Білім беру бағдарламасының атауы мен шифры 6В01701 Қазақ тілі мен әдебиеті білім беру бағдарламасы

Дәріс, практикалық сабақтарда интербелсенді әдіс-тәсілдер қолданылады.

1. 
   Фонетиканың зерттеу нысаны.
   
2. 
   Фонетиканың ғылыми салалары (жалпы фонетика, жеке фонетика, сипаттамалы, салыстырмалы, тарихи т.б);
   
3. 
   Фонетикалық зерттеуде қолданылатын әр түрлі әдістер (эксперимент, акустикалық, соматикалық т.б).
   
4. 
   Дыбыс туралы түсінік.
   
5. 
   Артикуляциялық база.
   
6. 
   Тілдің дыбысталу мүшелері.
   

Фонетика – тілдің дыбыс жүйесін зерттейтін тіл білімінің бір саласы. Адам баласының тілі – дыбыстық тіл. Адамның пікір алысуына, бір-бірімен түсінісуіне қызмет ететін тіл – қарым-қатынас құралы, қоғамдық құбылыс. Демек, тіл дыбыстарының әлеуметтік табиғаты мен атқаратын қызметін білудің маңызы зор. Сондықтан әр тілдің дыбыс жүйесін жүйелі түрде зерттеп білу қажет. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы пәні қазақ тілі дыбыс жүйесі туралы, қазақ тіліндегі дыбыстардың саны, олардың фонетикалық ерекшеліктері, түрлері, фонема, фонология, буын, дыбыстар тіркесі, сингармонизм, ассимиляция, дыбыс алмасуы мен өзгерістері, көрші дыбыстардың бір-біріне ықпалы, дыбыстық құбылыстар, екпін, интонация, орфоэпия, орфография, графика, транскрипция т.б. жөніндегі теориялық мәселелер мен олардың зерттелу жайы туралы теориялық білім беруге арналған. Сөздің және морфеманың құрамындағы ең кіші дыбыстық единица туралы айтқан кезде тіл жүйесіндегі фонетиканың орнын анықтау қажеттігі еске түседі. Тілдің дыбыс жүйесін зерттеудің бағыттары мен мақсатына қарай ол өз ішінде сипаттамалы, тарихи, салыстырмалы және салғастырмалы фонетика деп бөлінеді.

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

8. Садуақас Н.А. Қазіргі қазақ тілі фонетикасы. Оқу құралы. - Ақтөбе: 2016. - 194 б

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Дыбыс, әріп, фонема. Фонемаларды топтастыру принциптері.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. 
   Дыбыс, фонема.
   
2. 
   Фонеманың мәні, қызметі және аллофондар.
   
3. 
   Вариант пен вариация туралы.
   
4. 
   Әріп және әліпби.
   
5. 
   Транцкрипция.
   
6. 
   Фонетикалық және фонематикалық транцкрипция.
   

Фонология – (гректің phone­– дыбыс, дауыс + logia – ілім) тілдің дыбыстық құрылымын, функционалдық заңдылықтарын зерттейтін тіл білімінің саласы. Демек, тіл дыбыстарының жасалуын, айтылуын, естілуін фонетика зерттейтін болса, ал тіл дыбыстарының адам сөйлеуі кезіндегі мағына ажыратуға, сөзді тануға, сөз бен сөзді айыра білуге себепкер болып, пікір алысуға, сөйлеуге қызмет етуін, яғни тіл дыбыстарының әлеуметтік қызметін Тіл білімінің бір саласы – фонология қарастырады. Фонологияның мәнін терең білу үшін алдымен фонема жөнінде жан-жақты түсінігіміз болуы керек. Фонема (гректің рhоne – дыбыс, дауыс деген сөзінен алынған) – негізгі тіл единицаларының бірі: тілдің ең аз мөлшердегі мағыналық жігін ажырату единицасы; яғни фонема – тілдің дыбыстық құрылысының ары қарай бөлуге келмейтін ең кішкене мағыналы бөлшегі, сөз мағынасын, сөз тұлғасын ажыратуға себі бар тілдегі ең кіші дыбыстық бірлік (единица). Фонема туралы ілімнің алғаш негізін салған орыс және поляк тілін зерттеуші И.А. Бодуэн де Куртенэ болып табылады. «Некоторые отделы сравнительной грамматики славянских языков» (1881 ж.) деген еңбегінде фонема сөздің ешбір бөлшектерге бөлінбейтін бөлшектері екенін айтады.

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

8. Садуақас Н.А. Қазіргі қазақ тілі фонетикасы. Оқу құралы. - Ақтөбе: 2016. - 194 б.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Дауысты фонемалар (вокализм). Дауыссыз фонемалар (консонантизм).

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. Дауысты фонемалар құрамы, олардың жасалу ерекшеліктері.

2. Дауысты дыбыстар топтастырылуы.

3. Орыс тілінен енген сөздердегі дауыстылар.

4. Дауыстылардың сөз ішінде қолданылуы.

5. Дифтонг, дифтонгоид дыбыстар.

Қазақ тілі дауысты дыбыстары жөнінде зерттелген еңбектер де көп болғанымен, тіліміз табиғатына сай соны пікір айтылғаны соңғы кезеңдегі зерттеулер еншісіне тиеді. Көптеген еңбектерде дауысты дыбыстардың фонетикалық ерекшеліктері бірін-бірі қайталап, бір жақты талданып келді.

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

8. Садуақас Н.А. Қазіргі қазақ тілі фонетикасы. Оқу құралы. - Ақтөбе: 2016. - 194 б.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Буын (силлабизм). Дауыс ырғағы (интонация) және кідіріс (пауза), интонация бірліктері.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. 
   Буынға тән белгілер, оның дыбыстық құрамы, түрлері.
   
2. 
   Буын құрамының өзгеруі.
   
3. 
   Буын жігін ажырата білудің маңызы.
   
4. 
   Буын және тасымал.
   
5. 
   Буын және оның дыбыстық құрамы.
   

Буын теориясы фонетикадағы ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Қазақ тілінде буынның маңызы ерекше. Буын - тіліміздің дыбыстық қатарын көрсететін ең кіші фонологиялық единица, немесе, сөздің өзіндік сазы /тембрі/ бар, артикуляциялық жағынан одан әрі бөлуге келмейтін ұсақ бөлшегі. Сондай-ақ, сөзажыратушы және мағына ажыратушы қызметіне қарамастан буында мағына болмайды. Сөздің мағынасы мен буынға бөлудің арасында да байланыс жоқ. Өкпеден шыққан ауаның (фонациялық ауаның) қарқынымен кілт үзіліп шыққан бір немесе бірнеше дыбыс тобын буын дейміз. Қазақ тіл білімінде буын және оның әр түрлі фонетика-фонологиялық табиғатын тану бағытында жүргізген зерттеулер А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов еңбектерінен бастау алып, І.Кеңесбаев, Ж.Аралбаев, С.Мырзабеков, Ә.Жүнісбек, А. Қошқаров, М.Жүсіпұлы, Ж.Назбиев, Ұ.Шүленбаева, З.Өтебаева, Г.Қайдарова және Ә.Қайдаров, А.Айғабылов, т.б. ғалымдар тарапынан әр қырынан қарастырылды.

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

1. 
   Қазақ тіліндегі екпіннің жайы туралы.
   
2. 
   Екпіннің сөз ішінде тұрақты, тұрақсыз қолданылатын түрлері.
   

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

8. Садуақас Н.А. Қазіргі қазақ тілі фонетикасы. Оқу құралы. - Ақтөбе: 2016. - 194 б.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Дыбыстар өзгерістері және олардың түрлері. Тілдегі әр түрлі фонетикалық құбылыстар туралы.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. 
   Игерулі өзгеріс (комбинаторлық, позициялы)
   
2. 
   Сипаттамалы өзгеріс
   
3. 
   Игерусіз өзгеріс (спонтанды, бейпозициялық)
   
4. 
   Тарихи өзгеріс
   
5. 
   Фонологиялық және морфонологиялық алмасулар
   
6. 
   Ықпал түрлері: ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпалдар
   

Қазақ тіл білімінде тіл дыбыстарының алмасу заңдылықтарын жан-жақты зерттеуге соңғы кезеңде ерекше назар аударылып отыр. Мұның басты себебі морфонологияға қатысты зерттеулер кеш қолға алынуына байланысты деп білеміз. Фонетика мен морфология - өзіндік зерттеу нысаны бар тіл білімінің жеке-жеке саласы. Ал осы екеуінің аралығындағы құбылыстарды немесе заңдылықтарды тіл білімінің кейінгі кезде зерттеле бастаған бір саласы морфонология қарастырады. Морфонология термині морфема /сөз тұлғасы/ мен фонологияға қатысты алынған.

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

8. Садуақас Н.А. Қазіргі қазақ тілі фонетикасы. Оқу құралы. - Ақтөбе: 2016. - 194 б.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Сингармонизм. Дыбыстардың өзара үйлесуі.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. 
   Буындардың үндесуі туралы.
   
2. 
   Толық және жартылай игеру.
   
3. 
   Сингармонизмнің фонологиялық қызметі.
   
4. 
   Дыбыстар үндестігі туралы.
   
5. 
   Сингармонизм – фонологиялық категория
   

Түркі (қазақ) тілдеріндегі сингармонизм заңы туралы мәселе алғашқы түркітанушылар еңбектерінен бастау алып, бүгінге дейін зерттеушілер назарында болып келеді. Кезінде осы мәселе жөнінде В.В.Радлов, О.Бетлингк, И.А.Бодуэн де Куртенэ, Е.Д.Поливанов, А.М.Щербак, В.А.Виноградов, М.А.Черкасский, А.А.Реформатский, И.А.Батманов сияқты т.б. ғалымдар өз көзқарастарын білдіріп, түркі тілдеріндегі сингармонизмнің негізгі функциясын анықтауға талаптанды. Олар сингармонизмді «дауысты дыбыстар гармониясы» деп түсіндірді. Яғни сингармонизм дауысты дыбыстарға байланысты, түбір буындағы дауысты қандай болса, оған жалғанған қосымшадағы дауысты да соған сәйкес жуан не жіңішке болады, сондықтан сөз бірыңғай жуан дауыстыдан немесе бірыңғай жіңішке дауыстыдан тұрады деп есептеген.

1. Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Дәуір-Кітап, 2013. – 220 б.

2. Жүнісбек Ә. Қазақ фонетикасы. – Алматы: Арыс, 2009.-312 б.

3. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекет. тілді дамыту инст., 2010. – 608 б.

4. Байтұрсынов А.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Абзал-ай» баспасы, 2013. – 640 б

5. Кеңесбаев І. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. – 608 б.

6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис. – Алматы: Атамұра, 2006. – 336 б.

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2002. – 664 б.

8. Садуақас Н.А. Қазіргі қазақ тілі фонетикасы. Оқу құралы. - Ақтөбе: 2016. - 194 б.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Лексикология және оның объектісі.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. Сөз

3. Сөздік қор және сөздік құрам

Лексика 2 түрлі мағынада қолданылады: 1. Белгілі бір тілде қолданылатын барлық сөздердің жиынтығы. 2. Жеке ақын-жазушы шығармаларында қолданылатын барлық сөздердің жиынтығы. Лексика лексикология, лексикография, семасиология, этимология және фразеология деп аталатын салаларға бөлініп қарастырылады. Лексикология – сөз туралы ілім. Ол тілдің сөз байлығын, яғни тілдегі барлық сөздерді бір-бірімен байланыстыра, бір тұтас жүйе құрамында қарастырады; тілдегі сөздердің құрамдық, тұлғалық, мағыналық түрлерін саралайды, тарихи арналары (шығу көздері) мен қат-қабаттарын (әдеби, диалект, көне, жаңа т.б.), сондай-ақ қолданылу аясы мен қызметтерін көрсетеді. Лексикология сөздің сөздер жүйесіндегі алатын орнын, қолданылу қабілеттілігін, күнделікті қарым-қатынастағы көрінісі мен сан қилы сипаттарын зерттейді.

Қалиұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. А., 2004.

Сағындықұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология. 1-бөлім. А., 2003.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Қазіргі қазақ тілі лексикасының стильдік мәні мен қолдану шеңбері. Қазіргі қазақ тілінің шығу арналары.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. Арнаулы сөздер

2. Әдеби сөздер

3. Варваризмдер

4. Бейтарап сөздер

5. Жалпыхалықтық сөздер

6. Жаңа сөздер

7. Жергілікті сөздер (диалектизмдер)

8. Актив сөздер

9. Көне сөздер

10. Кірме сөздер

11. Пассив сөздер

12. Төл сөздер

13. Стильдік бояуы бар сөздер

Тілдегі сөздер өздерінің қолданылу ерекшеліктеріне қарай сан алуан болып келеді. Әдетте олар әр түрлі ұстанымдар (принциптер) бойынша түрлі топтарға бөлінеді. Мәселен, қазақ тіліндегі сөздер:

1) Шығу тегіне қарай: төл және кірме сөздер;

2) Қолданылу аймағына (территориясына), яғни әдеби және әдеби еместігіне қарай: әдеби сөздер және жергілікті сөздер (диалектизмдер);

3) Қолданылу өрісіне (аумағына, шегіне) қарай, яғни көпшілікке жақсы таныс және онша таныс еместігіне қарай: жалпыхалықтық және арнаулы (шектеулі) сөздер;

4) Қолданылу мерзіміне (уақытысына) қарай: көне және жаңа сөздер;

5) Қолданылу жиілігіне қарай: актив және пассив сөздер;

6) Стильдік бояуына қарай: бейтарап және стильдік бояуы бар сөздер болып бөлінеді.

Қалиұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. А., 2004.

Сағындықұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология. 1-бөлім. А., 2003.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру
Тақырыбы: Сөздер сыртқы тұлғасына, лексикалық мағынасына және тілде атқаратын қызметтеріне қарай бөлінуі. Сөздердің мағыналық қатынасына қарай жіктелуі.

Сағат саны: 1

Тақырыптың жоспары:

1. Сөздердің сыртқы тұлғасына, лексикалық мағынасына және атқаратын қызметіне қарай бөлінуі

2. Вариант сөздердің түрлері

3. Вариант сөздердің жасалуы

4. Синонимдердің шарттары

5. Синонимдердің қолданылу тәсілдері

6. Синонимдердің пайда болу жолдары

7. Антонимдер

8. Омонимдер

9. Омофондар

10. Омографтар

11. Антонимдер

12. Омонимдер

13. Омофондар

14. Омографтар

15. Эвфемизмдер

16. Дисфемизмдер

17. Табу

19. Плеоназм

20. Калька

21. Этнографизмдер

22. Окказионализмдер

Дәріс тезисі:

Тілдегі сыртқы тұлғасына, лексикалық мағынасына және тілде атқаратын қызметтеріне қарай түр-түрге бөлінеді. Сыртқы тұлғасы мен жасалу жолына қарай сөздер: түбір сөздер, туынды сөздер, біріккен сөздер, кіріккен сөздер, қос сөздер, қысқарған сөздер, күрделі сөздер болып, 7 түрге бөлінеді. 1. Түбір сөздер – ешбір қосымшасыз, тек бір ғана түбірден тұратын сөздер. 2. Туынды түбір сөздер – түбірге жұрнақтар жалғану арқылы жасалған сөздер. 3. Біріккен сөздер – екі я одан да көп түбірден бірігіп, бір ғана ұғымды (затты, сынды, санды, қимылды т.б.) білдіретін сөздер. 4. Кіріккен сөздер – біріккеннен кейін өз тұлғаларын сақтамай, кейбір дыбыстық өзгерістерге ұшыраған сөздер. 5. Қос сөздер – әр түрлі екі түбірдің қосарлануы арқылы жасалған сөздер. 6. Қысқарған сөздер – бірнеше сөздің тіркесінен құралған күрделі атаулар мен мекеме, ұйым атауларының қысқартылып қолданылуынан пайда болған сөздер. 7. Күрделі сөздер – екі я одан да көп сөздердің тіркесінен жасалып, бір-ақ ұғымды, бір-ақ мағынаны білдіретін сөздер. Сөздер тілде атқаратын қызметтеріне қарай: негізгі сөздер және көмекші сөздер болып, тағы да сараланады. Негізгі сөздер – жеке қолданылатын, жеке тұрып, сөйлем мүшесі бола алатын сөздер. Көмекші сөздер – жеке қолданылмайтын, жеке тұрғанда ешқандай мағынасы жоқ, тек негізгі сөздермен тіркесіп қана жұмсалатын сөздер. Көмекші сөздерге: көмекші есімдер, көмекші етістіктер және шылаулар жатады. Лексикалық мағынасына қарай сөздер: толық мағыналы, жартылай мағыналы және лексикалық мағынасы жоқ сөздер болып, үшке бөлінеді. Толық мағыналы сөздерге негізгі сөз таптары жатады. Олар өз алдына жеке қолданылады. Егер «сөз ұғым мен мағынаның таңбасы» дейтін болсақ, толық мағыналы сөздерде ұғым да, мағына да бар. Жартылай мағыналы сөздерге есімдіктер мен одағайлар жатады. Бұлар да өз алдына жеке қолданылады. Бірақ жартылай мағыналы сөздерде мағына болғанымен, ұғым болмайды. Лексикалық мағынасы жоқ сөздерге көмекші етістіктер мен шылаулар жатады. Бұл сөздер тобы өз алдына жеке қолданыла алмайды. Олар тек дербес сөздерге тіркесіп, бір-ақ сұраққа жауап береді, сөйлемнің бір-ақ мүшесі бола алады. Себебі мұндай сөздерде ұғым жоқ, мағына да жоқ: оларда тек грамматикалық мағына ғана бар. Сондай-ақ, лексикалық мағынасына қарай сөздер деректі сөздер, дерексіз сөздер және жалпы сөздер, нақты сөздер болып та бөлінеді. Нақты сөздер – жеке заттың атауы, ал жалпы сөздер – бірнеше затқа ортақ атау. Сөздер мағыналық қарым-қатынастарына қарай, атап айтқанда, мағыналарының бірдейлігіне, жақындығына, алыстығына және қарама-қарсылығына қарай сөздер: вариант сөздер, синонимдер, омонимдер және антонимдер болып, тағы да сараланады.

Қалиұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. А., 2004.

Сағындықұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология. 1-бөлім. А., 2003.

Өткізу форматы: ноутбукты пайдаланып, слайд арқылы түсіндіру