Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби тіл қалыптануы
| а
йналсам, А лғадайым... С ары- арқаны с андалсам, с аңлағымды... деп ассонанс пен аллите- рация жасап, Алғадай, саңлақ сөздеріне екпін түсіріп, әке 233 зарын мейлінше әсерлі етіп беріп тұр. Біркелкі дыбыстар- ды не буындарды таңдап, қатар тұрған сөздердің басында не ортасында келтіру айтылмақ ойға әсерлі оң беріп, образ жасауға да қатысады. Мысалы, Мұхтар Әуезов «Еңлік-Кебек» пьесасындағы Абызды сөйлеткенде: « С ыбдыр с өзбен шыға- рып сап, сынайын деп к епсің ғой, к өлгір с өзбен к өлденең болғың кепті ғой», – деп, с, к дыбыстарын ойнатады. Демек, бұл рөлді ойнаушы актер аллитерация жасап тұрған дыбыстар- ды ерекше мәнерлеп айтса, құба-құп болар еді. Екінші мысал: «Қарагөз» пьесасындағы Сырымның сүйген жары жынданып кеткен сәттегі ышқына күйінген образын беру үшін, оның монологіне с, з дыбыстары бар сөздерді шоғырлап келтіреді: «Ө с ер.., ө с ер.., не ө с ер?. Тек зұлымдық ө с ер нө с ер болып с е- нен. С ор ө с ер, ар өшер! Ө с кенде тек з ар ө с ер с енің лағынет табаның астында!». Мұнда да дыбыстардың айтылуы ерекше калыптасып, жай сөйлеу нормасынан өзгеше болуы керек, яғни с, з дыбыстарын өзге дыбыстардан бөліңкіреп айтқан аб- зал, сонда ыза, қайғы, зар буған кейіпкердің образы айқындала түседі. Сөйтіп, көркем әдебиет пен сахна өнері сөз сазы- на, сөздердің дыбысталу сипатына бейтарап емес екендігі байқалады. Сондықтан бұл жайтқа көркем әдебиетті оқытып үйрететін мектеп мұғалімдері мен сахна шеберлерін: актер- лер мен әншілерді, көркем сөз айтушыларды тәрбиелейтін оқу орындарының ұстаздары мен режиссерлер назар аударулары шарт. |