Жауабы:  η(Н 2 ) = 12%; m(NaOH) = 4.0 г

100 
1) Mg + ZnCl
2
= MgCl
2 
+ Zn 
4) Mg + 4HNO
3 
= 2NO + Mg(NO
3
)
2 
+ 2H
2
O 
2) Mg + KCl → 
5) 2Mg + TiO
2 
= 2MgO + Ti 
3) Mg + Cu(NO
3
)
2 
= Mg(NO
3
)
2 
+ Cu 
 
4. 
Келесі айналымдардың реакция теңдеулерін жазыңыздар: 
Шешуі: 
a)
Ca → CaO → Ca(OH)
2
→ CaCl
2
→ Ca
ә)
Mg → MgO → MgSO
4
→ Mg(NO
3
)
2
2Са + О
2 
= 2CaO
CaO + H
2
O = Ca(OH)
2 
Ca(OH)
2 
+ 2HCl = CaCl
2 
+ 2H
2
O 
эл.тогы 
CaCl
2(балқымасы)
→ Ca + Cl
2
↑
2Mg + О
2 
= 2MgO
MgO + H
2
SO
4
= MgSO
4 
+ H
2
О 
MgSO
4 
+ 2HNO
3 
= Mg(NO
3
)
2 
+ H
2
SO
4 
5. 
II топтың бір металының 10 г үлгісіне тұз қышқылының артық 
мөлшерімен әсер еткенде 5,6 л (қ.ж.) газ бөлінген. Қандай металл 
реакцияға қатысқан?
 
Шешуі: 
Химиялық реакция теңдеуі бойынша пропорция құрып, есептеу 
жүргіземіз: 
10 г 5,6 л 
Me + 2HCl = MeCl
2
+ H
2
↑ 
х г/моль 22,4 л/моль 
Бұдан: M(металл) = 40 г/моль. (Бұл - кальций)
Жауабы:
кальций. 
6. 
Массасы 10 г кальций және кальций оксидінің қоспасын сумен 
өңдегенде 1,12 л (қ.ж.) газ бөлінген: а) бастапқы қоспадағы кальций 
оксидінің массалық үлесін (%); б) алынған ерітіндідегі өнімнің 
массасын (г) табыңыздар. 
Шешуі: 
Ca + 2H
2
O = Ca(OH)
2
+ H
2
↑ (1) 
CaO + H
2
O = Ca(OH)
2
+ Q (2) 
а) (1) теңдеу бойынша пропорция құрып, қоспадағы кальцийдің 
массасын табамыз:
х г 1,12 л 
Ca + 2H
2
O = Ca(OH)
2
+ H
2
↑ 
40 г/моль 22,4 л/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
х г Ca – 1,12 л H
2
, 
40 г/моль Ca – 22,4 л H
2
. Бұдан: х = 2 г Са. 
Демек, m(CaO) = m(қоспа) – m(Ca) = 10 г – 2 г = 8 г. 

101 
Кальций оксидінің қоспадағы массалық үлесі:
ω(CaO) =
m(CaO)
m(қоспа)
∙ 100% =
8 г
10 г
∙ 100% = 80%
б) Ca(OH)
2
массасын есептеу үшін келтірілген екі реакция бойынша 
есеп жүргіземіз: 
2 г у г 
Ca + 2H
2
O = Ca(OH)
2
+ H
2
↑ 
40 г/моль 74 г/моль 
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
2 г Ca – у г Ca(OH)
2
, 
40 г/моль Ca – 74 г/моль Ca(OH)
2
. Бұдан: х = 3,7 г Ca(OH)
2
. 
8 г z г 
CaO + H
2
O = Ca(OH)
2
+ Q 
56 г/моль 74 г/моль 
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
8 г CaО – z г Ca(OH)
2
, 
56 г/моль CaО – 74 г/моль Ca(OH)
2
. Бұдан: z = 10,57 г Ca(OH)
2
. 
∑m(Ca(OH)
2
) = 3,7 г + 10,57 г = 14,27 г 
Жауабы: 
а) ω(CaO) = 80%; ә) ∑m(Ca(OH)
2
) = 14,27 г. 
9.
Әк суын ашық немесе жабық ыдыста сақтау керек пе? Жауаптарыңды 
реакция теңдеулерімен дәлелдеңіздер. 
Шешуі: 
Әк суын жабық ыдыста сақтау керек. Егер оны аузы ашық ыдыста 
қалдырып қойсақ, ол ауадағы көмірқышқыл газын сіңіріп, кальций 
карбонатына айналып кетеді, осылайша өз құрамын өзгертуі мүмкін. 
Са(ОН)
2
+ СО
2 
= СаСО
3
↓ + Н
2
О 
10.
Магний гидроксиді ерітіндісі арқылы көмірқышқыл газын 
өткізгенде жүретін химиялық реакция теңдеулерін жазыңыздар. 
Шешуі: 
Mg(ОН)
2
+ СО
2 
= MgСО
3
↓ + Н
2
О 
13.
Келесі айналымдардың химиялық реакция теңдеулерін жазыңыздар: 
Ca(OH)
2
→ CaCO
3
→ Ca(HCO
3
)
2
→ CaCO
3
→ CaO → CaCl
2

102 
Шешуі: 
1) Ca(OH)
2 
+ H
2
CO
3 
= CaCO
3 
+ 2H
2
O 
2) CaCO
3 
+ CO
2 
+ H
2
O = Ca(HCO
3
)
2
 
3) Ca(HCO
3
)
2
 = CaCO
3
 + CO
2
 + H
2
O
 
4) CaCO
3 
→ CaO + CO
2
↑ 
5) CaO + 2HCl = CaCl
2 
+ H
2
O 
14. 
Егер өнімнің шығымы теориялық мүмкіндіктің 85%-ын құрайтын 
болса, құрамында 20% қоспасы бар 200 кг әктастан қанша сөндірілген 
әк алуға болады? 
Шешуі: 
Пропорция құрамыз: 
200 кг - 100% әктас, 
х кг - 20% қоспа. Бұдан: х = 40 кг қоспа.
m(CaCO
3
) = 200 кг (әктас рудасы) – 20 кг (бос жыныс) = 160 кг. 
160 кг у кг 
CaCO
3
→ CaO + CO
2
↑ 
100 г/моль 56 г/моль 
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
160 кг CaCO
3
– у кг CaO, 
100 г/моль CaCO
3
– 56 г/моль CaO. Бұдан: у = 89,6 кг. 
Өнімнің шығымын ескерсек:
89,6 кг – 100% 
z кг – 85%. Бұдан: z = 76,16 кг CaO. 
76,16 кг n кг 
CaO + Н
2
О = Са(ОН)
2 
56 г/моль 74 г/моль 
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
76,16 кг CaO – n кг Са(ОН)
2
, 
56 г/моль CaO – 74 г/моль Са(ОН)
2
. Бұдан: n = 100,64 кг.
Жауабы: 
100,64 кг.
§ 5.5. Судың кермектілігі және оны кетіру жолдары 
 
4.
Үй жағдайында судың кермектігін қалай жоюға болады? 
Шешуі:
Уақытша кермектікті қайнату арқылы кетіруге болады: 
Ca(HCO
3
)
2 
↔ CaCO
3
↓ + H
2
O + CO
2
↑ (қайнату) 

103 
Mg(HCO
3
)
2 
↔ MgCO
3
↓ + H
2
O + CO
2
↑ (қайнату) 
Түзілген кальций және магний карбонаттары суда ерімейтін 
болғандықтан қақ түзеді. Тұрмыста оны еріту үшін сірке қышқылының 
сұйытылған ерітіндісін қолдануға болады: 
CaCO
3 
+ СH
3
COOH = Ca(CH
3
COO)
2
+ H
2
O + CO
2
↑ 
MgCO
3 
+СH
3
COOH = Mg(CH
3
COO)
2
+ H
2
O + CO
2
↑ 
Cудың уақытша кермектігін кетіру үшін өнеркәсіпте ізбестік, 
натрондық және содалық әдістерді қолданады. 
 
Судың уақытша кермектігін кетіру әдістері
Химиялық реакция теңдеулері 
Әдістің аты 
Ca(HCO
3
)
2
+ Ca(OH)
2
= 2CaCO
3
↓ + 2H
2
O 
Mg(HCO
3
)
2 
+ Ca(OH)
2 
= 2CaCO
3
↓ + Mg(OH)
2
↓ + 2H
2
O 
«Ізбестік» 
Ca(HCO
3
)
2
+ 2NaOH = 2CaCO
3
↓ + Na
2
CO
3
+ 2H
2
O 
Mg(HCO
3
)
2 
+ 4NaOH = Mg(OH)
2
↓ + Na
2
CO
3
+ 2H
2
O 
«Натрондық» 
Ca(HCO
3
)
2
+ Na
2
CO
3
= 2CaCO
3
↓ + 2NaHCO
3 
Mg(HCO
3
)
2 
+ Na
2
CO
3
= 2MgCO
3
↓ + 2NaHCO
3
«Содалық» 
 
7. 
Шәйнектегі карбонаттық қақты қалай жоюға болады? Химиялық 
реакция теңдеулерін жазыңыздар. 
Шешуі: 
Шәйнектегі карбонаттық қақты кетіру үшін шәйнекке суды толтырып 
құйып, оған сірке қышқылының сұйытылған ерітіндісін 2-3 ас қасық 
қосып, қайнату қажет: 
CaCO
3 
+ СH
3
COOH = Ca(CH
3
COO)
2
+ H
2
O + CO
2
↑ 
MgCO
3 
+ СH
3
COOH = Mg(CH
3
COO)
2
+ H
2
O + CO
2
↑ 
 
8.
Кермек суда 80 мг/л кальций гидрокорбонаты және 20 мг/л магний 
гидрокарбонаты бар. Осындай судың 1 литрін жұмсарту үшін қанша 
сода қажет? 
Шешуі:
0,08 г х г 
Ca(HCO
3
)
2
+ Na
2
CO
3
= CaCO
3
↓ + 2NaHCO
3
162 г/моль 106 г/моль 
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
0,08 г Ca(HCO
3
)
2
– х г Na
2
CO
3
, 
162 г/моль Ca(HCO
3
)
2
– 106 г/моль Na
2
CO
3
. Бұдан: х = 0,053 г.
0,02 г у г 
Mg(HCO
3
)
2
+ Na
2
CO
3
= MgCO
3
↓ + 2NaHCO
3
146 г/моль 106 г/моль 
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: 
0,02 г Mg(HCO
3
)
2
– у г Na
2
CO
3
, 

104 
146 г/моль Mg(HCO
3
)
2
– 106 г/моль Na
2
CO
3
. Бұдан: у = 0,015 г.
∑m(Na
2
CO
3
) = 0,053 г + 0,015 г = 0,068 г. 
Жауабы: 
∑m(Na
2
CO
3
) = 0,068 г. 
 
VI тарау. Маңызды d-элементтер және олардың қосылыстары 
§ 6.1. d-элементтердің жалпы сипаттамасы 
 
4. 
Хром оксидтерінің бірінде 23,5% оттек бар. Осы оксидтің 
формуласын анықтаңыздар. 
Шешуі: 
Хром оксидінің 100 г үлгісін алып, оның құрамындағы екі элемент 
атомдарының зат мөлшерлерінің қатынасын есептейік: 
m(O) = 23,5 г; m(Cr) = 100 г – 23,5 г = 76,5 г 
Олардың зат мөлшерлерінің қатынасы: 
ν(Cr) 
׃
ν(O) =
76,5 г
52 г/моль
׃
23,5 г
16 г/моль 
= 1,47 моль ∶ 1,47 моль = 1: 1
Яғни, оксидтің формуласы: CrO. 
 
Жауабы: 
CrO. 
§ 6.2. Мыс 
 
5. 
Келесі айналымдарды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін 
жазыңыздар: 
Шешуі: 
а) CuO→Cu→CuCl
2
→Cu(OH)
2
→CuSO
4
ә) CuCl
2
→Cu→CuO→Cu(NO
3
)
2
→Cu(OH)
2
1) CuO + H
2 
→ Cu + H
2
O 
2) Cu + Cl 
2
→ CuCl
2 
2Cu + 4HCl + O
2 
→ 2CuCl
2 
+ H
2
O 
3) CuCl
2
+ 2NaOH = Cu(OH)
2
+ 2NaCl 
4) Cu(OH)
2
+ H
2
SO
4 
→ CuSO
4
+ H
2
O 
эл.тогы 
1) CuCl
2 
(балқымасы) → Cu + Cl
2
↑ 
2) 2Cu + O
2
→ 2CuO
3) CuO + 2НNO
3
→ Cu(NO
3
)
2 
+ H
2
O
4) Cu(NO
3
)
2 
+ 2NaOH = Cu(OH)
2
+ 2NaNO
3
6.
Массасы 10 г темір тақташаны мыс купоросы ерітіндісіне батырған. 
Біраз уақыттан кейін оны ерітіндіден алып, кептіріп, өлшегенде, оның 
массасы 1 г артқаны анықталған. Тақташаға мыстың қанша массасы 
қонған?
 
Шешуі: 

105 
Химиялық реакция теңдеуі: 
Fe + CuSO
4
= FeSO
4
+ Cu 
56 г/моль 64 г/моль 
Реакция кезінде темір мен мыс орын алмасады. Ерітіндіге ауысқан әрбір 
темір атомының орнына тақташаға бір мыс атомы қонады. Тақташаның 
массасының ауырлауы олардың молярлық массаларының айырмасына 
пропорционал: ΔM = 64 г/моль – 56 г/моль = 8 г/моль.
Бұл есепті бірнеше әдіспен шығаруға болады. 
1-әдіс
. 
Реакцияға түскен темірдің зат мөлшері х моль болса, онда реакция 
нәтижесінде тақташаның бетіне қонған мыстың зат мөлшері де х моль 
болады. Ерітіндіге ауысқан темірдің массасы 56х г, ал оның орнына 
тақташаның бетіне қонған мыстың массасы 64х г екенін ескере отырып, 
теңдеу құрамыз: 
10 – 56х + 64х = 11. Бұдан: х = 0,125 моль. 
Демек, бөлінген мыстың массасы: 
m(Cu ) = ν(Cu ) · M(Cu) = 0,125 моль · 64 г/моль = 8 г. 
2-әдіс
.
Тақташаның массасының ауырлауы мыс пен темірдің молярлық 
массаларының айырмасына пропорционал екендігін ескере отырып, 
пропорция құрамыз: 
Егер 1 моль Cu бөлінгенде тақташаның массасы 8 г артса, 
Онда х моль Cu бөлінгенде тақташаның массасы 1 г артады. 
Бұдан: х = 0,125 моль. 
Демек, бөлінген мыстың массасы: 
m(Cu ) = ν(Cu ) · M(Cu) = 0,125 моль · 64 г/моль = 8 г. 
3-әдіс.
Егер 64 г мыс бөлінгенде тақташаның массасы 8 г арттатын болса,
Онда х г мыс бөлінгенде тақташаның массасы 1 г артады. 
Бұдан: х = 8 г. 
4-әдіс
.
Есептің шарты жағдайында бөлінген мыстың массасы 1 моль мыс 
бөлінген жағдайдағы массасынан 8/1 = 8 есе кем. Демек, реакцияға 
түскен темірдің және реакция нәтижесінде тақташаның бетіне қонған 
мыстың зат мөлшері 1/8 = 0,125 моль болғаны. 
Демек, бөлінген мыстың массасы: 
m(Cu ) = ν(Cu ) · M(Cu) = 0,125 моль · 64 г/моль = 8 г. 

жүктеу/скачать 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: