Б.Ғ. НҰҒман а. А. Абдрахманова а. О. Жетписбаев

және түркі тілінің шығу тегінің көнелігін белгілейді. (О. Сүлейменов. АЗ и 
Я, Алматы, 1990, с. 541-561).
Генетика ғылымының қайраткерлері «Ғылыми Адамды» табудың
ғылыми тестілік қойылымдарының негізінде сұрақтарға берілді. Олардың 
бұл ісі 600 мың жыл сәтті болды, ал мекендеу орны деп солтүстік-шығыс 
Африканы санайды. Егер бұл солай болса, онда адамзат тууының және
оның таралуының моноорталығы солтүстік-шығыс Африка болып табылады. 
Содан кейін ол Жер шарының барлық климаттық бөліктері бойынша 
қоныстанды. Жоғарыда көрсетілген осы сәттерге сүйеніп, ерте кезеңдердің 
түркі этногенезінің проблемаларын айқындау үшін оның бастапқы 
қоныстанған орнын сенімділік-пен анықтауға болады. Азияның оңтүстік-
батыс бөлігі – түркі тілдері мен халықтарының қалыптасуының бастапқы 
орны. Сонан кейін ол заңды қоныста-нады және онда еуразия далалары 
(Корея түбегі мен Дунай арасындағы) ол тілде бір-біріне туысқан түркі 
халықтары сқйлеген, сол тайпалардың отаны болатын, көші-қон процестері 
болды. Тұжырым: «Түркі тілдері, менің ойымша, шумер тілімен, көне тілдің 
монғол тілімен көне мәдени туыстық және араб тілімен кеш мәдени
туыстық күйінде болды. Және де кейінірек мәдени ықпал көненің 
нәтижелерін түпкілікті ығыстырып шығармай, боямалап, пассивке ғыстырып, 
бірақ, тағы қайталаймыз, жоймай, оған қабаттасты. Тілдің осы таңқаларлық 
қасиеті (көп қабаттылығы) «Алла-Тәңір» деген қазақ терминінде 
айқындалды, онымен соңғы түркі көшпенділері Біртұтас, Бөлінбей-тін
құдайды атайды (құдайдың аты бұрмаланбайды, дін терминдері - кез келген 
сөздіктегі лексиканың ең төзімді класы)» (О. Сүлейменов. АЗ и Я, с. 541).
Сөйтіп, қазақ халқының құрылуын анықтаған, этногенетикалық 
процестер-дің бастаулары, ғылыми тілде айтсақ - алғашқы қауымдық
қоғамды жіктеу дәуірінде, өте көне заманға барып тіреледі. 
Шаруашылықтық, мәдени дәстүр, этникалық даму және лингвистикалық
жақындық негізінде түркі этносының масштабында қазақ ұлтының ата-
бабалық базасы пайда болды. Еуразияның басқа түркі халықтарының 
сияқты, қазақ ұлтының этникалық негізін әлемдік мәдениетте белгілі 
болған және жасампаз роль атқарған, бірлестіктер құрады (әр уақытта
жүйелі мекендеген), олар: арийліктер, турлар, киммерийліктер, 
савроматтар, кимактар, қыпшақтар, наймандар, керейіттер, жалайырлар
және т.б. Мұның ерекшелігі (тұрақтылығы), рулардың көптеген атаулары 
бүгін де қазақтарда сақталып қалды.
Этнос - бұл жеке қасиеттері, мәдениеті, тілі мен ділі ортақ
адамдардың тарихи қалыптасқан тұрақты жиынтығы. Этностың 
қалыптасуы мен сақталуы үшін оның территориялық-әлеуметтік бірлігі 
маңызды болып табылады. Қазіргі қазақтарға тән фенобейне
нәсілдердің - 
базистік европеоидты және монғолоидты нәсілдің өзара әрекеттесуі 
негізінде, сөздердің түркі тілдік семантикасының сақталуымен қалыптасты. 
Осының барлығы енді қазақ халқының антропологиялық құрамының 
бірыңғай тұтас қорытпасын құрайды. 

Русьтің Түркі әлемімен тарихи өзара әрекеттесуі еуразия кеңістігі
ықпал-дастығының екі түрін тудырды: түркі-славян және орыс-түрік. Ұлық 
Ұлыстың бірқатар күйзелістерінен кейін Ұлы Дала көптеген объективті 
себептер бойынша (экономикалық дағдарыс - Жібек жолы ролінің 
төмендеуінің, еуропа елдерінің теңіз саудасы жолына өтуінің және т.б. 
айқындамаларының бірі ретінде; саяси дағдарыс - билік жүйесіндегі
деструктруация және т.б.) біртұтас конструкцияға айнала алмады. Саяси 
келеңсіздіктерден барысында Жолы Ұлысының территориясында (Алтын 
Орда) бірқатар тәуелсіз қожалықтар құрыла бастады, олардың 
басшылығында жергілікті билеушілер тұрды. Ұлық Ұлысты біріктіруді 
Орыс хан бастады (1377 жылы қайтыс болды), бірақ бұл мақсаттарды 
Тоқтамыс жүзеге асырды, бірақ өзінің бұрынғы қамқорлығын-дағы Әмір 
Темірмен абайсызда болған соғыс 1395 жылы жеңіліспне аяқталды. 15 
ғасырдың басы Ұлық Ұлысты бірлестірушілердің бірнешеуін шығарды. 
Алайда Тоқтамыстан кейін ешкім де билікке қол жеткізе алмады, ол
барлық Ұлыс Жошыда танылды. 15 ғасырдың 20-30 жылдарынан кейін 
Ұлық Ұлыс ыдырады. Оның қираған орнында бірнеше жаңа княздіктер 
пайда болды.
Саяси құрылымдардың (түріктік) тарихи тағдыры Русьтің
тағыдырымен тығыз байланысты болды, ол 15 ғасырдың екінші 
жартысында түріктердің ықпалынан толығымен босатылады және он 
алтыншы жүз жылдықта Мәскеу-дегі орталығымен мықты мемлекетке 
айналды. Русьтің Ұлық Ұлыстың саяси мұрагерлерімен өзара әрекеттесуі
олардың барлығының Ресей мемлекетінің құрамына енгізілуіне әкеліп 
соқты. Осы оқиғалар салдарында Қазіргі Қазақстанның теорриториясында 
Қазақ Хандығының этносаяси альянсы құрылады. Бұл жаңа халықтың 
құрылуы емес, ал керісінше, кері процесс жүріп жатты, оның себебінен
Көшпелі өркениет метрополия ұстанымдарын біртіндеп жоғалта бастады 
(және сонымен бірге түркі халқының ұсақталуы жүріп жатты). Мұндай 
жағдайда, еуразиялық державадағы үстемді Мәскеу мемлекеті шешуші күш
бола бастады. 

жүктеу/скачать 1,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: