Бижан бижан Ж.Қ. Павлодар, 2015

I
Бижан Ж. Қ.
У
рболып  ойласуымыз  қажет.  Бүгінгі жаңарған  Қазақстан  м ем лекетін^ 
қурудың сара жолы анықталып,  үлттық мемлекет қүруға  бетапған 
шақта, жағдайымыз ауыр деп ауызды қу шөппен сурту әділетсіздік 
болар.  Қазақстан  ғана  емес  бурынғы  Одақтың  қүрамындағы 
барлық респуликалар шер кеңілден арылып, қаймағы бұзылмастай 
тәуелсізідік  алды.  Осыған  орай  олардың  бәрінде  балапарға  өз 
ултының тілінде білім беретін  мектептер санын  кебейтуде.  Бұрын 
халықтан  сұрамай  езгертілген жер,  су,  қалалар  мен  ауылдардың, 
кешелердің  атауларын  қайтару  басталды.  Мұндай  әділетті 
езгерістер  іші  тарлардың  ғана  көңілдерін  қүпазытады.  Олар 
Қазақстандағы  орыс  тілді  мектептердің  жұмысы  тежеледі  деген 
жалған  қауіпке  бой  ұра  бастады.  Сондықтан,  кейбір  пысықтар 
Қазақстандағы  Мемлекеттік  қос  тілділік  турапы  ұсыныс  жасауға 
кірісті. Олай болмаса,  қанжығада көрісуді ұсынды. Сонымен бірге, 
Қазақстанда қос азаматтық алу мәселесін көтеріп қиғылық салды. 
Орыс  тілінің  қолданысы,  орыс  тілділерді  жоғары  лауазымды 
қызметттерге  қабылдау  шектеле  бастады  деп 
шындыққа 
жанаспайтын беймаза сездерді шұбырта жөнеледі. Олар қазақтар 
әлі  де  болса  бұрынғыдай  қойдан  жуас,  сондықтан,  үрейлендіріп 
алу  оңай  деп  санайды.  Атап  айтқанда,  мұндай  теріс  пейілділер 
Ресейге  көші-қон  үдерісін  бастағандарды  тоқтатудың  амапы 
осындай үлттық мемлекеттің ресми тәртіптерін тежеу деп түсінеді.
Кадрде  бейне  түсірілім :  Шыңырау  шындыққа  көз  сапайық. 
Тек қана Павлодар облысында 499 мектептің 174-і орыс тілінде, ал 
109  қазақ тілінде  білім  береді.  Ал  216-сы  аралас  мектеп.  Мектеп
оқушыларының  жалпы  саны  168457.  Олардың  ішінде  139436-сы
орыс тілінде  оқыса,  29029-ы  қазақ тілінде  білім алады 
34
жүр
Ал
Қазақ
Ш
  I
v
l
  I   U
l
l
 
V
I
 
ш
 
W
 
—
----------------------  
------------------ ■
тілінде тәрбие беретін балалар бақшасы саны 281. Сонымен қатар,
.  
.  
______________  
______________________________. —
.
л
 
я
м
л
і
м
 
і
м
л
жұмыс
белігілі
Кадрде  шолушы.  Көші-қон  мәселесіне  байланысты  мына 
цифрға  назар  аударайықшы.  1993  жылы  көшіп  келгендер  саны 
111  290  адам  болса,  көшіп  кеткендер  саны  333400-ге  жеткен.

J?  Қазақстандағы  қазақтардың  саны  қазір  7,5  миллионға  таяу,  яғни 
республика  халықының  45  пайызын,  ал  орыстар  6  миллионнан 
астам  олар  республика  халықының  35,8  пайызын  қүрайды. 
Орыс  халқының  өкілдері  Қазақстанның  6  облысында  түрақты 
қоныстанып,  біршама  көбейіп  келеді.  Мәселен,  олар  Ақмола 
облысында  1989  және  1994  жылдар  аралығында  орыстар  саны 
3672-re,  Батыс  Қазақстанда  -   4365-ке,  Көкшетауда  -   2274- 
ке,  Қостанайда  -   16986-ға,  Павлодарда  —  1070-ке,  Солтүстік 
Қазақстанда  —10708-ге  көбейген.  Еліміздің  басқа  облыстарында 
азайған.  Солай  десек те  ҚР  Статистика  және  талдау  женіндегі 
мемлекеттік комитетгің мәліметіне қарағанда жақын шетелдерден 
келушілер  90  пайыз,  кетушілер  70  пайызға  қурайтын  керінеді. 
Қалай  болғанда  кетушілер  экономикалық  та,  саяси  да  әхуалды 
жақсартуға  көңілдері  алаң  болмаған,  тоң  мойындар,  ығай  мен 
сығайлар  екендігі  анық.Туйіндеп  айтқанда,  барды  місе  түтпай,
ойсыз қүлақ түргендер.
ҚРтүңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Еуразия одағын қүру 
идеясын  осындай  жағдайды  тұрақтандыру  ниетінен  туындаған. 
Мекендерін  жазбай  табатын  жыл  құсындай  жылылықты  бірдей 
сезінетін,  ұзақ  жылдар  бойы  қиындықтарды  бірге  көтерген,  кеп 
үпттың сүттен ақ, судан тазалары тату-тәтті өмір тыныштығыннан 
айырылғысы  келмейді.  Олар  кеп  ултты  Қазақстанды  бірлесіп 
жаңартуды  қалайды.  Біздің  әрқайсымыздың  осындай  мейірімді 
достарымыз,  көршілеріміз,  тағдырластарымыз  бар.  Сондықган, 
Еуразия  одағын  халық  мүддесін  етеуге  лайықгы  қуруға  шын 
пейіл  бергендер  қатары  аз  емес.  Олар  Еуразия  одағын  қуру 
негізінде бұрынғы Одаққа оралу саясатының дәрменсіздігін жақсы 
біледі.  Оны  аталған  одақты  құру  идеясының  жобасы  БАҚ-тарда 
жарияланған  екі  ай  бойы  талқыланып,  жасапған  ұсыныстардан 
байқауға  болады.  Қазақстандағы  партиялардың,  қозғалыстар 
мен  қауымдастықгардың,  саясаткерлердің  үсыныстарында  кеңіл 
тынар  қағидалар  бар.  Атап  айтқанда,  олар  Еуразия  одағына 
кіретін  мемлекет  басшылары  мен  үкімет  кеңесі  Еуразия  одағы
басшылығының жоғары органы болуын қүптайды.
Бүл  одаққа  кірегін  әрбір  мемлекет  орыс  әліппесіне  сәйкес  6
ай  бойы  төрағалық  етеді  дейтін  жобадағы  қағиданы  қүптайды. 
Сасяи-экономикапық 
мәселелерді 
мемлекет 
басшылары 
бірлесіп  шешіп,  Орталық  Парламент  Еуразия  одағы  ауқымында
__________ Ой толқыны (I белім)__________

1
Бижан Ж. Қ.
шығарылған  Заңдарды  үйлестіру  арқылы  біртұтас  экономикалық 
кеңістікті  қалыптасыруға  ықпал  жасау  дұрыс  деп  санайды.  . 
Осылайша  жаңа  Еуразия  одағына  кірген  мемлекеттердің  саяси 
да,  экономикалық  та  дербестігін  сақтауға  болады  деп  санайды. 
Балтық  жағапауы  елдерінде  өткізілген  мемлекет  және  үкімет 
басшыларымен  кездесуде  де  осындай  пікір  құпталды.  Бұл 
орайда,  Уфаина  Президенті Леонид  Кучма  оң  пікір  білдіре  келіп, 
дәл  осындай  бірлестікте  саяси  емес,  экономикапық  мүдделердің 
басым болуының маңызын атап көрсетті. Дәл осындай парасатты 
ұғымды  бірнеше  елдер  жөн  деп  санайды.  Соңғы  кездерде 
Еуразия одағының идеясы жөнінде түгас Азия елдері басшылары 
құлақ сапа  бастады.  Олар  да  одақгың  экономикалық бірлесудегі 
маңызына  тоқталады  және  сонда  ғана  одақ  жумысының  бабы 
табылады деген түйін жасады.
Құрметті  теледидар 
керермендері, 
осымен 
шолуымыз 
аяқталды. Хош,  сау болыңыздар. 
.
Режиссері Жанна  Тұяқова
Режиссердің көмекшісі Күлтай  Әбішееа
Операторы Солтан Жолдасов
1994 ж.
i t  
218
A

f
ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚТАРЫ АССАМБЛЕЯСЫ 
(телешолу)
Ои толқыны (I бөлім)
Кадрде  шолушы.  Қазақстан  хапықгары  Ассамблеясын 
қүрудан  бұрын 
Президент  Нурсултан  Әбішұлы  Назарбаевтың 
өзін-өзі тану халыктық педагогика үстанымына сай  мың ойланып, 
мың толғанғаны  байқалады.  Олай  дейтінім,  Елбасы  1992  жылғы
қыркүиек  аиында  тағдырдың  тәлкегіне  түсіп,  әлемнің  түкпір- 
түкпіріне тарыдай шашылып кеткен қазақтардың Алматыда басын 
қосып,  туңғыш  per  Дүниежүзі  қазақтарының  қурылтайын  еткізді. 
Сонда  оның  «Қазақстанға  тағдыр  тәлкегіне  ұшырап  келген  езге 
халықөкілдерініңжай-күйін де ойға алып, олардыңбасын бірікгіріп, 
мұң-мүдделерін  жүзеге  асыратын  бір орталық болуы тиіс»,  -  деп 
айтқан  сөзін өз қүлағыммен естіп едім.
Кеп 
ұлтты 
Қазақстанның 
тыныштығы 
мен 
халық 
несібесін  молайтудың  негізі  бірлікте  екендігіне  көз  жеткізген 
Елбасы Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру идеясын тұңғыш 
рет 1992 жылы Тәуелсіздікгің бірінші жылына арналған Қазақстан 
халқының бірінші форумында жариялады.
Кадрде  құрылтайдан  түсірілген  бейнесюжет,  Алматы 
қаласының  көрікті  көшелері,  кұрылтайға  қатысушылар, 
Үкімет  үйінің  сыртқы  және  ішкі  көріністері,  кадрден  тыс 
шолушы.  1994  жылғы  7  наурызында  сайланған  бір  жыл  ішінде 
1  млрд  теңгеден  астам  қаржы  жұмсалған  ҚР Жоғарғы  Кеңесі  ҚР 
Конституциялық сотының Заңсыз деп қабылдаған шешімінен кейін 
де  Нурсултан  Әбішулы  Назарбаевтың  алдында  екі  жол  турды. 
Оның  бірі  -  демократия  бағытында  жүруді  жөн-жосықсыз  талас-
тартыстан бастаса да «Кеш жүре түзеледі», -  деген халқымыздың 
ой-түйінін  еске  алып,  кәсіби  Парламентті  қолдау.  Екіншісі  -  
еркениетті елдердегідей Конституциялық соттың шешімі, ең соңғы 
шешім,  демократияның тірегі  Заң  болуы  керек деген  тұжырымға 
!  тоқталу. Уақыт күтіп тұрмайды.
Елбасы 
Конституциялық 
соттың 
шешіміне 
тоқгалған 
соң, 
келешекте 
қоғамдағы  өзгерістерді,  реформаны  ҚР 
Конституциясына сүйеніп,  халық ойындағыдай  ілгері  алып баруға 
мүмкіндік  бар  ма?  -  деген  күрделі  сауалды  өзіне  де,  кейін  оны 
көпшілікке  де  үсынуы,  Елбасының  өзін-өзі  танудың  қағидасын

Бижан Ж. Қ.
гірек  еткендігі  деп  айтуға  болады.  «ҚР  -   демократиялық,  зиялы 
және  бір  тутас  мемлекет»  (1993  ж.  ҚР  Констиуциясы)  қүрудың 
өтпелі  кезеңінде  мемлекет билігінің үш тармағының бірі — Заңсыз 
деп  танылуына  байланысты  Президентке  кеңесші  кім  болуы 
керек? Бұл сауалдың Қазақстан сияқты кеп этносты елде маңызы 
ерекше.  Елбасының  бойында  кішіпейілділік,  кісітану  қасиеті 
мол.  Ол  -   «¥лық  болсаң -   кішік  бол»,  -  дейтін  қазақ даналығын 
естен  шығармайтын  тұлғасы  биік  азамат.  Оның  күнделікті  іс- 
қимылдарынан  «Жеті  елшеп,  бір  кесу»  үшін  Қазақстандағы  кеп 
ұлттың  даналықгарын,  қүндылықтарын  меңгеруге  бейімділігін
Қазақстан
түлғапық
Еуразия  Одағын  қүру  идеясы да  халық арасында жиі  болып, 
араласудың пайдасын жете сезініп, ауыртпапықты түйсіне білуден
туған ой түйіні.
Кадрде  шолушы.  Елбасы  Н.  Ә.  Назарбаев  1995  жылғы  1 
наурыздағы  Жарлығымен  Қазақстан  халықтары  Ассамблеясын 
күрды.  Ол  -   Мемлекет  басшысы  жанындағы  консультативті- 
кеңесші  орган.  Сондықтан,  атапған  бастама  мәдениет  аралық 
диалогты  нығайтудың  жаңа  кезеңінің  негізін  қалап,  этносарапық 
қатынастарды  дамыту  мәселелерін  жоғары  деңгейде  шешуге 
мүмкіндік  жасайтын  әлемдік  тәжірибедегі  тың  бағыт  болып
табылды.
1995 
жылғы 
24 
наурызда 
Қазақстан 
халықтары 
Ассамблеясының  бірінші  сессиясында  жасаған  баяндамасында
■  -  - 
^  t 
*  '  L  ' 
,  
'  Л' V- .  -   /   *,  * 
^  * 
Ш
Қазақстан
елін
татулық  пен  ынтымақта  екендігін  күнделікті  қажеттіліктен  керіп 
жүрген қарапайым жанашыр азамат, тіпті, салмақты ой түйіп, қазақ 
елінің еткен тарихын өзінің де, өзгенің де кез алдына елестетті.
Әңгіменің  әу  басынан-ақ  ҚР  Конституциясындағы  (1993 
ж.):  «Өзін-езі  билейтін  қазақ  үлты  мемлекеттілігінің  түрі  ретінде 
Қазақстан  Республикасы  езінің  барлық  азаматының  қүқық 
теңдігін  қамтамасыз  етеді»,  — деген  қағида  мемлекеттің сипатын 
айқындайды.  Осы  негізде  қазақ  елінің  қатері  мен  өрлеуі  апма- 
кезек қайталанған замандарды еске ала отырып, тарихи дамудың 
болашағының керінісі түсіндіріледі.  Мұны  қүрметтеу -  кекірегі  ояу 
s d
6
id
 
азамат санасының деңгейін керсетеді.
1!

О Й   ТОЛҚЫ НЫ   (I  б ө л ім ) 
ч / і О
Мұның өзі ғылымдағы иңдукциялық тәсілде, қарапайым аитқан- 
да,  қоғамдағы  нақты  мысапдармен  ашып  айтылады.  Мәселен, 
баяндамада  тек 
XX
  ғасырдың  өзінде  хапықгардың  және  мем- 
лекеттердің тарихи  аренаға  келуі  мен  кетуінің өзі үш  рет болғанын 
еске  апады.  Алғашқысы  -   бірінші  дүниежүзілік  соғыстан  кейін 
Еуропада  қүрылған.  Австрия,  Чехословакия,  Югославия,  Венгрия, 
Польша,  Финляндия  сияқгы  егеменді  мемпекеттерді  атайды. 
Екіншісі  -   сол  кезеңде  50-60-шы  жылдардың  шегіндегі  бүрынғы 
колониядағы мемпекеттер шекараны қайта қарауды тапап етіп, үлт- 
азаттығын алу үшін қогідарына қару алған мемлекегтерді атайды.
Екінші  дүниежүзілік  соғыс  аяқгалғаннан  кейін  және  90- 
шы  жылдарға  дейінгі  кезеңде  елуден  астам  жанжап  болып,  15 
млн  адам  қаза  тапқан.  Осы  мысалдарды  Нурсултан  Әбішүлы 
меніңше,  бүрынғы  Одақ  ыдырағаннан  кейін  келген  тәуелсіздік, 
айтып  жүргеніміздей  езінен-езі  оңай  келген  сияқгы  болғанымен 
халық  қасіретті  аз  кермегенін  ойға  салады.  Одақ  халқы  әліптің 
артын  баққан,  парасаты  мол  халықтар  екен  деген  ойды  әркімге 
жеткізгендей.  Бүп  түста  репрессия,  аштық,  Отан  соғысы  ойға 
оралады. Жеңіске барабар жеңілісті бастан кешкендігімізді айтып
тұрғандай.
Кеңес  Одағы  ыдырағанынан  кейінгі  ТМД  елдерінің  бәріне 
тән  қүбыпыс  -   этникапық  саналуандық.  Осындай  жағдайда 
мемлекеггік  шекараларды  белгілеудегі  қиындықты  уақыт  пен 
қасіретті  кезеңдердің  тәжірибесін  тірек  ету  деп  түсінуге  мәжбүр
болғанымызды толғана айтады.
Тоталитаризм  тұсындағы  шекара  бепгілеуде  жіберілген 
ерескел  қателіктерді терең түсіне біліп, оларды қазіргі белгіленген 
түрінде қабылдап, күштеп қайта белуге бармаудың қажеттігін емір 
керсетіп  отырғандығын  егжей-текжейлі  айтқан.  Н.  С.  Хрущевтің 
Қазақстанның  біраз  жерін  Өзбекстанға  өткізіп,  тіпті,  1954  жылы 
Ресейге  қарасты  Қырымды  Украинаға  беріп  жіберудің  кесірінен 
қазір жалау жыртуға дейнгі жағдайға апарып отырғаны  шекараны 
күштеп  белгілеудің  қиындығының  айғағы  емес  пе?  Таулы  Кара- 
бахта  босқындар  мен  еріксіз  кешкендер  саны  бүкіл  Азербайжан 
хапқының  кем  дегенде  10  пайызына  жеткен.  Соғысқа  дейін  5,6 
млн халқы бар Тәжікстанда соғыс қимылдарының салдарынан 300 
мың  адам  елген.  Мүнда  босқындар  мен  еріксіз  көшіп  кеткендер 
саны шамамен  1  млн-нан астам адамға жеткендігі баяндалады.

f
Бижан Ж. Қ.
Абхазиядағы  жанжап  бірнеше  мың  адамды  қурбан  етіп,  150 
мыңға  жуығы  босқындық  күйге  ушыраған.  Биылғы  қаңтардағы 
деректер  бойынша  Шешенстандағы  босқындарың  саны  130  мың 
адам болған.
Кадрде  архивтен  алынған  бейне  сюжеттер,  кадрден  тыс 
шолушы.  Осының  бәрін  айшықгай  келе  Президент  Қазақстан 
тарихының тағылымына  тоқталып,  саралады.  Бүл  ретте  Елбасы 
жаңа  қоғам  құруда  бүрынғыны  ой  елегінен  еткізіп,  ой таразысына
салып салмақтап, үлттықжәне адамзат қундылықтарын зерделеуге 
мән берген. Бурынғы КеңесОдағыныңтусындаулттықсана-сезімнің 
дамуына кедергі жасалғаны тарихи шындықекендігі қазір айрықша 
байқалады. Баяндамадаол кезеңцехалықтардыңқуқыктары сан рет 
тежелгеніне  нақты  мысалдар  келтірілген.  Тек 20-30-шы жылдары 
қасақана жасалған аштықтың өзі қазақтардың жартысына жуығын 
қазаға  үшыратқан.  Бүп  күйді  орыс  және  украин  халықтары  да 
басынан кешті. Эксперттердіңайтуынша, ужымдастырудың күштеп 
жүргізілуі  үлкен  қылмыстық  әрекет  болғандығы,  Отан  соғысы 
кезінде Поволжье аумағындағы  неміс және кавказ хапықтарының 
Қазақстанға жер аударылуы, әскери қупия объектілерге, тың және 
тыңайған  жерлерді  игеруге  байланысты  бірнеше  улт  өкілдерін 
Қазақстанға  қоныстандырылуының  сапдарынан  қазақ  еліне  XX 
ғасырдың басынан бері 5 млн 600 мың адам келген. Ал қылмысты 
ұжымдастырудан  1,5  мыңға  таяу  қазақтар  қаза  тапқан.  1930-32 
жылдары  1,3 млн қазақ шетелге көшіп кетіп оралмады.
Кадрде шолушы. Осы туста Нурсултан Назарбаев: «Қазақтар 
өзінің  Отанында  XX  ғасырда  саны  азайып,  қасіретке  ушырағаны 
үшін  кінәлі  емес.  Бул  сезді  тарихшы  да,  мен де,  сіздер де  айтып 
жүрсіздер.  Болашаққа  бару  үшін  өткенді  байыптап  алайық,  оны 
басқа  жақтан  емес,  өз  қатарымыздан,  өз  басымыздан,  езіміздің 
өткенімізден  қарайық»,  -   дегені  елін  сүйген  азаматтығы  деп 
ойлаймын.  Осылайша  Елбасы  қазақ  улты  басқа  улт  сияқгы  өз 
мемлекетін  қуруға лайықгы екенін ерекше атап көрсетті.  Одан әрі 
ол:  «Біздің  республикамызға  өз  еркінен  тыс  келгендер  де  кінәлі 
емес», -  деді.  Бул ойды баршамыз айтып жүрміз.
Бул жерде  Нурсултан  Назарбаев бар болмысымен  Қазақстан 
тәуелсіздігін  сақтауға  ниетгі  екендігін  ерекше  байқатып  жүр.  Ол 
тәуелсіздіктің  қазіргі  кезеңіндегі  көшіп-қонуды  саясатқа  балап,
кесірлі  үдеріс  ретінде  керсеткюі  келетіндерге,  қоғамдық  үдеріске
222
Я

Р  көзді  ашып  қарауды  ұсынады.  Атап  айтқанда,  көшіп-қонудың  ч  
себебі  экономикалық  проблемапарда  ғана  емес,  сонымен  бірге, 
күштеп  көшірілген  орыстардың,  украиндердің,  беларусьтардың, 
немістердің және  басқа  халықтар үрпақтарының тарихи  Отанына 
оралуды  қалайтынында,  үлттық  мемлекет  қүрылысына  қатысу 
ниетінде жатқачын санаға жеткізіп отыр.
Одан  әрі  Президент  қазақтардың  өз  мемлекетін  алаңсыз 
қуру үшін  Қазақстанда түратын кеп этностың бірін-бірі түсінуі,  бір- 
бірінің дәстүрін-салтын, тілін, дінін және мәдениетін бағалай білуі 
қажеттігіне тоқталды. Бул орайда үлкен үміт барын айтты.
Кадрде  Павлодар  қапасындағы  Балалар  сарайындағы 
әр  ұлт  бапаларының  көркемөнермен  айналысып  жатқан 
сәттерінен  көрініс,  кадрден тыс шолушы. Елдің тұтастылығын, 
тыныштылэін,  осында  тұратын  кеп  үлт  өкілдерінің  сыйлас- 
тығын.сақгаудың  халық  сенген  Президент  ретінде  үш  тәсілі  бар 
екенін  айтады.  Біріншісі  -   этностар  арасындағы  тайтапасқа  жол 
бермеу.  Оған  табиғатынан  бауырмал  қазақ  езгелердей  «Күштеп 
көшіруді»  қаламайтыны  мүмкіндік  береді.  Екіншісі  -   ұлттық 
мәселеге  мән  бермесе,  проблемалар  езінен-езі  шешіледі  дейтін 
пікірді  қолдамау.  Үшіншісі -  ең сенімді жол  халықтар арасындағы 
тыныштыққа  түсіністікке  апаратын  жолда  әр  этностың  мүддесін 
қорғайтын  сәтті  нақты  таба  білу.  Нүрсұлтан  Әбішүлының сөзімен 
айтқанда, ынтымақтың түйісу нүктелерін дүрыс аңғару. Олай десек 
Елбасы Қазақстанда Отаным деп мұнда түрып жатқан хапық Отан 
отбасынан бастапатынын білетіндігіне сенімді.
Кадрде 
шолушы. 
Нурсултан 
Әбішұлы 
Назарбаевтың 
көрегендігі үлт мәселесін Қазақстанның сыртқы саясатымен тығыз 
байланыста жүргізуінде. Өз еркінен тыс өз елінен ажырасып қалған 
халықтар бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасап, тірлігін  көрсету 
үшін  интефацияны  күшейтуі  қүптарлық  іс.  Баяндамада  бүрын 
да  айтылып  жүрген  бүл  мәселеге  ерекше  орын  берген.  Бұрынғы 
бір  жерден  екіншісіне  күштеп  кешірілген  халық  енді  ез  еркімен 
ез  Отанында жаңа  мемлекет  қүруға  қатысу ниеті  барына тағы да 
ерекше мән беріп, дәйекті түсініктеме жасаған. Бүл ретте таяу шет 
елдермен  экономикалық,  әлеуметтік  тығыз  байланыс  мемлекет 
дәрежесінде заңдастырылып отырғандығы баяндалады.
Елбасының  Қазақстандағы  бейбіт  өмірдің  сақтапуы  мен 
оны  тұрақтандыруына  Қазақстан  патриотизмінің  идеясы  негіз
Ой толқыны  (I бөлім)

Бижан Ж. Қ.
3
болатындығын  ерекшелейді.  Қазақстан  хапықтары  Ассамблеясы- 
ның  құрылуының өзі -   Қазақстан  патриотизмін  нығайтуға  себепші 
болатын  фактор.  Бұл  қатар  жүрген  этностар  бірінің  мүддесі 
екіншісінің  мүддесін  өтейтін  түсты  жетік  аңғаруынан  туындаған 
заңцылық.  Осы  ретте  ұлт  мәселесіндегі  нәзіктікті  ескертіп,  көзге 
көріне  қоймайтын  тұсты  байыптап  айтуы  Нурсултан  Әбішүлының 
үлтаралық  қатынаста  ұсақ-түйекгік  болмайтындығын  жете  тусініп, 
зерделеуін  байқауға  болады.  Қазақстандағы  әрбір  үлт  өкілдері 
Отанын өркениетті ел қатарына жеткізуге зияпы түрде қатысатынын 
ашып  көрсетеді.  Мұндайда  әрбір  үлт  өздерінің  рухани  әлеуетін 
дүниежүзіне  танытқысы  келетіні  табиғи  үдеріс  екенін  сарапайды. 
Осылайша көп үлттың өкілдері бір-бірінің рухани әлеуетін байытуға 
еріксіз ықпап етеді. Б ул-өте маңызды үдеріс. Бұл арада бәсекежоқ, 
рухани  мүдденің бірлігі  бар.  Қазақстан  патриотизмінің  нығаюының 
тағы бір заңдыпығы, ел басының пайымдауынша, Қазақстанның тек 
көп үлтты ғана емес, сонымен бірге, кеп дінді мемлекет екендігінде. 
Қазақстанда  хапықгың  60  пайызын  қүрайтын  мүсыпмандармен 
қатар,  мүндағы  православьеліктер,  протестанттар,  буддалар, 
католиктер және  басқа діндерге  сенушілер түрады.  Олардың бәрі
ынтымақтасып,  сыйласып,  «Су ішкен қүдығыңа түкірме»,  «Біреудің
ала-жібін  аттама»,  -  деген  халқымыз  айтқан  ынтымаққа жеткенде 
ғана жақсылық болады.
Кадрде  Дүниежүзі  қазақтарының  Алматы  қаласында 
өткен  құрылтайы  кезінде  түсірілген  бейне  сюжет,  кадрден 
тыс шолушы.
Қазақстан  тыныштығы  мен  халықтар  түсіністігін  сақтайтын, 
Қазақстанның  беделін  дүниежүзіне  көтеретін  фактордың  бірі  -  
алыс  және  жақын  шет  елдегі  қазақ  диаспорасымен  тығыз 
байланыс  жасауы.  Қазір  12  миллион  қаза^гың  4  миллионнан 
астамы  шетелдерде  түрады.  Олар  -   дүниежүзіндегі  қоғамдық 
өзгерістерге  бар  пейілімен  көңіл  бөліп жүрген  парасатты жандар. 
Қазақстандағы  оң  өзгерістерді  саралап  айта  білулерімен  өздері 
түрған  аймақгарда  Қазақстанның беделін  кетере білетін  адамдар 
екеніне  қанағат  сезім  білдіреді.  Ел  басы  Қазақстанда  түратын
туралы
дамытуды
адамдарға  арқа  сүйейді.  Сондықтан,  ол  интеграцияны 
күн сайын қайталайды.
Қазақстан  тыныштығын  нығайтудың  факторы  реформаға 
экономикалық  және  саяси  реформаға  да  баяндама

Г   орын  берілген.  Экономикалық дағдарыстан  шығып,  инфляцияны ^  
I  тоқтату үшін жүзеге асатын  шараларға тоқталған. Атап  айтқанда, 
барлық түтынушылар үшін энергия шығынының тарифтерін едәуір 
төмендету,  өндірістің  өсуіне  ықпап  ететіні,  оларды  таяу  арада 
жүзеге  асыру  үшін  арнаулы  қүжатқа  қол  қоятынын  баяндады. 
Салық  жүйесін  дұрыстау  белгіленіп  отыр.  Сапыідың  өндіріс 
орындарына  салынатын  мөлшері  азайтыпады.  Бағаның  өсуіне 
бақылау  жасалады,  бюджеттегілердің  жалақысы  осы  жылдың 
қазан айында 20 пайызға өсірілетінін ерекшеледі.
Кадрде  шолушы.' Экономикалық  реформамен  қатар,  саяси- 
әлеуметтік  реформаның  жедел  жүргізілуі  қажеттігіне  тоқталды. 
Заң  шығару  базасы  мен  сот  жүйесі  әлі  де  болса  жетілдірілмей 
тұр.  Осыған  байланысты  Конституциялық  реформаны  жүзеге 
асыруды  тездету  қажеттігі  туады.  Баяндамада  бір  жыл  ғана 
ғұмыры  болған Жоғарғы  Кеңесті  Конституциялық сот  заңсыз  деп 
танығаннан  кейінгі  жағдайда  1993  жылдың  қараша  айындағы 
«Президент  пен  жергілікгі  әкімдерге  уақытша  өкілеттілік  беру 
туралы»  Заңға  сәйкес  елдің  экономикасы  мен  әлеуметтік,  саяси 
жағдайын түрақтандыруға бағытталған заңдық күші бар Президент 
Жарлығы жарық кере бастайтындығын  айтқан болатын.  Қазір сол 
Жарлықтар  шығып  қоғам  дамуына  айтулы  ықпал  етіп  отырғанын 
өздеріңіз көріп отырсыздар.
Конституциялық  реформа  кезінде,  -   деді  Елбасы  өзінің 
баяндамасында,  -   соңғы  жылдары  еліміздің  Парламетінде 
сыпайылап айтқанның өзінде елдің мүдделерінен алыс,  шамадан 
тыс  шамшыл  және  аса  сөзшең  адамдар  орын  алып  келгенін 
айта  келіп,  демократиялық зиялы  мемлекет деген  атқа  сай жаңа 
Парламент  мүшелері  керек  екендігін  және  оны  кейбіреулердің 
күдіктеніп 

жүктеу/скачать 30,18 Mb.