Ббк 1. Қаз б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті
жүктеу/скачать 2,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіл-құрал
| тура толықтауыш деп аталады.
Екінші – толықтауыш болатын – сын есім. Жалғаулы күйінде. Мысал: «Күштіден істі озды». Кім озды? – істі. Кімнен озды? – күштіден. Мұнда «күштіден» деген сөз «озды» деген 226 баяндауышты толықтап тұр жана «кімнен» деген толықтауыш сұрауына жауап беріп тұр. Сондықтан «күштіден» толықтауыш болды. «Күштіден» – сын есім (жалғаулы). Үшінші толықтауыш болатын – сан есім, жалғаулы күйінде. Мысал: Бала төрт пен бесті қоса алмады. Кім не қылды? – қоса алмады. Кім қоса алмады? – бала. Бала не қылды? – қоса алмады. Нені қоса алмады? – бесті. Немен қоса алмады? – төртпен. Мұнда «төрт» пен «бесті» деген сөздер «қоса алма- ды» деген баяндауышты толықтап тұр. Жана «немен?, «нені?» деген толықтауыш сұрауларына жауап беріп тұр. Сондықтан бұлар толықтауыш болады. «Бесті», «төртпен» деген сөздер сан есім (жалғаулы жана жалғаулық қосылған күйінде). Төртінші толықтауыш болады – есімдік. Мысал: 1. Бізде азық жоқ. Сенде жазық жоқ. 1) Не жоқ? – азық. Кімде жоқ? – бізде. 2) Не жоқ? – жазық. Нешік? – жоқ. Кімде жоқ? – сенде. Мұнда «бізде», «сенде» деген сөздер «жоқ» деген баяндауыш- ты толықтап тұр жана «кімде?» деген толықтауыш сұрауына жауап беріп тұр. Сондықтан бұлар толықтауыш болады. «Бізде», «сенде» деген сөздер есімдік (жалғаулы күйінде). Бесінші – толықтауыш болатын – етістік. Етістік толықтауыш болады, көбінесе есімге айналған түрі мен есімше түрінде. Мысал: 1. Күресуге дәрмен жоқ. Не жоқ? – дәрмен. Дәрмен нешік? – жоқ. Неменеге жоқ? – күресуге. 2. Жұмаш жүру үшін қайғырмады. Кім қайғырмады? – Жұмаш. Жұмаш не қылды? – қайғырмады. Немене үшін қайғырмады? – жүру үшін. 3. Қорушыны торушы алады. Кім алады? – торушы. Торушы не қылады? – алады. Кімді алады? – торушыны. 4. Жаман сыйла- ганды білмес. Кім білмес? – жаман. Жаман не етпес? – білмес. Нені? – сыйлағанды. 1-інші мысалда «күресуге» деген сөз «жоқ» деген баяндауышты толықтап тұр, 2-інші мысалда «жүру үшін» деген сөз «қайғырмады» деген баяндауышты толықтап тұр. 3-інші мысалда «қорушыны» деген сөз «алады» деген ба- яндауышты толықтап тұр. 4-інші мысалда «сыйлағанды» деген сөз «білмес» деген баяндауышты толықтап тұр. Жана да бұл «күресуге», «жүру үшін», «қорушыны», «сыйлағанды» деген сөздер «неменеге?», «немене үшін?», «кімді?», «нені?» деген толықтауыш сұрауларына жауап беріп тұр. Сондықтан бұлар 227 толықтауыш болады («күресуге», «жүру үшін» етістіктің есімге айналған түрлері, «қорушыны», «сыйлағанды» есімшенің осы шақтық, өткен шақтық түрлері). Алтыншы – толықтауыш болатын – үстеу. Мысал: «Әні»- ден «міні» көп айтылады. Не көп айтылады? – «міні». «Міні» не етеді? – көп айтылады. «Міні» неден көп айтылады? – «әні»- ден. Мұнда «әні»-ден деген «көп айтылады» деген баяндауыш- ты толықтап тұр жана «неден?» деген толықтауыш сұрауына жауап беріп тұр. Сондықтан бұл сөздер толықтауыш болады. «Әні» – үстеу. Осы сияқты демеу де, жалғаулық та, одағай да, қатта буын сөйлем де толықтауыш бола алады. 1. «Әше»-ден «тағы» көп жұмсалады. Не көп жұмсалады? – «тағы» (бастауыш). «Тағы» не қылады? – көп жұмсалады (ба- яндауыш). Неден көп жұмсалады? – «әше»-ден (толықтауыш). Әше, тағы – үстеулер. 2. Мен «дейін»-нен «шейін»-ді көп айтамын. Кім «дейін»- нен «шейін»-ді көп айтады? – мен (бастауыш). Мен не етемін? – көп айтамын (баяндауыш). Мен нені көп айтамын? – «шейін»- ді (толықтауыш). Мен «шейін»-ді неден көп айтамын? – «дейіннен» (толықтауыш). «дейін», «шейін» – жалғаулықтар. 3. «Ой, Аллаңнан» ойбайым тыныш. Не тыныш? – ойбайым (бастауыш). Ойбайым қалай? – тыныш (баяндауыш). Ойбайым неден тыныш? – «ой, Аллаңнан» (толықтауыш). «Ой, Алла!» – одағай. 4. «Бай бол» дегеннен адам байымайды. Кім байымай- ды? – адам (бастауыш). Адам не қылмайды? – байымайды (баяндауыш). Адам неден байымайды? – «бай бол» дегеннен (толықтауыш). «Бай бол» деген бүтін сөйлем. жүктеу/скачать 2,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|