Білім беру бағдарламасы үшін ОҚу жұмыс бағдарламасы (syllabus) Курс: семестр: Курс: Оқу мерзімі: 4 жыл

5
2

Қазақ тілі фонетикасының
зерттелуі
Морфонологияның
зерттелу тарихы
Алғашқы фонетикалық зерттеулер. Орыс тіліндегі зерттеулер
мен орыс графикасымен жазылған қазақ мәтінінің қазіргі қазақ
тілінің дыбыс жүйесін, айтылым, емлесін пайымдауға қосар
үлесі, маңызы.
Қазақ тілін зерттеудегі А.Байтұрсынұлының ерен еңбегі,
қалдырған мұралсы. А.Байтұрсынұлының қазақ тіл білімінің
атасы аталуының себебі.
Фонетикалық зерттеуде қолданылатын әдістердің мақсат-
мәні. Морфонология дербес ғылым саласы ретінде ХІХ
ғасырдың 2-жартысында қалыптаса бастады. Морфонология –
қазақ тіл білімінің кештеу зерттеліп келе жатқан бір саласы.
Негізі мұның зерттелу тарихы ХІХ ғасырдың 2-жартысынан
бастау алады. Оның іргетасын қалағандар: (шыққан тегі поляк)
Бодуэн
де
Куртенэ,
Н.В.Крушевский,
Н.С.Трубецкой,
А.А.Реформатский, Е.Курилович т.б.
Ал түркі тілдерінің морфонологиясын зерттегендер:
А.Байтұрсынұлы,
Н.А.Баскаков,
Г.Благова,
Н.Гаджиева,
А.Даулетов, К.Дыйканов, М.Закиев, А.Кононов, А.Қалыбаева,
А.Айғабылов т.б.
3
Дыбыс, әріп, фонема
Морфонологияның
фонетикадан және
морфологиядан ӛзгешелігі
Дыбыс пен фонема, олардың ортақ жағы мен айырмасы.
Фонеманың ӛзіндік қасиеті; фонеманың түрі (аллофон);
аллофонның вариант, вариациялық ерекшелігі. Әріп, әліпби
(алфавит). Әріптің нақтылы фонеманы таңбалау кезінде
негізделетін қағидасы. Транскрипция мен транслитерация
Морфонологиялық
құбылыстың
фонетикалық
нысаннан
ӛзгешелігі мынадай мәселеге байланысты туындайды: 1. Дыбыс
алмасуының екі түрі бар екені белгілі. 1) кӛрші дыбыстардың
әсерінен
болатын
комбинаторлық 
өзгеріс.
2)
Ал
морфонологиялық дыбыс алмасу кӛрші дыбыстың әсерінсіз
жүзеге асатын комбинаторлық емес алмасуға жатады. Бұл
ӛзгеріс қазақ тіл білімінде дыбыстар сәйкестігі деп те аталады.
Фонетикалық дыбыс алмасуда белгілі бір позицияда бір ғана
ӛзгеріс іске асса, морфонологиялық дыбыс алмасуда бір
позицияда түрлі ӛзгеріс пайда болуы. Мысалы, бір тұлғаға
(морфемаға) жататын -шік пен -тік және -шек пен -тек 
жұрнақтары бір сӛзге жарыса жалғанып сӛз вариантын жасайды:
бүршік – бүртік, бөлшек – бөлтек.

6
4

Дыбысты қарастырудың
аспектісі
Морфонология бірліктері
Жасалым (артикуляция). Дыбыстау мүшелерінің түрлері,
жұмысы.
Айтылым (акустика). Дыбыстың пайда болуы. Тіл дыбыстарына
тән ерекшелік. Дыбыстың қарқыны, күші, тембрі, созыңқылығы.
Дауыс пен салдырдың пайда болуы.

жүктеу/скачать 198,8 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: