Жанрлық түрлері, көркемдік сипаты.
Шешендік сөз жанрлық белгілеріне қарай шешендік дау, шешендік толғау, шешендік арнау деп мазмұнына қарай жіктеліп жүр. Шешендік арнауға бата, сын, әзіл, көңіл айту, шешендік толғауға тақпақ-термемен айтылатын тілек, өсиет, насихат, толғау сөздер, шешендік дауға жер, жесір, құн, мал және ар-намыспен байланысты даулар енеді. Шешендік сөздің сан-алуан түрлерін дау үстінде айтылған кесім сөзімен шектеу де тарлық етеді.Қырқыншы жылдарға дейін билер сөзі деген атау әдебиеттану ғылымында қолданылып келді.
Шешендік өнер мынадай түрлерге жіктеледі:
Шешендік өнер үш қайнар бұлақтан нәр алып сусындайды:
Біріншісі – табиғи қабілет пен дарын;
Екіншісі – теориялық қисындармен қаруландыру;
Үшіншісі – тынымсыз, толассыз еңбек, жүйелі жаттығу.
Және де шешендік өнер үш мақсатты көздейді:
сендіру
рахаттану, ләззатқа бөлеу
толқытып тебіренту.
Риторика, яғни шешендік сөз бес бөліктен тұрады:
материал іздеп табу
материалдарды орналастыру, жайғастыру
сөзбен киіндіру
еске сақтау
айта білу шеберлігі.
Бірінші бөліктің өзі:
а) нақты істер
б) жалпы мәселелер
болып тармақталады. Нақты істер мекен-жайға, уақытқа, кейіпкерлерге қатысты. Жалпы мәселелердің өзі теориялық және іс-тәжірибелік болып бұтақталады.
Екінші бөлік бес қабаттан тұрады:
кіріспе
мазмұндау
тақырыпты айқындау
дәйектемелер
түйіндеме.
Шешендік сөздің сапалық белгілері:
Лебіз көркемдігі тілдегі әр алуан көріктеу құралдары мен айшықтау тәсілдерін орнымен, шеберлікпен жұмсай алудан көрінеді. Олар: теңеу, кейіптеу, эпитет, метафора, метонимия, синекдоха, параллелизм, антитеза, инверсия, қайталау, риторикалық сұраулар, т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
