Микробөлшектердің толқындық қасиеттері және Гейзенбергтің

42 
микробөлшектердің 
толқындық 
қасиеттері 
бар 
екенінде. 
Негізгі 
айырмашылығы микробөлшектердің траекториясы хаостық (ретсіз), ал оның 
координатасы мен импульсінің дәл мәнін анықтау мүмкін емес.
Бұл корпускулалық - толқындық дуализмнен шығады. Мысалы, бір 
нүктедегі толқын ұзындығы деп айтуға болмайды, оның физикалық мағынасы 
жоқ, ал импульс толқын ұзындығына тәуелді шама, осыдан, микробөлшектің 
импульсі 
белгілі 
болса, 
координатасы 
белгісіз 
және 
керісінше, 
микробөлшектерінің координатасының дәл мәні белгілі болса, онда оның 
импульсі белгісіз болады. 
Мысалы, электрон үшін координата 
x
мен импульс компонентінің 
x
p
дәл мәнін анықтау мүмкін емес. 
х

пен 
х
р

анықталмағандықтары төмендегі 
қатынасты қанағаттандырады: 





х
р
х
. 
(9.3) 
Аналогиялық түрде (9.3) қатынасын 
у
пен
р
у
, z 
пен
p
z
үшін де және 
энергия мен уақыт үшін де жазуға болады





t
W
. 
(9.4) 
(9.3) және (9.4) қатынастары 
анықталмағандық қатынастары 
деп 
аталады. Анықталмағандақ қатынастарын бірінші рет 1927 ж. В.Гейзенберг 
орнатты. 
Бұл қатынастардың физикалық мағынасы төмендегідей: микроәлем 
объектісі координаталары мен импульс проекцияларының дәл мәні 
анықталатын күйде бола алмайды. (9.4) формулаға сәйкес энергияны 
W

дәлдікпен өлшеу үшін 
W
t



/

уақыт қажет. Мысал ретінде сутегі тектес 
атомдардың энергетикалық деңгейлерінің (негізгі деңгейден басқа деңгейлер) 
дәл мәнінің болмауын келтіруге болады. Бұл спектрлік сызықтардың кеңеюіне 
әкеліп соғады және оны барлық қозған күйдегі өмір сүру 
8
10
−
с уақытымен 
түсіндіруге болады. Сонымен бірге, егер жүйе тұрақты болмаса (радиоактивті 
ядро), онда өмір сүру уақытының шекті болуына байланысты оның энергиясы 
W

-дан аз емес статистикалық дәлдікпен анықталады 

/



W
,
(9.5) 
мұндағы 

– жүйенің өмір сүру уақыты. 
Мұндай сипаттама классикалық механикадағы бөлшек қозғалысының 
сипатттамаларынан өзгеше болады, себебі классикалық механикада бөлшек 
белгілі траекториямен қозғалады және әрбір нүктедегі координатасы мен 
импульсі белгілі. Екі түйіндес айнымалының анықталмағандық мәндерінің 

43 
көбейтіндісі Планк 
ħ
тұрақтысынан аз болмайды деген тұжырым 
Гейзенбергтің 
анықталмағандық принципі
деп аталады. 
Гейзенбергтің анықталмағандық принципі кванттық механиканың 
фундаменталды қағидаларының бірі болып табылады және корпускулалық-
толқындық дуализммен байланысты. 

жүктеу/скачать 1,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: