оқудың шапшаң жылдамдығы мен ептілігі; - әрекет етудің белгілі бір жақтарына жоғары сезімталдық. Мақсатқа тұрақты лық - тұрақты қызығушылық; - перфекционизм (жоғары нәтижелерге жетуге тырысу); - мақсатқа жетудегі тұрақтылығы; - мүмкіндіктерін таратуға ұмтылу; - еркіндікке тұрақтылық; - еңбексүйгіштік, жұмысқа қабілеттілік; - өзін-өзі тәрбиелеу («барлығын өз бетінше жасау»); - өзін-өзі сынай білуі. Оқушының тұлғалық әлеуметтік бейімделуі Жанұя Мектеп Қоғам - өз қатарымен, ересектермен өзара қарым-қатынасын орната білу - ынталылық (тәуекелге бел буу); - өзіндік және өзгелердің іс-әрекет өнімдеріне баға беру қабілеттілігі; - өзін және өзгелерді түсіне білуі; - іс-әрекетте тәуелсіздігі; - шарттылыққа көңіл бөлудің болмауы; - жалпыға бірдей стандартты қабылдамау; - эстетикалық, ұнамды құндылықтары; - әзіл-оспақты нәзік сезіну; - ашық темперамент; - идеяның құндылығына адамдарды көндіре білу дағдысы; - өзін-өзі басқару, өзіндік жауапкершілік; - Мен-концепциясы (өз-өзіне сенімділік және өзін-өзі адекватты бағалауы). Дарынды балалардың мінез-құлық ерекшеліктерін қарастыра отырып, біз мұндай балалар Басқа да білім саласында реформалар қайта қарау мен жаңа Өмірдің өзі ақпараттардың, технологиялардың және іс-әрекет түрлері көлемінің тез Шығармашылық қабілеттің дамуы әрбір балаға қажет екендігін, әр тұлғаның Дарынды балаларды оқыту бағдарламасы олардың мүмкіндіктері мен талаптарына және оқу пәндерінің сандық және сапалық ерекшеліктері; оқыту мазмұны әрбір оқу пәнінің мазмұны шығармашылық жұмыстарға бөлінуі; тақырыптық тараулар мол мазмұнды және зерттеушілік сипатта болып әр тарау көлемі мәліметтер қорына байланысты түрлі мөлшерде берілуі. Бұл тәсіл оқытудың негізгі бағыттарына, яғни білім, білік, дағдыны Бағдарлама бөлімдері арасында және пәндер Оқытудың мазмұнын құрудың дәстүрлі сипаты нақтылықтың жоғары деңгейіне деген Бұл мәселелерді шешудің ең негізгі амалы – мазмұн көлемін Осы тәсілмен біз шығармашылық дарындылықты дамыту үшін оқыту мазмұнын Тақырыптық тараулар бойынша мазмұндық сипатының толықтығы; Ғаламдық, кең таралған тақырыптар мен мәселелерді оқыту; Дарынды балалардың білімге құштарлығын оятатын мазмұнды тақырыптарды оқытуға, шығармашылық Мазмұндық өзара ішкі байланысты қалыпқа келтіру, білім саласына байланысты Аталған төрт принцип те бір-бірімен тығыз байланысты, біреуінің жүзеге Біз баланың жеке шығармашылық қабілетінің даму мәселелеріне, дарынды балалардың Егер біз С.Кэплан еңбегінде жақсы жарияланған (1982ж.) дүниежүзілік дарынды Дарынды балаларға арналған бағдарламалар талаптар сипаттамасы төмендегідей: Оқушылар таңдаған тақырыптарды тереңдете оқыту мүмкіндіктерінің болуы; Оқыту барысында өзіндік жауапкершілікті, яғни бала өзін-өзі басқара отырып, Зерттеу жұмыстарын жүргізу тәсілдерін дамыту; Абстрактылы-логикалық, шығармашылық ойлау қабілеттерін арттыру; Жаңа ой таба білуге ынталандыру; Алуан түрлі әдіс-тәсілдер, мәліметтер қолдану арқылы жаңа жұмыстар табуға Өзін-өзі танып білу, өз мүмкіндіктерін сезіну, өзге адамдардың Әр түрлі критерийлер көмегімен жұмыс нәтижелерін, өз жұмысын бағалай Дарынды балаларды оқытудың мақсатты бағдарламасы барлық талаптарға жауап беруі Ортақ бағыт ретінде білім, білік, дағдыларының меңгерілуі немесе баланың Зерттеулер көрсеткендей, дарынды балаларға арналған білім беру бағдарламаларын құрудың Екінші тәсіл, оқыту мазмұнын өзгерту немесе байыту, яғни тереңдетумен Өз ерекшеліктерімен қатар, бұл тәсілдің кемшіліктері де бар: біріншіден, бұл бастапқы оқыту сатыларында толық жүзеге аспайды; екіншіден, математиканы оқуды жеңіл меңгеретін кіші жастағы балаларды сол үшіншіден, бастауыш сынып оқушыларына «өзін-өзі танып білуіне» мүмкіндік берілмейді. Сонымен, тереңдете және жеделдете оқыту кезінде баланың шығармашылық қабілеттерінің Жоғарыда айтып кеткеніміздей, баланың шығармашылық ойлау қабілеттерінің дамуы дарынды Оқыту мақсатына сәйкес бағдарламаларды екі түрге бөлуге болады: бірінші тобына, жоғарғы ойлау үрдісін, яғни шығармашылық, логикалық ойлау, екінші тобына, өз мәселелері ретінде жеке-эмоционалды даму саласын қарастыратын Шығармашылық ойлап - табудың әр түрлі тәсілдерін үйрене отырып, Демек, жеделдете дамыту да, мектеп курсын тереңдету де, тренингтік Оқыту мен дамыту бағдарламалары баланың шығармашылық қабілеттерінің дамуы мен Мектеп дарынды балаларды оқыту, дамыту ортасы болу үшін оқыту Оқу пәндерінің көбеюі, қазіргі кездегі ақпараттық-технологиялық өзгерістердің пайда болуы Кіріктірілген бағдарламалар – тақырыптарды, бөлімдерді кіріктіру принципімен құрылған оқыту 1. пәнішілік, белгілі бір пән ішіндегі тақырыптарды кіріктіру; 2. пәнаралық, әртүрлі пәндер арасындағы тақырыптарды кіріктіру. Аталған мазмұндық ортаның ерекшелігіне және тақырыптар арасындағы байланысқа қарай Жай кіріктірулер кезінде бағдарлама негізі әр алуан тақырыптарды немесе Дегенмен, жай кіріктірулер кезінде бағдарламаның ішкі мазмұны, әр пәннен Жанама түрдегі кіріктірудің жақсы нұсқалары ретінде Эльконин-Давыдовтың дамыта оқыту Оқу мазмұнын арттырудың бірінші тәсілі, әр тақырыпты терең, шығармашыл 1 сурет «Жай» кіріктірілу Ресейде кеңінен танымал дамыта оқытуға бағытталған Эльконин-Давыдов жүйесі Сонымен, дарынды балаларды оқыту мен тәрбиелеуді өз деңгейінде Пәнаралық кіріктіре оқыту моделі білім беру, дамыту, оқыта отырып Мазмұнды біріктіру міндетті бағдарламаларда қарастырылған бөлімдерді тереңдете оқыту уақытының Пәнаралық тақырыптық шығармашылық оқыту технологиясы дарынды балалар үшін әр 2 сурет Пәнаралық оқыту курсы негізіндегі оқу бағдарламаларының жіктелуі Барлық балалар үшін шығармашылық оқытудың тиімділігін айтпай кетуге болмайды. Я. Коменский: «Педагог үшін ең бастысы Сондықтан шығармашылық оқыту дарынды, талантты Шығармашылық оқыту идеялары оқу түрінің Д. Треффингер ұсынған осындай модельдердің 4 кесте Д. Треффингер ұсынған шығармашылық оқыту моделі Когнитивті бөлім Деңгейлер Аффективті бөлімі Өзіндік зерттеу. “Маман” ретінде іс-тәжірибесі ІІІ деңгей Мәселелерді шешуге және жүзеге асыруға араласу Бағалау интериоризациясы, өзін-өзі басқару қозғалысы, тұрмыста шығармашылық стильді қолдануы Қолдану Саралау Синтез Бағалау Әдіснамалық және зерттеушілік дағды Метафора және аналогия ІІ деңгей Күрделі ойлау жүйесі және процестер Даму үрдісін сезінуі күрделі жайларды; күйзелістерді сезінуі; шығармашылықта психологиялық сақтық; ойлап табу, елестету. Шапшаңдық Икемділік Түпнұсқалық Идеяларды өңдеуге қабілеттілік Тану және сақтау І деңгей Дивергентті функциялар Білімге құштарлық; жауап табуға құлшыныс; мәселелерге сезімталдық; өз-өзіне сенімділік; анықталмаған жайларға төзімділік. Бірінші саты «дивергенттік функциялар» деп Бірінші денгейдегі дамуды қамтамасыз ететін 1.Ашықтық - Тапсырма бір ғана дұрыс 2.Әр түрлі идеялар мен жауаптарды 3. Жаңа көзқарастарды қабылдау және қарапайым 4. Бейнетаспа тәрізді қозғалыс – жағдайынан Д. Треффингер өңдеп шығарған «технология» Ынталандырудың «ашық тапсырмаларының» екінші тобы – ерекше Сонымен, белгілі тапсырмалар сұрақтарды қою және жаңа ойлар қолдану Бірінші сатыдағы байланыс тәрізді екінші саты үшін де әр Мәселелердің шығармашылық шешімін табу процесінде мынадай кезеңді атап айтуға Үшінші саты – идеяларды іздестіру. Бұл кезеңде біз анықталған Егер оқытудың басқа модельдеріне жүгінер болсақ, онда біздер жоғарыда Д.Фельдхюстеннің және М. Колоффоның танымал моделі де үш кезеңнен Біз үшін Клаус Урбан ұсынған К.Урбан креативтіліктің теориялық тәсілдерін 2 үлкен класқа бөледі: «когнитивті» 1. Дивергентті ойлау және әрекет ету. 2. Ортақ білім көзі және ойлар базасы. 3. Арнайы білік және дағдылар базасы. Жеке тұлғалық белгілері: 1. Тапсырмаға назар аудару және орындау. 2. Насихат жүргізу және дәлелдеу 3. Анықталмағандыққа төзімділік. Бұл бөліктердің барлығы әр түрлі комбинацияларда өзара байланыста болады, Сонымен, К.Урбан ұсынып отырған креативтілік моделі оның дамуын жүйелі А.М.Матюшкин дамытқан шығармашылық дарындылықты дамыту баланың зерттеушілік белсенділігі ерте Зерттеушілер шығармашылық дарындылықты ынталандырудың мынадай тәсілдерін ұсынады: Ынтымақтастық атмосфераны қамтамасыз ету; Баланы қоршаған ортаны және пәндік білімге құштарлығын арттыру үшін Ерекше идеялар айтуды марапаттау; Әр ғылым саласында қолданылатын ойлаудың дивергентті типінің сұрақтарын кең Өзекті мәселені шешу мақсатында шығармашылық мысалдар қолдану; Балаларға белсенді сұрақтар қоюға мүмкіндік туғызу [57,49-б.]. Балалардың шығармашылық дарындылығын дамытуды ынталандыру шарттарына психологтар мына факторларды Американдық ұстаз Р.Митч, мысалы, өмірдегі құндылықтарды талдау дарынды балалардың Білім беру ортасы дарынды балалардың дамуын ынталандырудың генераторы болып Педагогтардың көпшілігі ата-аналар дарынды балаларының дамуын ынталандыратын атмосфераны қалыптастыра Жаңа заман талаптарына сай уақыт жетіспейтіндіктен ата-ананың отбасының жағдайын Оқушының дарындылығын қалыптастыру мұғалімдерге, оның педагогикалық шеберлігінің сапалылығына байланысты. Әдебиеттерге талдау көрсеткендей, білім беру міндеттерінің бірі баланың өз Баланың өз тәжірибесіне сүйенуі; Іс - әрекет үстінде оқыту; Тәжірибе жасауға және бақылауға үйрету; Жеке және ұжыммен жұмысты кезек орындату. Бастауыш сыныптың дарынды балаларын оқытуда басты бағыт педагогтың белсенді Бала дарындылығының креативті білім беру ортасында даму шарттарын жеке Бұл көрсеткіштер дарынды балалардың оқу – іс-әрекетін орындау ерекшеліктерін Жеке тұлғаның дарындылық деңгейі қаншалықты жоғары болса, оның танымдық 4 сурет Дарындылықтың креативті білім беру ортасында көріну сипаты Осыдан көріп отырғанымыздай, жеке баланың дарындылығы өзінің Дж.Дьюи еңбектерінде [88] мектептегі көппәнділіктен, ретсіздіктен, репродуктивтіліктен зардап шегіп Бұл әдістің мақсаты – оқушының ақыл-ойына ғылыми жаңалық ашатын, Зерттеу әдістерін табу процесін немесе нақтылықты тануды қамтитындығымен шығармашылық А.М.Матюшкин ұсынған ойлау актысының толық құрылымы продуктивті, шығармашылық ой Білім алушының ойлау процесі екі бағытта жүзеге асады: индуктивті Бала ортақ идеялар іздеу барысында өз ойын дәлелдеу үшін Бала өз ойын дәлелдеу үшін өздігінен шындыққа жанасатын, бірақ В.В.Зеньковский: «Біз ересектер балалар тәрізді қателіктер жібермейміз, бірақ өзімізге Я.А. Коменский пікірінше, «бала өзінен басқа баланың ақыл-ойын бізден, Біз үшін баланы дамытудағы бірігіп әрекет ету мен тіл Зерттеудің келесі бағыты оқушының психологиялық дамуындағы бірігіп әрекет етудің Зерттеудің соңғы бағытында біз тіл табысуға үйретудің ролін анықтауымыз Оқыту процесіндегі тілдесу принциптерінің жүзеге асуына шарт қойылу қажеттіліктері Жан Пиаже: «Баланың ересек адамдармен тіл табысуы «төменнен жоғарыға Сондықтан оқыту процесінде тілдесу принципінің жүзеге асырылуына топтық жұмыстар Сонымен түрлі әдебиеттерді ғылыми педагогикалық-психологиялық теориялық талдауларымыз бен оның Анықтаманың мазмұны бізге бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың Ғылыми-педагогикалық, оқу-әдістемелік әдебиеттерді талдау бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын 5 кесте Оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі Компоненттер Өлшемдері Көрсеткіштері Мотивациялық-еріктік Шығармашылық іс-әрекетке құндылық бағдарының болуы шығармашылық іс-әрекетке тұрақ-ты дербес шығармашылық іс-әрекетке тұрақты қажетсіну; шығармашылық нәтижеге ұмтылу. Танымдық-ин-теллектуалдық Шығармашылық ой-өрісінің тереңдігі және танымдық-интеллектуалдық дербестігінің болуы. - - шығармашылық дарындылыққа тән психологиялық сапалары мен шығармашылық іс-әрекет - интеллектуалдық тапсырмаларды шешу мүмкіндіктері. Креативтілік Білім алуға шығармашылық бағдар тұрғысынан түсінуі және шығармашылық - нәтижеге жетуде дәстүрлі емес әдістер мен тұжырымдарға келуі; - өз тәжірибесін негізге ала отырып, оны сапалық тұрғыда - шығармашылық нәтижелерге жетуді тұрақты қажетсіну. Рефлексиялық бағалау Шығармашылық дарындылығын дамытуда рефлексиялық іс-әрекеттің үйлесімділігі мен - танымдық ізденімпаздығының жоғары деңгейі; - объективті бағалау және ішкі рефлексиялық мүмкіндіктерінің дамуы; - ұжымдық шығармашылыққа бастамшылдық идеясын көрсетуі. Креативті деңгей - өзін-өзі дамытуға, жаңаны ашуға, шығармашылық іс-әрекетке Интегративті деңгей – шығармашылық қызығушылықтың жеткілікті деңгейі, белгілі бір Когнитивті деңгей – танымдық қызығушылықтары басым болғанмен, өзін-өзі үнемі Сонымен, ұсынылып отырған шығармашылық дарындылықты дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі оқушылардың Дарындылықты дамыту мәселесі бойынша жасалған теориялық талдаулар негізінде мына ХХІ ғасырдың әлеуметтік-экономикалық көзқарасы шығармашылық тұлғаны қалыптастыру мәселелерін қоғамдық Шығармашыл дарынды тұлғаны дамыту бойынша жұмысты ұйымдастыру оқушының тұлғалық Дарындылық феноменін зерттейтін ғылыми ойдың дамуына өткенді шолу көзқарасы Шығармашылық дарындылық мәселелері жөніндегі ғылыми ақпарат көздерін зерделеу берілген Шығармашылық дарындылық - ақыл-ой және мотивациялық факторлар ықпалдастығында осы Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді талдау, мектеп тәжірибесін зерделеу – дарындылықты дамытуда Шығармашылық дарындылықты дамытудың теориялық негіздері танымдық іс-әрекет үрдісінде оқушының 7. Танымдық іс-әрекет үрдісінде оқушыны көркем бейнелер әлеміне тарту Тарау 2 Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудағы тәжірибелік-эксперименттік 2.1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық ХХ1 ғасырдың көкжиегінде өтіп жатқан білім беру жүйесінің қайта - балаларды бақылау әдістерінің сан алуан жолдары (табиғи және - белгілі бір шығармашылық дарындылық жағдайын талдау міндетіне орай, - баланың отбасылық жағдайы туралы, ерте балалық шағындағы дамуы - арнаулы психодиагностикалық тренингтер; - балалардың тәртібін мұғалімдердің, ата-аналардың, тәрбиешілердің сараптамалық бағалауы; - арнаулы бағдарламалар бойынша «байқау» сабақтарын өткізу, балаларды арнаулы - ұжымдық шығармашылық істерді даярлау барысында балалардың рөлдік ойындарға, - балалардың шығармашылық қызметінің нақтылы өнімдерін кәсіби шебер мамандардың - сан алуан зейіндік және пәндік олимпиадаларды, конференцияларды, спорт Мектепте оқушылардың шығармашылық дарындылығын анықтауда Векслер тестін пайдалану маңызды Д. Векслер жасаған шығармашылық дарындылықты өлшеу шкаласы, анағұрлым белгілірек Г. Айзенктің парасаттылық тестілері Г.Айзенктің парасаттылық тестілері, әдетте, адам өзіне-өзі диагностика жасау үшін Біздің жұмысымызда салмақты назар аударғымыз келетін бір жәйт, дарынды Зерттеуімізге жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарының оқушылары қатыстырылды. Жалпы білім беретін мектептің жасөспірімдері арасындағы агрессивтіліктің байқалуын зерттеу 6 кесте Л.Басс пен А.Даркидың әдістемесі бойынша оқушылардың ашуыза көрінісінің орташа мәністерін салыстыру № Ашу-ыза түрі Дарынды оқушы-лар Дарынсыз оқушылар Орташа мәнісі 1 Физикалық агрессивтілік 55,88 57,56 -1,68 2 Вербальді агрессивтілік 56,88 59,24 -2,36 3 Жанама агрессивтілік 80,04 74,88 +5,16 4 Негативтілік 68,08 59,36 +8,72 5 Ашуланшақтық 44,16 50,2 -6,04 6 Сезіктенушілік 71,8 61,76 +10,04 7 Өкпе 36,56 30,76 +5,8 8 Аутоагрессия 51,52 39,88 +11,64 Ондай психикалық жағдайды 8 шкаланың көмегімен сипаттауға болады: Дене күшін басқа адамға қарсы қолдану – физикалық агрессивтілік. - Жағымсыз сезімдерін түрі арқылы сияқты (ұрыс-керіс, айқай-шу, шыңғыру), - Басқа адамға бағытталған сынның, әзілдің жанама жолмен қолданылуы - Әдетте, беделді мен басшылықққа қарсы бағытталған мінез-құлықтың қарсылық - Ызалануға бейімділік, сәл-пәлдің өзінен күйгелектікпен, өткірлікпен, тұрпайылықпен ызаға - Айналадағылар зиян тигізгісі келеді деген күмәннен шығатын, қасындағы - Ақиқат болмасада жанама жаласы үшін, нақ біреуге немесе - Қаралушының өзін жаман адам болып табылады, дұрыс жасамады Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныбында бейімделу деңгейін тексеру Сауалнамаға 4 шкала енгізілген: 1. Жүріс-тұрысын реттеу шкаласы - психикалық-жүйке күйзелісіне бейімділігін, өзін-өзі 2. Коммуникативті қуат шкаласы - коммуникативтік қабілеттерінің, ашушаңдығының, тартысшылдығының 3. Адамгершілік қалыптылығының шкаласы - әлеуметшілдігінің деңгейін, жалпықабылданған мінез-құлық 4. Әлеуметтік-психологиялық бейімделудің жеке қуатының шкаласы - (жоғарыда аталған № Бейімделу түрлері Дарынды оқушы Дарынсыз оқушы Орташа мәнісі арасын-дағы айыр-машылық 1 жүріс-тұрысын реттеу 48,68 11,76 +33,92 2 коммуникативті қуат 19,88 14,24 +5,64 3 адамгершілік қалыптылығы 8,84 8,84 0 4 жеке қуатының шкаласы 74,4 34,84 +39,56 7 кесте «Бейімдеушілік» әдістемесі бойынша оқушылардың бейімделу көрсеткіштерінің орташа мәнісін салыстыру Сонымен, сауалнамалар нәтижелерін пайдалана отырып, біз дарынды және дарынсыз «Бейімдеушілік» жеке сауалнамасының көмегімен, сондай-ақ, бейімделу деңгейіндегі айырмашылықтар да Қолданылған әдістемелер нәтижесін қорытындылай отырып, мынадай мәселелер ескерілуі қажет - Оқушылардың когнитивті сияқты, әлеуметтік өрістерде де дарындылық және - Дарынды балалармен жұмыс барысында мұғалімдер, шығармашыл дарынды балалар - Дарынды оқушылардың ұмтылыстарының деңгейін, өзін-өзі бағалаушылығын, оның қызметінің - Ата-аналар оқушылардың сауалдарын ынтамен тыңдауы керек, оның немен - Ата-аналар мен мұғалімдер «мадақ реңкінің» құрылуынан сақтануы, сәбидің Көңіл-күй тұрақтылығы тренингтеріне атсалысу. Сонымен қатар, бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуда мынадай Әлеуметтік-психологиялық тренинг Мақсаты: Адамдардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту, өзін және қоршағандарды тиісінше Жаттығу уақыты: 2 сағат Материалдар мен құрал-жабдықтар: жұмсақ креслолар, орындықтар, таза қағаз парақтары, Жұмыс мазмұны мен орындау тәртібі: жаттығу тақырыбы бойынша дайындалу. Жаттығудың алдында бой сергіту жүреді. Жүргізуші танысуды ұсынады, әрі Метафора Әркім үшін де өзінің айналасындағыларға қалай әсер еткенін, қандай Бейнелеме Назар аударыңыздар! Сіздердің әрбіреуіңіз бүгінгі кездесу кезінде өзінің жеке Не үшін жақсы көреміз? Айналамыздағылармен өзара әрекетке түсе отырып, біз әдетте, бұлардың өзімізге Шеңбер бойынша сөйлем Қайсыбір қарапайым сөйлемді таңдап алайық, мысалы: «бақта алмалар түсіп Көпшіліктің назары Ойынға қатысушылардың бәріне нақ бір сол қарапайым тапсырманы орындау Айна Қазір біз аса күрделі емес бірнеше тапсырманы орындауды дәлірек Осынау тапсырмалардың ерекшеліктері сонда, бұлардың әрбіреуін сіздер екеулеп орындайтын Нәтижелерін шығару Жаттығу аяқталысымен, нәтижелері шығарылады, қатысушылар оны талқылайды және өздерінің Баланың тапқырлығын анықтауда мынадай тапсырмалар ұсынылады Бөлмеде 4 бұрыш бар. Әр бұрышта мысық отыр. Әр Қандай ыдыстан тамақты жеуге болмайды? (бос) Бос кесенің ішінде қанша құрт болады? (кесе бос, сондықтан Шелекке салынған қар бөлмеге сағат 5-те әкелінді. Сағат 6-да Бала сағат онда ұйқыдан тұрды. Егер ол екі сағат Бауыры 10 жаста, ал ағасы 13 жаста. Бауыры 12-ге Балалар аулада қардан аққала жасады. Серуеннен кейін 18 қолғап Қарындаш 3 бөлікке кесілді. Сонда ол неше бөлік жасады? Көлікте 21 жолаушы келе жатты. Аялдамадан 5 жолаушыдан басқасының Үш қоян келе жатыр. Біреуі екеуінің алдында, тағы біреуі Нәтижені талдау Әр сұраққа 5 секундтан уақыт беріледі (50 секунд) Уақытында айтылған дұрыс жауапқа – 5 ұпай Уақытында айтылмаған дұрыс жауапқа – 2,5 ұпай Уақытында қате берілген жауапқа – 0 ұпай Баланың тапырлығы ол жинаған ұпайдың жалпы санымен анықталады. 50-ұпай - өте жоғары 48-49 ұпай – жоғары 25-40 ұпай – орташа 12-15 ұпай – төмен 0-3 ұпай - өте төмен Зерттеу хаттамасы (үлгі ретінде) Оқушының аты-жөні __________________ Сынып____________ № Тапсырма Уақыты Ұпай Нәтижесі 1 2 3 4 5 2. Көркемдік іс-әрекеті Бейнелеу өнері Әдістеме «Күлдіргі ойыншықтар» Мақсаты: сурет салуға қажетті білім және іскерліктер деңгейін анықтау. Өткізілу барысы: Әдістемені өткізуде күлдіргі ойыншықтар деп аталатын кітапша Тапсырма. Балаға бірде жылаған, бірде күлген, бірде қорыққан кейіп Нәтижені талдау Бала салған сурет төмендегі өлшемдер бойынша талданады. Талдау критерийлері: Бейнені кеңістікте бере білуі. Кейіпкердің образын көрсететенідей оның өзіне ғана тән кейбір даралаушы Түрлі-түсті бояуларды тиімді пайдалана алу. Әдістеме «Сюжетті сурет салу» Мақсаты: сурет салуға қажетті білім және іскерліктер деңгейін анықтау. Өткізілу барысы: Балаға әжесінің сандығын ою-өрнектермен әшекейлеу ұсынылады. Нәтижені талдау Суреттерді біріншіден, өрнектерді орналастыру бойынша, екіншіден қылқаламмен жұмыс істеудің Әдістеме «Жапсыру» Мақсаты: Жапсыру жұмысы үшін қажетті білім, іскерлік және дағдысының Өткізілу барысы. Балаға «Әжемнің кілемі» тақырыбы бойынша жапсыру жұмысын Нәтижені талдау Бала орындаған жұмысты біріншіден, қайшымен жұмыс істей білу іскерлігі Әдістеме «Құрастыру» Мақсаты: бала бойындағы жақсы техникалық дағдылар мен іскерліктерді және Өткізілу барысы. Балаға «Біздің көпір» тақырыбы бойынша, әр түрлі Нәтижені талдау Баланың жұмысын, біріншіден, құрастырушылық-техникалық әрекеті бойынша, екіншіден, кеңістікті бағдарлай Тілінің даму деңгейін анықтауға арналған әдістемелер жинағы Мақсаты: баланың сөздік қорын, логикалық ойлау деңгейін, себеп-салдарлық байланысты Әдістеме 1 Өткізілу барысы. Балаға белгілі бір уақыт ішінде төмендегі ертегілердің «Тазша бала»; «Құлақ» «Алтын сақа»; «Ақымақ қасқыр» және т.б. Әдістеме 2 Балаға төмендегі берілген тақырыптар бойынша өздігінен ертегі құрастыру ұсынылады: велосипед тепкісі келген қоян жайлы; билеп, өлең айтқысы келген балық туралы; тоңазтқышта өмір сүрген ит туралы; биіктен секіруге қорқып тұрған құмырсқа туралы; домбырада ойнағысы келген түлкі жайлы. Әдістеме 3 Өткізілу барысы. Балаға төмендегі ертегілердің мазмұнына жаңа персонаждар енгізе «Керқұла атты Кендебай» ертегісіне – жауынгерлер; «Тазша бала» ертегісіне – іс тігетін машина; «Хан мен құмырсқалар» ертегісіне – велосипед; «Түлкі, қасқыр, түйе, арыстан» ертегісіне – төрт бөлмелі пәтер; «Қасқыр мен лақтар» ертегісіне – бағдаршам. Әдістеме 4 Өткізілу барысы. Балаға келесі ертегі кейіпкерлеріне мінездеме беру ұсынылады: - Алтын сақа» - жалмауыз кемпірге; «Тазша бала» - тазша балаға; «Үш жетім зерек бала» - үш балаға; «Хан мен құмырсқалар» - ханға; «Мақта қыз бен мысық» - мақта қызға. Әдістемелер нәтижесін талдау Жоғарыда берілген әдістемелердің нәтижесін талдау бірдей үлгіде іске асырылады. Ертегіні, біріншіден, тақырыпты таңдауы бойынша, екіншіден, мазмұны бойынша, үшіншіден, Әдістеме 5 Мақсаты: баланың сөздік қорының көлемін анықтау. Өткізілу барысы. Балаға келесі сөздер айтылады, оның бірнеше баламасын Нәтижені талдау Дұрыс және толық жауапқа – 5 ұпай Толық емес жауапқа – 2,5 ұпай Баланың сөздік қорының көлемі, ол жинаған ұпайдың нақты санымен Зерттеу хаттамасы Оқушының аты-жөні __________________ Сынып____________ Жынысы____________ Күні__________ № Тапсырма Уақыты Ұпай Нәтижесі 1 2 3 4 5 Қарым-қатынас және лидерлік әдістеме «Мен қандаймын?» Мақсаты: баланың өзін-өзі бағалауын анықтау. Өткізілу барысы. Жүргізуші таблицада берілген сұрақтар бойынша баладан жауап № Жеке бастың бағаланатын сапалары Иә Жоқ Кейде Білмеймін 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Көп білемін Қабілеттімін Іскермін Мейірімдімін Ақылдымын Ұқыптымын Тіл алғышпын Әдептімін Еңбексүйгішпін Адалмын Нәтижені талдау Иә - 1 ұпай Жоқ – 0 ұпай Баланың өзін бағалауы ол жинаған ұпай санымен анықталады. 10 ұпай - өте жоғары 8-9 ұпай – жоғары 4-7 ұпай – орташа 2-3 ұпай – төмен ұпай - өте төмен Әдістеме «Өзім туралы пікір» Мақсаты: баланың өз адамгершілігін, бойындағы жақсы және жаман қасиеттерін Өткізілу барысы. Балаға төмендегі сұрақтарға жауап беру ұсынылады: Саған өзіңнің қолыңнан не келетінін немесе ненің келмейтінін білу Адамгершілік дегенді қалай түсінесің? Өз бойыңдағы адамгершілік қасиеттеріңді ата (5 секунд) Саған өзің туралы жақсы ойлау не үшін керек деп Сен өзіңді жақсы көресің бе? Нәтижені талдау Әр сұраққа 5 секундтан артық уақыт беріледі (25 секунд). Уақытында айтылған дұрыс жауапқа – 5 ұпай Уақытында айтылмаған дұрыс жауапқа – 2,5 ұпай Уақытында қате берілген жауапқа – 0 ұпай Баланың тапырлығы ол жинаған ұпайдың жалпы санымен анықталады. 25-ұпай - өте жоғары 23-24 ұпай – жоғары 12-20 ұпай – орташа 6-10 ұпай – төмен ұпай - өте төмен Әдістеме «Мен кіммін және мені басқалар қалай қабылдайды?» Мақсаты: баланың өзін бағалауын және өзіне деген қатынасын Өткізілу барысы. Балаға екі парақ қағаз беріледі. Бірінші параққа Әдістеме «Достық қатынастар» Мақсаты: баланың дос туралы түсінігін және қарым-қатынасын анықтау. Өткізілу барысы. Балаға берілген уақытта келесі сұрақтарға жауап беру Сенің ең жақын досың бар ма? Сенің досың бір іспен айналысса, сен де сол іспен Сен досыңа ұнамайтын нәрселерді жасап көрдің бе? Егер жасасаң соңында не болды? Дос болып қалдыңдар ма? Сыныптағы бірге оқитын немесе жақын достарыңның сені ұнатпайтын кездері Нәтижені талдау Дұрыс және толық жауапқа – 5 ұпай Толық емес жауапқа – 2,5 ұпай 25-ұпай - өте жоғары 23-24 ұпай – жоғары 12-20 ұпай – орташа 6-10 ұпай – төмен ұпай - өте төмен Әдістеме «Баланың мектептегі оқуға қатынасы» Мақсаты: баланың оқу себептерін анықтау, оқуға деген қызығушылығының бар Өткізілу барысы. Балаға берілген уақыт ішінде келесі сұрақтарға жауап Сұрақтар: Мектепке не үшін бару керек? Мектепте сен немен шұғылданасың? Мектепке баруға даяр болу үшін не істей алу керек? Сабақ деген не, онда немен айналысады? Мектептегі сабақта өзіңді қалай ұстау керек? Үй тапсырмасы деген не? Үй тапсырмасын не үшін орындау керек? Мектептен келген соң үйде немен айналысасың? Сен мектепке оқуға барғанда өміріңде қандай өзгеріс болды? Сенің мектепке барғың келе ме? Нәтижені талдау Дұрыс және толық жауапқа – 1 ұпай Толық емес жауапқа – 0,5 ұпай Мәселен, «Мектепке не үшін бару керек?» деген сұраққа толық 10 ұпай – мектепте оқуға даяр. 5-7 ұпай – мектепте оқуға толық даяр емес. 5 ұпайдан төмен – мектепте оқуға даяр емес. Сонымен, ұсынылып отырған әдістемелерді пайдалану барысында бастауыш сынып оқушыларының 2.2 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуға бағытталған тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар Бастауыш сынып оқушыларының дарындылығын қалыптастыру туралы теориялық тұжырымдарымыз бен Зерттеу міндеттеріне сәйкес, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүйесі № 14 орта Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар мынадай бағыттарда іске асырылды: бастауыш сынып оқушыларының Эксперименттік жұмыстардың бастауыш сынып оқушыларының оқу үрдісі бағыты бойынша Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарға барлығы 50 оқушы, 2 мектеп мұғалімдері қатыстырылды. Анықтаушы эксперимент нәтижелері мынадай болды: 72% - оқушының шығармашылық 6 сурет Гимназия оқушыларының шығармашылық дарындылығының дамуындағы мотивациялық-еріктік компонентінің 7 сурет Жалпы білім беретін мектеп оқушыларының мотивациялық-еріктік компонентінің Бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін жұмыс оларды қызықтыратындай, жүйелі, білімнің Жүргізілген зерттеуіміздің келесі көрсеткіші олардағы танымдық-интеллектуалдық компоненттің жағдайы мен Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын қалыптастыруда танымдық-интеллектуалдық компоненттің мазмұны Үшінші, креативтік компоненттің даму деңгейіне 8 сурет Гимназия оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы танымдық-интеллектуалдық компоненттерінің 9 сурет Орта мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы танымдық-интеллектуалдық 10 сурет Гимназия оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы креативтік компоненттің 11 сурет Орта мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы креативтік Гимназия және орта мектепте жүргізілген зерттеулерде көрсеткіштердің тәжірибе барысында Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы рефлексиялық-бағалау компоненттің даму 12 сурет Гимназия оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы креативтік компоненттің 13 сурет Орта мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудағы рефлексиялық-бағалау Зерттеу мәліметінен шығатын қорытынды, гимназия болсын, орта мектеп Гимназия мен орта мектептерде жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүйесі бойынша Тәжірибелік эксперименттік жұмыстардың нәтижесін талдай келе, бастауыш сынып оқушыларының 8 кесте Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығының даму деңгейі Деңгей-лер Компоненттер Мотивациялық-еріктік Танымдық-интеллектуал-дық Креативтік Рефлексиялық бағалау экспериментке экспериментке экспериментке Экспериментке дейін кейін дейін кейін дейін кейін дейін кейін Когни-тивті 31,3 11,6 20,1 8,2 21,4 9,6 47,4 9,2 Интег-ративті 69,2 63,2 72,3 61,9 72,5 63,2 50,2 51,3 Креа-тивті 2,4 28,2 10,5 33,7 9,5 29,4 5,3 39,3 Бұл жүйелі зерттеулер мәселені шешудің оңтайлы жолдары бар екенін, Демек, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту Зерттеу нәтижесі ұсынылып отырған әдістеменің тиімділігін көрсетіп, шығармашылық дарындылықты Бастапқы көрсеткіш пен соңғы нәтижелерді салыстыру тәжірибелік-эксперимент барысында жүргізілген Эксперимент жұмыстарын қорытындылай келе, шығармашылық дарындылықты қалыптастыру мәселесі кешенді Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығы проблемалық оқытуды ұйымдастыру, пән 1) Теориялық зерттеулер мен оның практикадағы қолдану аясын, мүмкіндіктерін 2) Ұсынылып отырған тәжірибелік-эксеприменттік жұмыстар нәтижелері мектеп мұғалімдеріне оқу 3) Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүйесі зерттеу барысында өткізілген жұмыстардың тиімділігін 4) Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту арқылы оның 5) Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту – арнайы 6) Оқушылардың шығармашылық дарындылығы – оның жеке тұлғасының қалыптасуының 7) Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуда мотивациялық-еріктік, танымдық-интеллектуалдық, Зерттеу нәтижелері бойынша – мынадай мәселелер қарастырылуы тиіс деп - Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығының даму мәселесі бойынша - Дарынды балаларды іріктеу нәтижелігін жетілдіру мақсатында бастауыш сынып - Оқушыларды ынталандыратын іс-әрекеттер мен шығармашылық дарындылығын дамыту үшін - Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту үрдісінің психологиялық - Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту үшін балалардың - Дарынды балаларды оқыту және дамыту үрдісінің тиімділігін жүйелі - Мониторинг қорытындысы бойынша өз уақытында кіші сынып оқушыларының - Шығармашылық дарындылықтың даму құралы ретінде жаңа ақпараттық технологияларды Қорытынды Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы Оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту психологиялық-педагогикалық және әдістемелік зерттеулердің негізгі Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығы – күрделі үрдіс. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығы үшін оқыту процесінің білім Сонымен, терең білім мен танымдық біліктер оқушылардың ақпаратты теориялық, Оқушылардың шығармашылық дарындылығын қалыптастырудың негізгі бағыты – жеке тұлғаны Сонымен, зерттеу барысында жасалған теориялық қағидалар мен тұжырымдар, бастауыш • Зерттеу барысында бастауыш сынып оқушыларының дарындылығын қалыптастырудың теориялық • Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту туралы отандық, • Қазіргі қоғамның түрлі салаларының әлемдік даму деңгейіне жасалынып • Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту – оқыту • Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығы – жеке тұлғаның • Тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының оң нәтижелері бастауыш сынып оқушыларының шығармышылық Жүргізілген зерттеу нәтижелері оқушылардың шығармашылық дарындылығын қалыптастыруда бірқатар ұсыныстар - бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын қалыптастыруда оқу жұмысын - шығармашылық жұмыстар, рефлексивті ойлаудың креативті сипаттамалары, когнитивті-ерік арналары Зерттеу проблемасы күрделі болғандықтан, оның барлық салаларын жеткілікті дәрежеде Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Білім туралы заң. – Алматы: Юрист, 2002. 2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. – Алматы: Білім, 3. Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру 4. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңын жүзеге асыруға 5. Қазақстан Республикасы орта білім мемлекеттік стандарты. 2- 6. Алтынсарин Ы. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1990. – 7. Құнанбаев А. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Алматы: 8. Уалиханов Ш. Таңдамалы. – Алматы: Жазушы, 1986. – 9. Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. – 10. Құдайбердиев Ш. Шығармалары. – Алматы: Қазақстан, 1991. 11. Дулатов М. Шығармалары. - Алматы, Жазушы, 1991. – 12. Жұмабаев М. Таңдамалы. – Алматы: Ғылым, 1992. – 13. Аймауытов Ж. Комплексті оқыту жолдары. – Қызылорда, 1929. 14. Бөлеев Қ. Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге 15. Жарықбаев Қ.Б. Қазақ халқының тәлім-тәрбие тарихынан. – Алматы: 16. Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие (қазақтың халық педагогикасындағы 17. Шалғынбаева Қ.Қ. Сұлтанмахмұт 18. Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі. – Алматы: Қазақ университеті, 19. Нургалиева Г.К. Психолого-педагогические основы ценностно- ориентированной личности: дис...д.п.н. 20. Керимов Л.К. Қиын жасөспірімді жеке-дара 21. Тойлыбаев Б.А. Бастауыш мектеп оқушыларының дене тәрбиесін беруде 22. Қазмағамбетов А.Г. Научно-педагогические 23. Төлеубекова Р.К. Жоғары сынып оқушыларын жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайда 24. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. –Алма-Ата: 25. Смаилов С.С. Условия активизации познавательной деятельности студентов технического 26. Оспанова Б.А. Научные основы формирования креативности будущего специалиста 27. Тұрғынбаева Б.А. Ұстаздық информашылық. Монография. 28. Абылкасымова А.Е. Формирование познавательной самостоятельности студентов-математиков в системе 29. Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық ізденімпаздығын 30. Бейсенбаева А.А. Теория и практика гуманизации школьного образования. 31. Аренова А.Х. Научно-педагогические основы организации 32. Сабыров Т.С. Оқушы жастардың танымдық әрекетін арттырудағы оқытудың 33. Құдайқұлов М.Ә. Дидактическая проблема формирования 34. Момынбаев Б.К. Теоретические основы 35. Сыздықов О.С. Студенттердің ой-өрісін дамыту-кәсіби 36. Абраман Ш.А. Жоғары техникалық оқу орны студенттерінде кәсіби-техникалық 37. Сейтешев А.С. Профессиональная подготовка будущих специалистов в учебном 38. Саипов А.А. Проблемы подготовки специалистов в системе туризма 39. Уманов Г.А. Учителю - современную подготовку // Основные 40. Әбдіманапов С.А. Теория и практика совершенствования университетского образования. 41. Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. – М., 1973. 42. Выготский Л.С. Собр. соч. в 6-ти т. – 43. Матюшкин А.М. Проблемные ситуации 44. Берушлинский А.В. Субъект: мышление, учение, воображение. – М., 45. Ананьев Б.Г. О проблемах современного человекознания. – М., 46. Божович Л.И. Личность и ее 47. Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. - М.: Наука, 48. Маслоу А. Самоактивизация личности. Тексты. – М., 1982. 49. Пиаже Ж. Избранные психологические труды. – М., 1995. 50. Жексенбаева Ү.Б. Научно-педагогические основы управления системой 51. Нарықбаева Л.М. Научно-практические основы подготовки будущего 52. Байтуреева Г.С. Проблема одаренности //Сов. педагогика, 1940. -№4. 53. Үмбетова Ж.О. Мтодические основы выявления и развития 54. Жумадуллаева О.А. Одаренные дети в детскому саду м 55. Кузнецова С.В. Одаренность малыша: раскрыть, понять, поддержать. –М., 56. Қалиева С.И, Нарикбаева Л.М. Подготовка будущего учителя к 57. Телепнева Н.Н. Развитие творческой одаренности учащихся младших классов 58. Ананьев Б.Г. О таланте и способностях. – М.: 59. Божович Л.И. Проблема 60. Леонтьев А.Н. Проблема деятельности в психологии // Вопросы 61. Петровский А.В. Личность. Деятельность. Коллектив. – М.: Политиздат, 62. Эльконин Д.Б. Возрастные и индивидуальные 63. Бабаев С. Жалпы психология. –Алматы: Дарын, 2005. -352 64. Занков Л.В. Избранные педагогические труды. М.: Педагогика, 1990. 65. Рубинштейн С.Л. Основы общей 66. Крутецкий В.А. Основы педагогическое психологии, 1972. -90 с. 67. Давыдов В.В. Принципы обучения в школе будущего. – 68. Абрамов Г.С. Гениями не рождаются. Общество и способности 69. Брунер Дж. Психология познания: за 70. Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний. –М.,1984.–344 с. 71. Тажибаев Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй 72. Намазбаева Ж.Ы. Развитие умственных способности младших школьников. –М., 73. Матюшкин А.М. Развитие творческой активности 74. Лейтес Н.С. Об умственной одаренности. –М., 1960. -214 75. Юркевич В.С. Одаренный ребенок: иллюзии и реальность. Кн. 76. Теплов Б.М. Способность и одаренность. – М.: Просвещение, 77. Асмолов А.Г. Психология личности. – М., 1995. 78. Юнг К.Г. Аналитическая психология . - СПб: Кентавр, 79. Ландау Э. Теоретические основы коммунистического воспитания школьников. Педагогика, 1980. - 345 с. 80. Хеллер К.А., Перит К., Сиервальд В. Лонгитюдные исследования 81. Эйдмиллер Э.Г. Творческая эволюция. Пер.англ.яз – М., 1914. 82. Гальтон Ф. Наследвенность таланта, её законы и последствия. 83. Шумакова Н.Б. Обучение и развитие одаренных детей. –М., 84. Рензулли Дж. Модель обогащающего школьного обучения: практическая программа 85. Кларк Б. Основания физиологической психологии. – СПб, 1980. 86. Нарықбаева Л.М. Научно-практические основы подготовки будущего 87. Кэплан С. Динамика развития творческой и интеллектуальной одаренности 88. Дьюи Д. Психология и педагогика мышления / 89. Пассов Г. Идентичность: юность и кризис. – М.: 90. Урбан К Университетский вопрос. – Избр. пед. соч., 91. Гессен С.И. Психология интеллекта. – М., 1997. – 92. Обухова Л.Ф. Ресурсы развития. – М., 1991. – 93. Вахтеров В.П. Эвристика – наука о творческом мышлении. 94. Зеленский В.В. Психология управления учебно-познавательной 95. Треффингер Д.Т. Продуктивное мышление. – М., 1987. – 1 8 Жасына, сыныбына сай пәнаралық оқыту курсы (көптеген оқу бағдарламаларын байланыстырады. Оқыту технологиясының, мазмұнының тұтастығын қамтамасыз Пән бойынша жіктелген оқу бағдарламалары (Пәнаралық оқыту технологияларының көмегімен әр жасқа байланысты өңделген және Креативті орта Дарынды бала жағдайлар қызығушылық іс - әрекет Мәселені шешу орындау Адекватты емес, күтпеген өз бетімен дербес орындайды. әдеттегіден тыс, оларды іс-әрекеті үнемі түсінікті бола бермейді, белгілі бір мақсатқа бағытталған, жан-жақты Когнитивті Интегративті Креативті - алғашқы бақылау - соңғы нәтиже - Алғашқы “бақылау” - Соңғы нәтиже Когнитивті Интегративті Креативті Креативті Интегративті Когнитивті Когнитивті Интегративті Креативті Алғашқы “бақылау” - соңғы нәтиже Креативті Интегративті Когнитивті Когнитивті Интегративті Креативті - Алғашқы “бақылау” - Соңғы нәтиже Креативті Интегративті Когнитивті Когнитивті Интегративті Креативті - Алғашқы “бақылау” - Соңғы нәтиже жүктеу/скачать 42,27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|