Билет №1 Далалық өркениет, оның түркі, қазақ әдебиетіне әсері туралы айтыңыз
«Қорқыт ата кітабындағы» 12 жырдың атауы мен өте қысқа мазмұнын баяндаңыз
жүктеу/скачать 30,46 Kb.
|
| 2.«Қорқыт ата кітабындағы» 12 жырдың атауы мен өте қысқа мазмұнын баяндаңыз. Қорқыт ата кітабы» оғыз тайпаларының өмірі мен тұрмысын, салт-дәстүрін суреттейтін он екі жырдан тұратын жалпы түркі әлеміне ортақ ұлы туынды.Сол кездегі оғыз тайпалары туралы жырларды оқи отырып, олар үшін мораль мен сенімділік, батырлық, батылдық қаншалықты маңызды болғандығын көреміз.«Қорқыт ата кітабы» – түбі бір түркі халықтарының ортақ әдеби жәдігерлерінің бірі, адамзаттың асыл мұрасы ретінде әлемдік деңгейде зерттелген туынды. Негізінен батырлық жырлардың жинағы болып табылатын бұл жазба мұраның Дрезденде және Ватиканда сақталған негізгі екі нұсқасы, сонымен қатар үшінші – Дрезден нұсқасының көшірмесі саналатын Берлин нұсқасы бар. олжазбаның бірінші парағында шығарманың аты «Китаб-ы Деде Коркут ала лисан-и таифе-и Оғузан» (Оғыз тайпасының тіліндегі Қорқыт атам кітабы) деп көрсетілген. Бұл нұсқа төмендегідей 12 жырдан тұрады: 1. Дерсе хан ұлы Бұқаш хан жыры; 2. Салор Қазанның үйінің шабылғаны туралы жыр; 3. Қам Бөрінің ұлы Бамсы Бейрек туралы жыр; 4. Қазан бектің ұлы Ораз бектің тұтқын болғаны туралы жыр; 5. Дұқа Қожа ұлы Делі Домрұл туралы жыр; 6. Қаңлы Қожа ұлы Қан Тұралы туралы жыр; 7. Қазылық Қожа ұлы Йегенек туралы жыр; 8. Бисаттың Төбекөзді өлтіргені туралы жыр; 9. Бегіл ұлы Әмірен туралы жыр; 10. Үшүн Қожа ұлы Секрек туралы жыр; 11. Салор Қазанның тұтқын болып, оны ұлы Ораздың құтқарып алғаны туралы жыр; 12. Іш Оғыздың Сырт Оғызға жау болып, Бейректің өлгені туралы жыр. Жырлардың тақырыбынан да көрініп тұрғандай, Ватикан нұсқасында, негізінен Қазан бекке қатысты жырлар алынған. Бірақ Дрезден нұсқасымен салыстырғанда, бұл нұсқада Қазан бекке қатысты жырлардан «Салор Қазанның тұтқын болып, оны ұлы Ораздың құтқарып алғаны туралы жыр» енбей қалған. Этторе Росси "Қ.а. кіт\дағы" мақал-мәтелге айналып кеткен филос-қ ой-толғамдардың түп-төркінін қазақ ж/е қырғыз а. әдебиеті үлгілерінің арасынан іздейді.Бұл ежелгі мура-ң осы халықтар тарихына қатысты екеніндігін дәлелдейді.Этторе Р-ң зерт/лері бізге осы тұрғыдан құнды. 12 жыр-ң мазмұны:
1) "Дирсеханұлы Бұқали тур. жыр"- Баяндүр хан той жасайды.Ұлы бар ақ атау, қызы бар – қызыл атау, баласы жоқтарды қара от. отырғызады.Дирсехан ыза б/ы. Аш-жалаңаштарға қайыр-садаққа береді. Ұлды б/ы: Ұлы-Бұқали. 2) "Қазан-Салор-ң ауылын жау шапқаны тур. жыр" – Қазан-Сол-ң өзі жақта елін жау шабады. Іздеуге шығып көк бөріден сұрайды. 3) "Байбөрі баласы Бәлесі Байрақ туралы жыр" – Байбөрі көк тәңіріден бала сұрайды.Бұл жыр Алпамыс бат. Жырына өте ұқсас 4) "Қазанбек-ң баласы Оразбек-ң жауға қалай тұтқын болғаны " – Қаз. ұлына ерлік жасамадың дейді.Ор.- к ерлік жасап , жауды жеңеді. 5) "Доқа Қожаұлы Дели Домрул тур. жыр"- әзірейілмен шайқасады. 6) "Оғыз қаңлы баласы Қан-төрәлі жай/ғы жыр" - әке-шеш.-ң балас. үйлендіруі. 7) "Оғыз қазылық баласы Игенек тур. жыр"- әкесін тұтқынан босатады. 8) "Төбекөз Дәуді өлт. Бисат. Жыр – ана- арыстан емізген Бисат төбек. жеңеді. 9) "Бекілұлы Әлран батыр тур. жыр" – шекара күзетеді, елін қорғ/ды. 10) "Үйсін Қожаұлы Секрек тур. жыр"-Секрек Егірек ағасын тұтқынан құрқарады. 11) "Қазан Солордың жауға тұтқын болғаны ж/е оны баласы Ораз-ң азат етуі "Сыртқы оғызд-ң ішкі оғыздарға қарсы бас көтеруі Байрақ-ң қалай өлтіретіні тур. жыр" – өзін. жүктеу/скачать 30,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|