Биотехнология

Салааралық  «Биожем»  ЖШС  алаңцарында  фармацевтика 
эндірісті дамыту бағдарламасы;
«Агроөнеркәсіптік  кешен саласындағы  қолданбалы ғьшымі
зертгеулер»
Республикасы
ауыл шаруашылы-
саласындағы технологияларды
жем  қоспаларының өндірістегі  маңыздылығын  артыру -  ел  үшін
сала
стратегиялық  бағыты  — мал  шаруашылығын
дамыту
бағдарламаларды
жобалар
юлимерлерді, аминкышқылдарды, ферме 
қоспаларды  өндейтін  микроағзаларды  д
мьггу;
•  паразиттік,  вирустік  ауруларға,  абиотикалық  қолайсыз  фак-
торларға төзімді  өсімдіктердің түрлерін  шығару;
• тез өсіп жететін, ауруларға қарсы түра алатын мүмкіншілік- 
тері жоғары жануарлардың көмегімен асыл түқымдық малшаруа-
шылыкты дамьггу;
•  қоршаған  органы  тазарту.
Қарағанды қаласында өзімізде дәрілік препараттарды өндіретін 
«Фитохимия» АҚ Ғылыми-өндірістік орталық ашылды. Бүл орта-
лықтьщ негізгі ғылыми бағыттары:
• өсімдіктегі жаңа дәрілік препараттарды алу үшін табиғи шикі
заттарды  зерттеу;
• халықаралық стандарттарға сай дәрілік препараттарды өнді- 
ру үшін техника мен технологияларды әзірлеу және ғылыми-зерт-
теу,  конструкторлық жүмыстарды  іскі  асыру;
• химия және фармацевтика салаларында даму бағдарламала-
рын іске асыру;
• білікті мамандарды және ғылыми зерттеушілерді дайындау, 
1996-2004  ж.  Қарағанды  фармацевтикалық  зауытында  дәрі
препараттарын  (дәрілік  шикі  заттарды  өндеуден  бастап  дайын 
дәрілік  препараттардың  шығуына  дейін)  ары  қарай  өндіру  үшін 
жалпы технологиялық тізбектер (линия) жасалған. Мысалға алсақ 
Қазақстандын барлық өнірінде өсетін ерменнен 
{Агіетізіа фаһеііа 
Каг.  еі К
іг
.
і
  Агіетізіа  Іеисосіез  Зсһгепк.
  эндемик  өсімдіктерінен) 
арглабин  деген  терпеноид  және леукомизин  сесквитерпенді  лак- 
тон  бөлініп  алынған.  Каоағандыдағы  фармзауытта  «Арглабин»
13

және «Атеролид» деген дәрілік препараттар алғаш рет шығарыл- 
ған.  Олар  радиосенсибилизатор  және  иммуномодулятор  ретінде 
ісік  ауруларды,  қабыну  процестерді,  атеросклерозды  емдеу  үшін 
медицинада пайдаланылады.
«Фитохимия»  ғылыми-өндірістік  орталығында 
Бакоіа  соіііпа 
Раіі. және Заиззигеа заһа Раіі.
 эндемик өсімдіктерінен описторхоз, 
трихоманоз,  ляблиоз  ауруларына  қарсы,  гепатопротекторлық  е- 
мдік  қасиеті  бар  рутин  және  сесквитерпенді  лактон  цинаропик- 
ринді  бөліп  алып  өнеркәсіптік технологиялар  арқылы  «Салсокол- 
лин»  және  «Саусалин»  дәрілік  препараттары  өндірілді.  Сонымен
ПРЕПАРАТ «АРГЛАБИН»
О С РК 4М Т 7Ч Н  
Р К -Л С   6  Ж 0 7 2 В
Аргпаб—і. псрошоа 
/шо&вшпшрованмът л ғ я  тьелштшофп&шеню
 > ш пуя■» 
РК-ЛОБ4«00725 
РК-ЛС-М» « 2 5  ФС РК 42-679-05
А
ПРЕПАРАТ «САУСАЛИН»
Эдаркі ЮОЭфШ одяи Ғ ■дмм(Пв — «ИІ^ Щ РіВврЯЯ»)
в ® с к « м з н «  
р
« л с -я и о м м
Звц оц гм  м іи  (Р в і > бргапд
МСҒК4М32* *   Я Л > Я И М |
Основное я ^ гш упіщі1! ачцасгео
мй пигши щивропиташ
В
ПРОІИВООПИСТОРХОЭНОЕ. ПРОТМВОЛЯМЕЛИОЭНОЕ
ПРОТИВОТРИХОМОИАДНОЕ 
с р е д с т в о
с
А  -   Қазақстанда  өсетін  ермен  (Апетша  §1аЪе11а  Каг.  е(  Кіг.)  эндемик 
өсімдігінен  бөлініп  алынған  терпеноид  арглабин  және  оның  негізінде 
өндірілген  дәрілік  препарат  «Арглабин»;  В  — Заһоіа  соіііпа  РаІІ.  эндемик 
өсімдігінен  бөліп  алынған  рутин  және  оның  негізінде  жасалынған  дәрілік 
препарат  «Салкосоллин»,  С  — 8аи$зигеа  заіза  РаІІ.  эндемик  өсімдігінен 
бөліп  алынған  сесквитерпенді  лактон  цинаропикрин;  Ь  -   Зегаіиііа  согопаіе
I.  эндемик  өсімдігінен  бөліп  алынған  экдистерон  (АҚ  ҒӨО  веб-сайтынан 
алынған  мәліметтер)
2-сурет.
 «Фитохимия» АҚ Ғылыми-өндірістік орталығының 
өнеркәсіптік жолмен алынатын дәрілік препараттары
14
ш
т*
$вһо« соЬпв р *  
• с к « м и «
ПРЕПАРАТ кСАЛССЖОЛШН»
РУ
ТИ
И
••скебам
кквсод 
йилсмвш
ЛЕПАТОГРОТЕ1ГГОРНОЕ СРЕДСТВО 
Ц:1,  Тіп р п  
хх*ш т  ттштЛ
ЩЗш 
) 
.'
жтпшвштмовшашіф
А Н А Б С № И Е С К О €   А Д А Л Т
0
П ЕН Н
0 6
 И  Т О Н И ЗИ Р У Ю Щ Е Е  
С Р Е Д С Т В О  Н А  О С Н О Э Е  Ф И Т О Э К Д И С Т Е Р С Й Д О б
Б
ПРЕПАРАТ «ЭКДИФИТ»
ЭсфшярцрнммтйІвМ
ІІС Һ (4»ОВ4к 
пг пг ътшшт

катар, 
Зегаіиііа  согопаіе  Щ
  өсімдік  жасушаларынан  экдистерон 
фитостероидты  бөліп апып, оның негізінде анаболикалык,  адапто- 
гендік қасиеттері бар «Экдифит» препараты алынды 
(сурет 2А-П).
Егіншілік ғылыми-зерттеу Институтында сомаклондармен жү- 
мыс істеліп, 200-ге таяу линиялар алынған. Олар изогендік линия- 
ларды жасау үшін шаруашылыққа бағалы белгілердің кайнар көзі 
ретінде  пайдал аныл адьь_С.  Сейфуллин  атындағы  аграрлық  уни­
верситет! нде  (Астана  қ.)  сомаклондық  варианттарын  сүрыптау 
негізінде бидайдың «Кенжеғали» деген сүрыпты  шығарылды.
Жоғарыда  келтірілген  мәліметтерге сүйене отырып  келесідей 
қорытынды жасауға болады:  Қазақстанда биотехнологияның қар- 
қынды дамуына мүмкіншіліктер бар, сондықтан бүл жүмыстарды 
жүргізуге болашақта білікті мамандар -  биотехнолог және биолог- 
тар қажет/Әл-Фараби атындағы Қаз¥У-дің биология факультетін- 
де  көптеген  кафедралар  осы  мамандарды  дайындауға  қатысады, 
оның ішінде белсенді жүмыс жасайтындардың бірі -  биотехноло­
гия,  биохимия,  өсімдіктер  физиологиясы  кафедрасы;  микробио­
логия; молекулалық биология және генетика кафедралары. Мыса- 
лы, биотехнология, биохимия, өсімдіктер физиологиясы кафедра- 
сында  гаплоидты  технологияға,  бағытталған  мутагенез  өдістіне 
сүйеніп бидайдың қүрғақшылықка төзімді линиялары, ЦАҮ белгі- 
лері бар жүгеріні алды. 
Іп 
уііго
 жағдайында өсірілетін  көк-жасыл 
балдьфлардан  биологиялық  белсенді  заттарды  алады  және  ауыр 
металдармен (сынап, қорғасын, кадмий және т.б.) ластанған сулар- 
ды тазартады. Сонымен қатар, белсенді лайдың қүрамына кіретін 
Р-сәулерімен  өңделген  гидролитикалық  және  гетероацетогендік 
адсорбция қабілетке ие микроорганизмдер арқылы ластанған ағын- 
ды  суларды  тазарту  технологиялары  әзірленуде.  Биоремедиация 
арқылы ауьф металдармен және пестицидтермен ластанған топы- 
рақты  тазартады.  Биотехнологиялық  тәсілдер  көмегімен  биоло- 
гиялық  белсенді  заттармен  байытылган  «Биогумус»  деген  био- 
тыңайтқыш  өндіріледі.
1.2.  Клеткалық  биотехнологияның  негізгі 
салалары  мен  міндеттері
Клеткалық биотехнологиядағы ғылыми-зерттеулер мен техно- 
логияльщ жүмыстардың 
нысаналарына
 микроорганизмдер, жану- 
арлар мен өсімдіктердін жасушалары мен үлпалары жатады. Жасу- 
ша  физиологиясының  метаболизмін,  генетикасын  зерттеу,  зерт-
15

ханалық жағдайда дақылдандыру әдісін жасау, өндірістік биомасса 
көлемін  арттыру,  жасушалық  метаболиттерді  бөліп  алу  және  та- 
зарту биотехнологияда бір ғана мақсатты көздейді, ол адам тірші- 
лігіне пайдалы өнімдерді түзетін микроорганизм штамын, жануар 
мен  өсімдік  жасушасын  дақылдандыруды  жасау.  Бұл  жағдайда 
биологиялық  нысаналарының  сапалық  сипаттамасына  биология- 
льщ өнім құндылығы тәуелді болады. Сондықтан продуцент микро- 
организмдердің  биологиялық  қасиеттерін  зерттеу,  сұрыптап  алу, 
генетикалық  түрлендіру,  трансгенді  жануарлар  мен  өсімдіктерді 
алу негізінен биотехнологиялық үдерісте негізгі буын тізбегі, био- 
логиялық технология бастамасы  болып саналады.
Л/Сонымен  қатар, 
биотехнология
 
-  пайдалы-шаруашылық  мақ- 
сатта медициналық тәжірибе, экологияны жақсарту және т.б. үшін 
продуцент  есебінде  жануарларды,  өсімдіктерді  және  микроорга- 
нимздерді  қолдануымен,  технологиялық  үдерістердің  туындауы- 
мен, жетілдіруін байланыстыратын гылым.  Сондай-ақ,  биотехно- 
логияның жетістіктерін экономиканы дамыту үшін қолдануға бай- 
ланысты 
ауылшаруашылық  биотехнологиясы,  медициналық  био­
технология,  геобиотехнология,  биоэлектроника,  биоэнергети­
ка,  экологиялық  биотехнология,  бионанотехнология
 
сияқты 
са­
ла.пар
  қалыптасты  (3-сурет).  Сонғы  онжылдықта биотехнология- 
ныц жаца багыты — 
гарыштьщ биотехнология
 
дами  бастадьц 
Клеткалық биотехнология гылыми пән және өндірістік техно­
логия есебінде тірі жасушаның биоөндіргіштік белсенділігін зерт- 
теуге,  сапалы  өндірушілік  қабілеті  бар  және  әртүрлі  салаларда: 
ауылшаруашылығында, фармацевтикада, медицинада, тагам өнер-
техно
Аүыл
V
шаруа- 
<11
 ьмы к 
биотехно 
логи я
Өнеркә-
СІПТІК
биотехно
логин
Медици-
налық
биотехно
ЛОГИЯ
Эколо-
гиялық
биотехно
лошя
Биоэнер
гетика
Биозлек-
троника
Ғарыиь 
тык 
биогехно 
логи я
З-сурет.
 Биотехнологияның негізгі салалары
16

кәсібінде,  биоэнергетикада,  қоршаған  орта  ремедиациясында, 
биоэяекгроникада,  тағы  басқаларда  қолданылатын  жаңа  нысана- 
лардьі қүрып, жетілдіру мақсатына арналған жүмыс бойынша ора- 
сан  көңіл  бөлінуде.  Биотехнология  жоғары  технологиялардың 
қазіргі  саласы  есебінде,  оның тірі  организмдер  мен  биологияльтқ
үдерістерін  құраиды және  әртүрлі  ауылшаруашылык,  өнеркөсіп- 
тік,  экологиялық,  иммунобиотехнологиялық  өзіндік  ғылыми  ба- 
ғыттар  бойынша дамиды.
7)
  рСлеткалық биотехнологияның  міндеттері:
• 
белсенді  заттарды,  биофармацевтикалық  препараттарды 
өндіру (протеиндерді, ферменттерді, антиденелерді, т.с.с.); дәрілік 
препараттарды диагностиканы жасау жене ауруларды емдеу үшін
медицинада  паидалану;
•  өсімдіктер  мен  жануарларды  вирустік  аурудан  сақтайтын 
және  зиян  келтіретін  қүрт-қүмырсқадан  қорғайтын  биологиялық 
препараттарды  еңгізу,  сонымен  қатар,  биотикалық  және  абиоти- 
калық  факторларға  төзімді  өсімдіктердің  жаңа  сорттарын  алу, 
оларды  ауыл  шаруашылыққа енгізу;
• жем  қоспаларды  (жем  белокпен,  аминкышқылдармен  лизин 
және метионинмен -  байытылған қоспаларын) мал өнімділігін арт- 
тыру үшін  оларды  өндіріп,  практикада  қолдану;
• тамақ-тағам өндірісінде, химиялық, микробиологиялық және 
өнеркәсіптің тағы басқа салаларында қолданылатын экономикапық 
тиімді  заттарды алудың жаңа технологияларын енгізу;
•  ауылшаруашылықтық,  өнеркәсіптік  калдықтарды,  қоқысты
өңдеп,  сарқынды  суды  паидаланып  сапалы  тыңаиқыштар- 
ды  және биогазды,  биоэтанолды,  биогенді  көмірсүтектерді  (яғни 
қайта қалпына келетін жанар майдың,  энергияның көзі) алу үшін 
жаңа технологияларды енгізу, жанармайды биологиялық тәсілде- 
рімен  өндіру, ягни, биоконверсияны жасау).
•  генетикалық  өзгерілген  (модификацияланған)  өсімдіктерді 
және жануарларды  алу,  оларды ауылшаруашылыққа енгізу және 
пайдалану;
• өнеркәсіптің әртүрлі салалары үшін ферменттерді және био- 
материалдарды  шығару;
•  жоғары  сатыдағы  организмдердің  геномын  белгілеу  және
түзету  (коррекциялау)П
ластанған  қоршаған  ортаны  тазарту.в 
с.Торайғыроа
Қазіргі клеткалық биотехнология адам 
тінің барлық жақтарьгаа үлкен эсер етуде.
2-5591
^»йоем<50м
атындағы  ғылыги
К ІТ А П Х А Н Д Гі-

