Біріккен ұлттар ұйымының есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасы
жүктеу/скачать 0,58 Mb. Pdf көрінісі
|
| алдануға ұшырататын не
қатал
әрекеттерінің нәтижесінде толық өз мәнін жоғалтады).
20
Трансұлттық сипат Мигранттарды заңсыз елге әкелу
трансұлттық сипатта
болады Мигранттарды заңсыз елге әкелудің әрқашан өзінің сипаты
бойынша трансұлттық болып табылады: шекаралар заңсыз өтіледі. Адам саудасы
Ел ішінде де іс жүзіне асырыла
алады Адам саудасы әрқашан трансұлттық сипатта
болмайды: ол
құрбандарды басқа елге жібере ме әлде сол бір елдің ішіндегі басқа мекенге жібере ме, бұған тәуелсіз түрде орын алуы мүмкін. Трансұлттық адам саудасымен байланысты жайттарда шекаралар заңды негізде кесіліп өтілуі мүмкін.
21
Адам саудасына айқын құқықтық баға беретін және оған тиісті қарсы әрекет шараларын қолдану жөніндегі нақты ақыл – кеңестері бар қажетті нормативтік құжаттарды БҰҰ – ның қабылдауына қарамастан, адам
саудасы түсінігін анықтауға қатысты әлемнің әр түрлі елдерінің заңнамасында біртұтас– бірлән қылмыстық–құқықтық көзқарас болмай отыр.
Бірқатар елдерде, мысалы, Германия, Голландия, Швейцарияда бұл қылмыстық әрекет шектеулі түрде – жыныстық қанау аспектісінде – қарастырылған.
Испания, Франция тәрізді елдердің қылмыстық заңдарында «адам
саудасы» түсінігі мүлде кездеспейді. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде адам саудасы түсінігі бар және ол бұл құқыққа қайшы әрекет үшін келесідей жауапкершілікті белгілейді Қазақстан Республикасындағы адам саудасы мен мигранттарды заңсыз елге әкелудің қылмыстық – құқықтық сипаттамасы
22
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі (өзгерістер әрі толықтырулармен 04.07.2013 ж. ахуал бойынша.) 128-бап. Адамды саудаға салу Адамды сатып алу-сату немесе оған қатысты өзге де мәмілелер жасасу, сол сияқты оны пайдалану не азғырып- көндіру, тасу, беру, жасыру, сондай-ақ пайдалану мақсатында өзге де әрекеттер жасау - мүлкін тәркілеп үш жылдан бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
ҚК 128 – бабының шеңберінде кез келген кәмелетке толған тұлға қиянат көруші болып табылады. Егер жайт кәмелетке толмаған адам саудасы
жөнінде болса, онда жауапкершілік ҚР ҚК 133 – бабына сай белгіленеді.
23
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі (өзгерістер әрі толықтырулармен 04.07.2013 ж. ахуал бойынша.) п. 1, 133-бап. Кәмелетке толмаған- дарды саудаға салу Кәмелетке толмаған адамды сатып алу-сату немесе оған қатысты өзге де мәмілелер жасасу, сол сияқты оны пайдалану не азғырып-көндіру, тасу, беру, жасыру, сондай-ақ пайдалану мақсатында өзге де әрекеттер жасау - мүлкін тәркілеп бес жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
қанау мақсатының болуы – болмауына тәуелді түрде адам саудасын қылмыстық жүріс – тұрыстың екі мүмкін вариантында анықтайды: 1) адамды сатып алу – сату немесе оған қатысты басқа мәмілелер жасау; 2) қанау мақсатында адамды азғырып- көндіру, тасу, беру, жасыру немесе алу. 24
Бір өкініштісі, заң шығарушы, адам саудасына анықтама бере отырып,
«сатып алу-сату» және «азғырып- көндіру», «тасу», «беру», «жасыру» әрі қанау мақсатында «алу» түсініктері арасында теңдік белгісін қойған. Бұлар тіркес тұрса да, бөлек тұрса да адам саудасының қылмысының құрамын құрайды. Азғырып-көндіру, тасу, беру немесе жасыру, алу адамды сатып алу- сату не қанауды іс жүзіне асыру үшін даярлау не
қастық істеу
жөніндегі әрекеттерді құрайды. Палермо Хаттамасының 3- бабының "а" – тармақшасында адам саудасы деген ұғым бұл
қылмысты жасаудың тәсілдерінің толық
тізімімен шарттастырылған. Бұл тәсілдер қол сұғушылық нысанын – адамның өз еркін білдіру
бостандығын есепке
алады. Сондықтан, Палермо Хаттамасында өз еркін білдіру
бостандығын шектеуді күнілгері қарастыратын сауда тәсілдері ерекше атап көрсетілген. Адамды азғырып-көндіру , тасу, беру, жасыру немесе алудың қылмыстық – құқықтық нышандарын бұл қылмыстық 25
әрекеттердің субъективті қырының
маңызды белгісін есепке ала қарастыру керек.
Дегенмен, адам
саудасының құрамы осындай құрылымдалса, бұл іс жүзінде (қылмыс
істеушілерді) жауапкершілікке әрқашан адам
саудасының сараланған құрамы үшін тартатын болатынын білдіреді. Адам саудасымен байланысты істерді тергеу барысында құқық қорғау
орындары қызметкерлерінің халықаралық құқықты басшылыққа алғаны және адам саудасын алдау немесе мәжбүрлеумен тоқайлас болып саналатын акт ретінде
ғана белгілеулері айрықша маңызды болып табылады. Адам саудасының құрамы қылмыстың формалды құрамының типіне орай
құрастырылған. Аталған қылмыс тиісті әрекет (адамды беру, азғырып-көндіру және т.б.)
жасалған сәттен
бастап аяқталған деп танылады. Қазір қолданыстағы норма мағынасы бойынша, адамды беру
фактысынан, мысалы,
бұрын жасалған барлық әрекеттер қылмыс істеуге даярлықты құрастырады. Әрекеттердің біреуінің бар болуы ҚК 128 26
б. бойынша саралауға негіз болады (Жоғарғы Соттың
29.12.12ж. №7
нормативтік қаулысы). Сонымен қатар, жалпы
алғанда бұл
қылмыс үшін
жауапкершілік күшейтілді. Мысалы, ҚР ҚК 128-бабының 1 –
ықпалшарасында адамды саудаға салуға қатысты мүлкін тәркілеп, үш жылдан бес жылға дейінгі
мерзімге бас
бостандығынан айыру
жазасы тағайындалған. ҚР ҚК
10 бабының
ережелеріне сай, бұл аталған қылмыстың ауырлығы орташа қылмыс санатына жатқызылғанын білдіреді. Мүлкін тәркілеу түріндегі қосымша жазалау
міндетті болып табылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі (өзгерістер әрі толықтырулармен 04.07.2013 ж. ахуал бойынша.) 10-бап. Қылмыс санаттары 1. Осы Кодексте көзделген әрекеттер сипатына және қоғамдық қауiптілік дәрежесiне қарай онша ауыр емес қылмыстарға, ауырлығы орташа
қылмыстарға, ауыр қылмыстарға және 27
ерекше ауыр қылмыстарға бөлiнедi. 2. Жасалғаны үшiн осы Кодексте көзделген ең ауыр жаза екi жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекет, сондай-ақ жасалғаны үшiн
осы Кодексте көзделген ең ауыр жаза бес жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын абайсызда жасалған әрекет онша ауыр емес қылмыс деп танылады. 3. Жасалғаны үшiн осы Кодексте көзделген ең ауыр жаза бес жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекет, сондай-ақ жасалғаны үшiн бес жылдан астам мерзiмге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген абайсызда жасалған әрекет ауырлығы орташа қылмыс деп танылады. 4. Жасалғаны үшiн осы Кодексте көзделген ең ауыр жаза он екi жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекет ауыр қылмыс деп танылады. 5. Жасалғаны үшiн осы Кодексте он екi
жылдан астам
мерзiмге бас
бостандығынан айыру түріндегі жаза немесе
өлiм жазасы
көзделген қасақана жасалған әрекет аса ауыр қылмыс деп танылады.
28
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі (өзгерістер әрі толықтырулармен 04.07.2013 ж. ахуал бойынша.)
51-бап. Мүлiктi тәркiлеу «1. Мүлікті тәркілеу дегеніміз сотталған адамның меншігі болып табылатын мүліктің бәрін немесе бір бөлігін, сондай-ақ қылмыс жасау қаруы немесе құралы болып
табылатын мүлікті
мемлекеттің меншігіне мәжбүрлеп өтеусіз
алу. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарын және ұйымдасқан топтың, қылмыстық қоғамдастықтың (қылмыстық ұйымның), трансұлттық ұйымдасқан топтың,
трансұлттық қылмыстық қоғамдастықтың (транс-
ұлттық қылмыстық ұйымның) не
тұрақты қарулы топтың (банданың) құрамында қылмыстар жасағаны үшін, сотталған адамның меншігінен басқа, қылмыстық жолмен алынған
не қылмыстық жолмен алынған қаражатқа сатып алынған, сотталған адам басқа адамдардың меншігіне берген мүлік тәркілеуге жатады.
29
2. Мүлiктi тәркiлеу пайдакүнемдiк ниетпен жасалған қылмыс үшiн
белгiленедi және осы Кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң тиiстi баптарында көзделген жағдайларда ғана
тағайындалуы мүмкiн. …»
Ықпалшараларды қолданған кезде
кәмелетке толмаған қылмыс істеушілерге қатысты ерекше, заңнамамен бекітілген тәсілді ұмытпаған жөн. Мәселенки, ҚР ҚК 79 – б. 7 – т. орай, кәмелетке толмаған қылмыс істеушілерге бас бостандығынан айыру он жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы, ал ауырлататын мән- жайларда кісі өлтіргені үшін немесе қылмыстардың жиынтығы бойынша қылмыстардың біреуі ауырлататын мән- жайларда кісі өлтіргені үшін - он екі жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі (өзгерістер әрі толықтырулармен 04.07.2013 ж. ахуал бойынша.)
30
п. 7, 79-бап. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлерi «Кәмелетке толмағандарға бас
бостандығынан айыру
он жылдан
аспайтын, ал
ауырлататын мән-
жайларда кісі өлтіргені үшін немесе қылмыстардың жиынтығы бойынша
қылмыстардың біреуі
ауырлататын мән-жайларда кісі өлтіргені үшін - он екі жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін. Кішігірім ауырлықтағы қылмыс жасаған немесе орташа ауырлықтағы қылмысты бірінші рет жасаған кәмелетке толмағандарға бас
бостандығынан айыру
тағайындалмайды.»
Қылмысты саралау аспектісінле адам саудасы мен кей жапсарлас болып табылатын қылмыстарды бөлу туралы мәселе туындайды. Ішінара, бұл
жыныстық қанау мақсатында адамдарды азғырып-көндіру
мен
жезөкшелікпен айналысу ісіне тартудың ара қатынасына қатысты.
Жалпы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі
адам саудасы
31
саласындағы қылмыстарға қарсы әрекет етудің қажетті құқықтық регламенттелуін жеткілікті дәрежеде қамтамасыз етіп отыр әрі негізінен халықаралық талаптарға сай болып табылады. Мигранттарды заңсыз елге әкелу саласын
қарастырғанда, қылмыстың объективтік жағы көлік құралдарын не жалған құжаттар, не тұрғын немесе өзге де үй-жай беру, сондай-ақ азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқ
адамдарға ел
территориясы аумағы
бойынша заңсыз
келу, кету,
орын ауыстыру үшін өзге де қызметтер көрсету жолымен заңсыз
миграцияны ұйымдастыруда жатыр.
саласындағы – «Тұрғын халықтың миграциясы туралы» ҚР Заңынан, басқа нормативтік актілерден құралатын – заңнаманы бұза отырып
іс жүзіне
асырылатын тұрғын халықтың кез келген миграциясы заңсыз деп саналады. Объективті жағынан алғанда, заңсыз миграцияны ұйымдастыру ҚР
азаматтарына, шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға қатысты
32
келесі іс – әрекеттердің бірін іс жүзіне асыруға келіп саюы мүмкін: 1) көлік құралдарын беру; 2) жалған құжаттар беру; 3) тұрғын үй не басқа ғимарат беру; 4) ҚР аумағы бойынша заңсыз келу, кету, орын ауыстыру үшін өзге де қызметтер көрсету. Өзге қызметтер көрсету дегенді
заңсыз миграцияны ұйымдастырудың кез
келген жолын
пайдалану деп ұғу керек. Қылмыс тек әрекет жасау арқылы істеледі.
Қылмысты ақталған деп санау үшін заңсыз миграцияның орын алуы міндетті емес. Бұған ҚК 330-2 б. диспозициясында белгіленген тұжырымдамалар дәлел бола алады:
«заңсыз миграцияны ұйымдастыру», «заңсыз миграция үшін қызметтер көрсету». Заңсыз миграцияны сәтсіз ұйымдастыру – аталған қылмыстың құрамының басқа нышандары бар болса – ҚК 330-2 – бабында қарастырылған ақталған қылмыс деп саралануы мүмкін.
Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниет түрінде білінеді. Тұлға өзінің заңсыз миграцияны 33
ұйымдастырып жүргенін санасымен түйсінеді әрі осыны қалайды. Қылмыстың ауандары мен мақсаты
қылмысты саралауға ықпал етпейді, алайда сот тарабынан жазалау
шарасын тағайындауда есепке алынады. Қылмыстың субъектісі заңсыз миграцияны ұйымдастырған, жасы 16 толған, ақыл – есі дұрыс жеке тұлға болып табылады. ҚР ҚК 330- б. 2-бөлігінде ұйымдасқан топ іс жүзіне асырған не қызмет өкілеттігін пайдаланып жасалған дәл сондай іс – әрекеттер үшін жауапкершілік күнілгері қарастырылған. Ұйымдасқан топ деп қылмыстардың біреуін немесе бірнешеуін жасау үшін алдын ала біріккен адамдардың тұрақты тобын айтады. Тұлғаның өзінің қызмет өкілеттігін пайдалануы деп қандай да болмасын бір міндеттерді атқаруға байланысты тұлғаға берілген өкілеттіктер көлемін қылмыстың жасалуын жеңілдету үшін қылмыстық мақсатта қолдану айтылады.
34
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі (өзгерістер әрі толықтырулармен 04.07.2013 ж. ахуал бойынша.) 330-2-бап. Заңсыз көші-қонды ұйымдастыру «1. Көлік құралдарын не жалған құжаттар, не тұрғын немесе өзге де үй- жай
беру, сондай-ақ азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқ
адамдарға Қазақстан Республикасының аумағы бойынша заңсыз келу, кету, орын ауыстыру үшін өзге де қызметтер көрсету жолымен заңсыз көші-қонды ұйымдастыру - екі жүз айлық есептiк көрсеткiштен бес жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға, не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады. 2. Дәл осы әрекетті ұйымдасқан топ жасаса не өзінің қызмет өкілеттігін пайдаланып жасаса - бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.».
35
Адам
саудасының құрбандарына өздерінің осындай болып табылатынын дәлелдеу оңай емес, көптеген жайттарда олар әр түрлі себептер бойынша осыны істеуге
құлықсыздық танытады. Сондықтан, тұлғалардың бұл санаты үшін күнілгері қарастырылған – ішінара уақытша мекендеу рұқсатын беру,
медициналық қызмет
көрсету және
баспана беріп, қорғауға алуды қамтитын – әлеуметтік–құқықтық кепілдіктерді қамтамасыз етуде қиыншылықтар туындауы мүмкін.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы Конвенциясын толықтыратын а дамдар, әсіресе әйелдер мен балалар, саудасының алдын алу мен жолын кесу және ол үшін жазалау туралы Хаттама ( 2000 жылдың 15 қарашасында Бас Адам саудасының құрбандарының және заңсыз елге әкелінген мигранттардың мәртебесі
36
Ассамблеяның 55/25 резолюциясымен қабылданған) 7 – Бап . Қабылдаушы елдердегі адам саудасының құрбандарының мәртебесі «1. Бұл Хаттаманың 6 – бабына сай, шаралар қабылдауға қосымша ретінде, әрбір Қатысушы – мемлекет адам саудасының құрбандарына, тиісті жайттарда, оның аумағында уақытша не тұрақты
негізде қала
беруге мүмкіндік беретін заңнамалық немесе басқа да тиісті шараларды қолдану мүмкіндігін қарастырады. 2. Осы
баптың 1 –тармағында көрсетілген ережені іс жүзіне асыру барысында әрбір Қатысушы – мемлекет лайықты түрде
гуманитарлық долбарларды есепке алады
және тілеулестік көрсетеді ».
Хаттама құрбандарға көмек беру мен қолдау көрсетуді күнілгері қарастырса да, онда ол
арқылы құрбан
мәртебесі анықтала алатын нақты талап не рәсім көрсетілмеген. Сондықтан, құқық қорғау жүйесінде оның шеңберінде құрбандар немесе олардың атынан әрекет етуші басқа тұлғалар осындай мәртебеге қол 37
жеткізу мүмкіндігіне ие болатын рәсімнің құрастырылып, енгізілгені қажет. Оларда өздерінің расында да адам саудасының құрбандары екенін дәлелдеуге мүмкіндік пайда болғанға дейін, адам саудасының құрбандары елден қуылу қатеріне ұшыруы мүмкін.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|