Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Үндістан. Үндістанның метрополиямен бірге бірінші дүниежүзілік соғысқа тартылуы оның әлеуметтік-экономикалык жа- не саяси өмірінде жаңа кезеңнің басталғандығын білдірді
жүктеу/скачать 15,41 Kb.
|
|
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Үндістан. Үндістанның метрополиямен бірге бірінші дүниежүзілік соғысқа тартылуы оның әлеуметтік-экономикалык жа- не саяси өмірінде жаңа кезеңнің басталғандығын білдірді. Соғыс жылдарында ағылшындардың әскери тапсырыстарын жергілікті өнеркәсіптерге орналастыра білген үнді буржуазиясы айтарлықтай табыстарға қол жеткізді. Согыска катысу және әскери өндіріске араласу аркасында Үндістанның Британ империясы құра- мындағы ролі мен маңызы арта түсті. Аталған жағдайлардың барлығы Конгресс пен баска да азат етуші ұйымдар жетекшілерінің конституциялық жолмен озін-езі баскаруга кол жеткізуге болады деген сенімдерін күшейтті. 1919 жылы ағылшын парламенті Үндістанды баскару туралы Заң қабылдады. Бұл занга сәйкес сайлаушылар санын ұлғайту көзделді. Сайлау жөніндегі ере- же мұсылмандар мен үндістердің жеке-жеке дауыс беруін карастырды. Осындай жолмен агылшындардың осы екі топты бір-біріне қарсы қоятын дэстүрлі саясаты занды жолмен бекітілді. Ағылшындар бұрынғыдай каржы, армия және полицияга бақылау орнату арқылы биліктің барлық тұтқаларын өздерінің колдарына шоғыр- ландыруды жалғастыра берді. Вице-король мен провинциялардың губернаторла- ры заң шығарушы жиналысты тарату және заң шығарушы жиналыстың кабылда- ган шешімдеріне вето құқығын сактап калды. 1919 жылы Үндістандағы үкіметке карсы әрекет туралы «Роулет Заңы» шықты. Бұл занга сәйкес вице-король мен губернаторлар антибритандык манифестацияға катысқан белсенділерді камауға алып, соттың шешімінсіз жер аударуға құқылы болды. 1920-1930 жылдардағы Үндістанның экономикалык дамуы. Үндістан Бі- рінші дүниежүзілік соғыстан кейін Ұлыбританияның отары болып кала берді. 1923-1927 жылдары Үндістанда капиталистік қатынастар жаңа қарқынмен дами бастады. Осы жылдары Үндістанда жана фабрикалар ашылды. Жұмысшы табы- нын саны күннен күнге арта берді. Ағылшын капиталы мен үнді капиталы, әсіре- се токыма нарығында ашық бәсекеге түсті. Бірақ ағылшын өкіметі рупидін бага- мын (курсын) жасанды түрде өзгертті де, кеден салығын өзгерткен жок еді. Яғни, ағылшын капиталының бәсекеде жеңуіне бар мүмкіндік жасалды. Әлемдік экономикалық дағдарыс 1929-1933 жылдары Үндістанның экономи- касы мен саяси жағдайына қатты әсер етті. Дағдарыс ауыл шаруашылык өнімдері- нің бағасын күрт төмендетіп жіберді. Шаруалар қарызға батып, жерінен айырылып отырды. Үндістанның кейбір аудандарында аштық болды. Дағдарыс Үндістанның өнеркәсібіне де әсер етті. Қолөнершілер мен капиталистер кедейленді. Жұмыс- шылардын жалакысы төмендеді, жұмыстан шығарып отырды. Жұмыссыздардың саны күрт көбейіп кетті. Ірі кәсіпорындар ауыл шаруашылық өнімдері мен өнер- кәсіп өнімдерінің бағаларындағы үлкен айырмашылықты пайдаланып, байып, монополияларға айналды. Үнді монополияларының еуропалық монополиялардан біркатар ерекшеліктері болды. Олар шетел капиталының енуінен және олармен тығыз қарым-катынаста болу нәтижесінде пайда болып дамыды; бұл монополия- лар тек саудамен айналыскан жок, сонымен қатар жер иеленушілер және князь- дермен байланыста болды. Дағдарыстың зардаптарына карамастан Үндістан Ұлыбританияның отар елде- рінін ішіндегі индустриалды дамығаны болып шықты. Соғыс қарсаңында токы- ма фабрикалары мен металл өндіру денгейі көтерілді. Үнді монополияларының дамып кетпеуі үшін Ұлыбритания 1936 жылы агенттік туралы заң қабылдады. Бұл зан үнді капиталын кыскартып, ағылшын капиталын қамтамасыздандырды. 1935 жылы үнді капиталын бақылап отыру үшін Үндістанның Резервтік банкі ку- рылды. Бұл банк үнді компанияларына несие бермеді, тек үнді капиталының дам- уына шек коятын рычаг болды. 30 жылдары Үндістанға жапон капиталы ене бас- тады. Жұмысшылардың жағдайы төмен болды. 1938 жылғы жалақы 1933 жылмен салыстырганда 20-30% кыскарды. Мұның барлығы елде ағылшын империалисте- рі мен жұмысшы тап арасындағы және үнді буржуазиясы мен жұмысшы тап ара- сындағы қарым-қатынасты шиеленістіре түсті. Отаршылдық билік соғыс жылдарында Үндістанға өзін-өзі баскару құқығын береміз деп уәде еткен болатын. Бірак Үндістан халкының елдің билік мәртебесі өзгереді деген үміті ақталмады. Англия өзінің басты отарынан айырылгысы кел- мейтінін білдірді. Бұл отаршылдыққа карсы күрестің жаңа кезеңін тудырады. