Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы

-мыш жұрнағымен берілуі жиірек ұшы- расатын, осы дағды XX ғасырдың басында-ақ тежеліп, есім- шенің қазақтық (қыпшақтық) -ған

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Pdf көрінісі

бет	86/159
Дата	29.09.2023
өлшемі	1,37 Mb.
	#111758
түрі	Бағдарламасы

1 ... 82 83 84 85 86 87 88 89 ... 159

Байланысты:
Әдеби тіл қалыптануы

-арға керек (барарға керек) тұл- ғасымен де беріліп келген. Бұл күнде барлық стильге тән бо- лып -у

-мыш
жұрнағымен берілуі жиірек ұшы-
расатын, осы дағды XX ғасырдың басында-ақ тежеліп, есім-
шенің қазақтық (қыпшақтық)
-ған
жұрнағымен келуі норма
болды. Соңғы 30-40 жыл ішінде
-мыш
көрсеткішін қайтадан
жандандыру әрекеті байқалды:
аталмыш
оқиға, бірақ бұл тек
айтылмыш, аталмыш
деген сөздермен ғана және ол есімше
тұлғаларының анықтауыштық қызметте келген сәтімен ғана
жұмсалып жүр.
Тұйық етістік -
у
(бару, жүру, оқу)
және
-мақ
(бармақ, жүр-
мек, оқымақ)
жұрнақтарымен келетіні белгілі, бірақ бұл вари-
анттардың -
у
тұлғалы сыңары – қазіргі кезеңдегі әдеби тіл
үшін жиі қолданылатын нейтралды варианты. Ал
-мақ
вариан-
ты күні кешеге, тіпті Абай тілінің өзінде -
у
вариантымен тепе-
тең қолданылған. Тұйық етістіктің
керек
сөзімен тіркескен
тұлғасында да өзгеріс бар: бұрынырақ, XV-XVIII ғасырлардағы
ақын-жыраулар шығармаларында, XIX ғасырдың өн бойын-
дағы ауызша, жазбаша үлгілерде, Абайдың тілінде бұл тіркес
барыс септігімен келген:
баруға керек, бармаққа керек,
тіпті
супиндік (мақсаттық) мәнде
-арға
керек (барарға керек)
тұл-
ғасымен де беріліп келген. Бұл күнде барлық стильге тән бо-
лып
-у
керек (бару керек, келу керек)
варианты норма болып
қалыптасты да, өлеңдерде, жалпы көркем әдебиетте -
мақ
керек
(бармақ керек, келмек керек)
варианты да қолданылу құқығына
ие болып қалды, ал
-арға
керек (барарға керек)
жарыспасы
нормадан мүлде ығысып қалды.
Морфология саласындағы нормалану жайын сөз еткенде
кейбір жұрнақтардың активтеніп, енді бірқатарының сөз жа-

178
сау әлеуеті азайып бара жатқанын айтуға болады. Мысалы,
-шы/-ші

жұрнағының шет тілдік түбірлерге жалғануы орын
алды:
футболшы, гипнозшы, комбайншы, колхозшы,
дегенмен
адамның кәсібін, мамандығын, бір нәрсеге икемдігін, қабілетін
т.б. көрсететін
-

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 82 83 84 85 86 87 88 89 ... 159