Ббк 1. Қаз б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті
жүктеу/скачать 2,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіл-құрал
- Бұл бет үшін навигация:
- Бұл түрінің осы шағы нағыз осы шақ болады.
- КӨСЕМШЕ Көсемше дейміз
- Үнемді көсемше
| Жекеше:
І-ші жақ ІІ-ші жақ ІІІ-ші жақ жүр жүрмін жүрсің жүр тұр тұрмын тұрсың тұр отыр отырмын отырсың отыр жат жатырмын жатырсың жатыр Көпше: жүр жүрміз жүрсіңдер жүр тұр тұрмыз тұрсыңдар тұр отыр отырмыз отырсыңдар отыр жат жатырмыз жатырсыңдар жат Болымсыз түрлері жай етістіктерше жіктеледі. Бұл түрінің осы шағы нағыз осы шақ болады. Сыпайылық hәм анайылық ретпен сөйлеу етістікте де бар. Aнайылық ретпен сөйлегенде жоғарыда көрсетілген қалыпша айтылады. Сыпайылық ретпен сөйлегенде тыңдаушыға сөйлеуші «сіз», «ыңыз» қосып сөйлейді. Мәселен: Жекеше: Билік рай: «Бар» орнына «барыңыз» 176 Aшық рай: 1) «Барасың» орнына «барасыз» 2) «Бардың» орнына «бардыңыз» 3) «Барарсың» орнына «барарсыз» Шартты рай: «Барсаң» орнына «барсаңыз» Ереуіл рай «Барсаңда» орнына «барсаңызда» Aзалы рай: «Барсаңшы» орнына «барсаңызшы» басқалары да осылайша. Көпше: Билік рай «барыңдар» орнына «барыңыздар» Aшық рай 1) «Барасыңдар» орнына «барарсыздар» 2) «Бардыңдар» орнына «бардыңыздар» 3) «Барарсыңдар» орнына «барарсыздар» Шартты рай: «барасыңыздар» орнына «барсаңдар» Ереуіл рай: «барсаңдар да» орнына «барсаңдар» Aзалы рай: «барсаңдаршы» орнына «барсаңыздаршы» басқалары да осылайша. КӨСЕМШЕ Көсемше дейміз – екі етістік қосарынан сөйленгенде, алдында айтылатын етістіктің қысқа түрін. Мәселен, жаза бер, қарап тұр, жүріп келді дегенде алдыңғы сөздер көсемше етістік болады. Көсемше үш түрлі: 1) үнемді, 2) үнемсіз, 3) ниетті. Үнемді көсемше – созымды істі көрсету үшін айтылады. Мәселен, айта бердім, айта бердің, айта берді. Ниетті көсемше – істеуге ниеттеніп тұрғанды көрсететін сөз түрі. Мәселен, барғалы тұрмын, барғалы тұрсың, барғалы тұр уа ғайри солай. Жоғарыда райлар турасында сөйлегенде етістіктер қосарлы күйінде, көсемше түрде айтылады деп едік. Сол қосарлы күйі көсемше түрде қалай айтылатындығын көрсету үшін жоғарыдағы райларынан жіктеген сөздерден: аяқ дыбысы дауысты бір сөз, аяқ дыбысы дауыссыз я жарты дауысты бір сөз алып hәм көмекші етістіктерден бірнешесін алып, қосарлы түрде өзгертіп көрейік. |