гімен  ондаған  аса  бағалы  биологиялық белсенді  заттар  алынады. 
Биотехнологияның жетістіктері, ең алдымен,  оның іргелі  ғылым- 
дармен тығыз байланысының негізінде пайда болды, мұның нәти- 
жесінде  биотехнологияның  жаңа  салалары  мен  әдістері  -  
гендік,  ақуыздық және жасушалық  инженерия,  инженерлік  энзи- 
мология  және тағы  басқа әдістер  кеңінен таралуда.
Бақылау  сурақпіары:
1. Биотехнологияның даму тарихының қандай негізгі кезеқдері бар?
2. Клеткалық биотехнологияның басқа ғылымдармен қандай байла- 
нысы бар?
3.  Клеткалық  биотехнологияның  негізгі  бағыттары  мен  міндеттері
қандай? 
!=
4. Қазақстанда қандай биотехнологиялық ғьшыми-зерттеу институт-
тары бар? 
’
5. Қазақстанда қандай биотехнологиялық жұмыстар жүргізіледі?
18

Е к і н ш і   т а р а у
ӘРТҮРЛІОРГ АНИЗМДЕРДІҢ ЖАСУ ШАЛАРЫН
//V 
У іт о
 ЖАҒДАЙЫНДА ӨСІРУ 
ӘШ СТЕРІМ ЕН ПРИНЦИПТЕРІ
2.1.  Бионысаналар  және  оларды  жасанды 
жағдайында  өсіру  тәсілдері
Кітаптың  бұл  тарауында  прокариоттар  (микроорганизмдер) 
және  эукариоттардың  (жануарлар  мен  өсімдіктер)  жасушаларын 
өсіру тәсілдері  туралы  мағлұматтар  беріледі.
1 
ІБиотехнологиядағы ғылыми-зертгеулер мен технологиялық жү- 
мыстарда 
нысаналар
 ретінде 
микроорганизмдер,  жануарлар мен 
өсімдіктердің  жасуиіалары  мен  үлпалары
 
пайдаланады. 
Іп  \ііго 
жағдайында өсетін  жасушалар -  жаңа  жасанды  жүйе және  оның 
бірнеше  ерекшеліктері  бар.  Жасушаларды  залалсызданған  жағ- 
дайында, қоректік ортамен қамтамасыз етіп, белгілі физико-химия- 
лық  жағдайында,  арнайы  аспаптарда  (биореакторларда,  колба- 
ларда,  пробиркаларда,  мадженттерде,  планшеттерде,  флакондар- 
да)  өсіреді.
Биотехнологияда  жиі  пайдаланатын  биологиялык  нысанала- 
рының  бірі  — 
микроорганизмдер
  болып  табылады.  Өнеркәсіптік 
масштабында  қолданылатын  микроорганизмдер  бірнеше  талап- 
тарға сай болуы керек.  Өндірістік микроорганизм топтарын  1987 
жылы  А.  Воробьев төмендегідей  көрсеткіштермен  сипаттады:
Р арзан  және  оңай  қол жететін  субстратта өсу;
-   биомассаның  өсімі  және  субстрат  қорына  өнімнің  жоғары 
болуы, өнімділігі жағынан тұрақты, генетикалық біртекті болуы;
-  бактериофагтарға,  зиян  тудыратын  бөгде  микрофлораларға
тұрақты  болу;
Р адамға,  қоршаған  ортаға зиянсыз  болу;
-   мүмкіндігінше  продуценттер  термофилді  және  ацидофилді 
болуы  керек,  сонда бөгде  микрофлора  инвазиясынан  сақталады;
-   пайдаланған  субстраттан  оңай  бөлінуі  керек.
Микробиологиялық өндірісте қолданылып жүрген технология
төмендегідей  кезеңдерден  тұрады:
19

е   /Дайындау кезеңі штамм-продуцентті таңдаудан, оның өнімділі- 
гін бағалаудан, яғни қажетті метаболиттің синтезін жылдам және 
тиімді  жүргізу  қабілетінен,  оньщ  фаголизиске  төзімділігінен,  рН 
өзгерісінен және температура тәртібінен, аэрацияға төзімділігінен, 
арзан  қоректі  ортада  жақсы  өсу  қабілетінен  басталады.  Осы  ке- 
зең бүтіндей биологиялық нысанаға — «өндіріс күшіне» арналған. 
Одан кейін зертханалық жағдайда ферментация сатысына өту үшін 
биопродуценттің таза дақылы алынады, бүл түқымдық материал- 
ды  дайындау  кезеңі.  Қоректік  ортамен  биореакторға  енгізілген 
түқымдық  материал  немесе  штамм-продуценттің  таза  дақылы 
бірден  көбеймейді 
(1-қосымша).
  Микробиологиялық  синтездің 
тиімділігі,  субстрат  ретінде  меласса,  сүт  сарысуы,  мүнай  және 
т.б. өнімдердің қалдықтары мен екіншілік шикізат көздерінің қол- 
данылу мүмкіндігімен анықталады.
Микроорганизмдер қолданылатын өндірістерді екі топқа бөле- 
ді:  тамақ  пен  ашу  өндірісі  және  микробиологиялық  өнеркәсіп. 
Микробиологиялық  өнеркәсіптің  негізгі  технологиялық  сатысы 
микроорганизмдерді өсіру болып табылатьш өндіріс. Микробиоло- 
гиялық  өнеркәсіпті  технологиялық  белгілері  бойынша  екі  топқа 
бөледі:  көп  тоннажды өндіріс  және  аз тоннажды  өндіріс /2/.  Көп 
тоннажды өндірісінің өнімдері органикалық қышқылдар, спирттер, 
микробтық биомасса болып  табылады.  Олардың  негізгі  белгілері 
терең, яғни суспензияда өсіру, ал қоректік ортадағы компоненттері 
қанттар,  спирттер,  мүнайдың  көмірсутектері  көптеген  микроор- 
ганиздердің  өсуін  тежейтін  концентрацияда  болады,  кейбір  жағ-
20

дайда аэрацияны қажет етпейтін анаэробтар және т.б. қолданыла- 
ды. Аз тоннажды өндіріс жоғары физиологиялық белсінділікке ие 
(витамин,  ферменттер) күрделі  құрылымды затгар мен бактерия- 
лык  препараттар  алумен  байланысты  микробиологиялық  синте- 
тикалық өндіріс саласы. Өндірісте микроорганизмдерді тереңдет- 
ілген өсіру әдісі пайдаланады, сондықтан қолданылатын қоректік 
орталарды,  қоспаларды,  аэрацияланатын  ауаны  залалсызданды- 
ру,  жұмыс  орындарының герметизациялануы  жоғары талаптарға 
сай орындалуы қажет. Соңғы өнімді бөліп алу және тазалау бірнеше 
күрделі  операциялардан  тұрады.
3   /  микроорганизмдерді өндіру үшін микробиологиялық синтезге 
негізделген  ферментативті  үдірістер  колданылады.  Ферментация 
үдірісі арнайы жасалған жабдықтарда -  
биореакторларда
 (неме- 
се  ферментаторларда,  ферменттерде)  жүзеге  асады 
(4-сурет). 
Өндіріс  биореакторлар  көлемі  ондаған  мың литрге  дейін  жетеді. 
Ферментациялық жабдықтар -  биореакторлар — цилиндрлік сый- 
ымды  аппаратгар  болады,  биіктігі  диаметрінен  2-2,5  есе  артық, 
тотықпайтьга  қүрыш  материалдарынан  дайындалады.  Аппарат 
ішінде  әртүрлі  типті  араластырғыштар  орналастырылады  -  тур- 
биндік,  пропеллерлы -  олардың көлемі  аппарат ішкі  диаметрінің
1/3 бөлігін алады.і
Биореакторда  мына  үдерістер  жүреді:
1  -   электро-қозғағыш,  2  -   валды  айналдыруға  арналган  редуктор,  3  -  
бүйірлік  тығыздаткыш,  4  -   ауа  берілетін  түтік,  5  -   шағылыстырғыш  қалқа,  6 
-   үш  ярусты  турбинді  араластырғыш,  7  -   секциялмк  қабат  түріндегі  жылу 
алмастырғыш  күрал,  8  -   жылан  төрізді  түтік
4-сурет.
  Өнеркәсіптік биореакторлар  (Гапонов К.П.,  1981 ж.)
21

-   сұйық  фазада  микроорганизмдер  өседі,  дамиды;
-  микробтың жасушаларына қоректік заттарды тасымалдайды;
-  микробтың жасушаларынан  олардың алмасу өнімін  алыста- 
тады;
-  өсірілген биомассадан жасушалардың тіршілік әрекеті нәти- 
жесінде бөлінген жылуды алыстатады;
Ферментация үдерісін автоматты реттеу үшін өлшеуіш аспап- 
тар қосылған. Аспап саңылаусыздығы енгізілетін заттардың залал- 
сыздығы (субстрат, ауа көбік басушылар, жүмысшы ерітінділер), 
ферментация  процессінің  негізгі  шарттары  өсірілетін  сұйық био­
масса  көлемі  аппарат  сыйымдылығының  жалпы  көлемінен  7/10 
аспауы  керек,  көбік  жиналатын  сүйық  биомасса  бетіндегі  бос 
кеңістік -  буфер, сондықтан дақылдың сұйық шығынын  болдыр- 
майды. Берілетін ауа фильтрлер арқылы залалсыздандылады және
өсіру циклдар ооиынша оақыланып,  меңгеріледі.
Аспаптарды  және  өткізгіш  түтіктерді  қаныққан  су  буымен 
өндеу — залалсыздандырудың ең бір кең тараған әдісі болып сана-
лады.  Температураның  ең  аз  деңгейі  (115-120°С)  бір  сағаттай
уақытта биореактордың ең қиын тексерілетін бөлігінде байқалады. 
Биореакторға  өне-бойы  ендіріліп  түратын  сүйық  көбік  басқыш- 
тарды залалсыздандыру үшін ылғалдандырғыш ертінділерді (түз, 
глюкоза) немесе рН шамасын тексеріп түратын түзеткіштерді (ам­
миак  суы),  сүзу  және  центрифугалау,  жылумен  өңдеу,  әртүрлі 
дезинфектанттарды,  гамма-ультракүлгін  сәуле  сияқты  әдістерді
қолданады. 
І ... 
V 
» 4
Продуцент-микроорганизмге, жүмсалған субстратқа,  альшған 
өнімге  байланысты  ферментация  үдірісінің  жағдайы  және  аспап 
қүрылысының белгілі ерекшеліктері болуы мүмкін. Кезеңдік (үздік- 
ті)  немесе  үздіксіз  жүмыс  істейтін  ферментер  пайдаланылады. 
Үздікті  ферментация  аспап  қоректік  орта  субстратпен  толтыра- 
ды, себу материалы (продуцент-штамдары) кіргізіледі, фермента­
ция  жүргізіледі,  белгілі  уақыттан  кейін  биореактор  тоқтатылады 
және биомасса шығарылады. Аппарат залалсыздандырылып, тол- 
тырылған кезден бастап, ферментация үдерісі динамикасьшда био- 
реакторға үздіксіз белгілі жылдамдықпен жаңа қоректік орта бері- 
леді және үздіксіз биомассасының мөлшері алынып тасталынады. 
Ферментация  үдерісі  бірнеше  тәулікке  жалғасады.  Сонымен,  ке- 
зеңдік  сатыда  жүмыс  істегенде  реакторға  керекті  компонентгер 
салынады, ферментативті үдерісті жүргізіп, түзілген арнаулы өнім- 
ді жинап алады. Субстрат қосылып түратын кезеңдік сатыда, суб-

жүктеу/скачать 16,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: