Билет 11 1. Зиянды программалар Зиянды бағдарлама кез келген бағдарламалық жасақтама зиян келтіру үшін әдейі жасалған компьютер, сервер, клиент, немесе компьютерлік желі[1][2] (керісінше, тудыратын бағдарламалық жасақтама абайсызда кейбір жетіспеушіліктің салдарынан болатын зиян әдетте а ретінде сипатталады бағдарламалық жасақтама қатесі).[3] Зиянды бағдарламалық жасақтаманың алуан түрлілігі, соның ішінде компьютерлік вирустар, құрттар, Трояндық аттар, төлем бағдарламасы, тыңшылық бағдарлама, жарнама бағдарламасы, жалған бағдарламалық жасақтама, сүрткіш және шрам бұйымдары
Бағдарламалар, егер олар жасырын түрде компьютер пайдаланушысының мүдделеріне қарсы әрекет етсе, зиянды бағдарлама ретінде қарастырылады. Мысалы, бір сәтте Sony компакт-дискілер rootkit үнсіз орнатылды сатып алушылардың компьютерлерінде заңсыз көшіруге жол бермеу мақсатында, бірақ сонымен қатар пайдаланушылардың тыңдау дағдылары туралы хабарлаған және қауіпсіздіктің қосымша осалдықтарын ойланбастан жасаған.[4]
Ауқымы антивирустық бағдарлама, брандмауэрлер және басқа стратегиялар зиянды бағдарламаларды енгізуден қорғауға, егер ол бұрыннан бар болса, оны анықтауға және зиянды бағдарламалармен байланысты зиянды әрекеттер мен шабуылдардан қалпына келтіруге көмектеседі.
Сіздің деректеріңізге қандай қауіп төнетінін білу үшін зиянды программалардың не екенін және олардың қалай жұмыс істейтінін білу пайдалы. Жалпы зиянды программаларды келесі сыныптарға бөлуге болады:
Вирустар (вирустар): басқа программаларды жұқтыратын программалар - вирус жұққан файлдарды іске қосу кезінде басқару үшін оларға код қосады. Бұл қарапайым анықтама вирустың негізгі әрекетін - инфекцияны анықтауға мүмкіндік береді. Вирустардың таралу жылдамдығы құрттарға қарағанда біршама төмен.
Құрттар (құрттар): тарату үшін зиянды программалардың бұл санаты желілік ресурстарды пайдаланады. Бұл сыныптың атауы құрттардың желілерді, электрондық пошталарды және басқа да ақпараттық арналарды қолдана отырып, компьютерден компьютерге "өту" қабілетіне байланысты берілді. Сондай-ақ, осыған байланысты құрттар өте жоғары таралу жылдамдығына ие.
Құрттар компьютерге еніп, басқа компьютерлердің желілік мекен-жайларын есептеп, олардың көшірмелерін осы мекен-жайларға жібереді. Желілік адрестерден басқа, пошта клиенттерінің мекен-жай кітабының деректері жиі қолданылады. Зиянды программалардың осы класының өкілдері кейде жүйенің дискілерінде жұмыс файлдарын жасайды, бірақ компьютер ресурстарына мүлдем қол жеткізе алмауы мүмкін (жедел жадты қоспағанда).
Шпиондық программалар (Spyware): жеке пайдаланушы немесе ұйым туралы ақпаратты олар білместен жинауға мүмкіндік беретін программалық жасақтама. Сіз өзіңіздің компьютеріңізде шпиондық программалардың болуы туралы білмеуіңіз мүмкін. Әдетте, шпиондық программалардың мақсаты:
• компьютердегі пайдаланушы әрекеттерін бақылау;
• қатты дискінің мазмұны туралы ақпарат жинау; Бұл жағдайда көбінесе компьютерде орнатылған программалық жасақтаманың тізімін жасау үшін кейбір каталогтар мен тізілімдерді қарап шығу туралы болады;
• байланыс сапасы, қосылу әдісі, модем жылдамдығы және т. б. туралы ақпарат жинау.
Алайда, бұл программалар тек ақпарат жинаумен шектелмейді, олар қауіпсіздікке нақты қауіп төндіреді. Кем дегенде екі белгілі программа - Gator және eZula - шабуылдаушыға ақпарат жинап қана қоймай, басқа біреудің компьютерін басқаруға мүмкіндік береді. Шпиондық программалардың тағы бір мысалы-компьютерде орнатылған шолғышқа ендірілген және трафикті қайта бағыттайтын программалар. Егер сіз бір веб-сайттың мекен-жайын сұраған кезде мүлдем өзгеше болса, сіз осындай программалармен кездестіңіз. Оның ішінде әдепсіз және мүлдем азғындық мазмұны бар интернет-ресурстар (мысалы, білім беру және іздеу веб-сайтын сұраудың орнына)
Шпиондық программалардың бір түрі-фишингтік хабарламалар. Фишинг (Phishing) - мақсаты пайдаланушыдан әдетте қаржылық сипаттағы құпия ақпаратты алу болып табылатын пошта жіберілімі. Мұндай хаттар банктік құрылымдардың, танымал брендтердің компанияларының ақпараттық хаттарына мүмкіндігінше ұқсас етіп жасалады. Хаттарда көрінеу жалған сайтқа сілтеме бар, онда пайдаланушыға, мысалы, несие картасының нөмірін және басқа да құпия ақпаратты енгізу ұсынылады.
Жарнамалық программалар (Adware): жарнамалық жарнамаларды көрсету үшін Программалық жасақтамаға енгізілген пайдаланушының білімінсіз программалық код. Әдетте, жарнамалық программалар ақысыз таратылатын Программалық жасақтамаға енгізілген. Жарнама жұмыс интерфейсінде орналасқан. Көбінесе бұл программалар пайдаланушы туралы Жеке ақпаратты жинайды және әзірлеушіге жібереді.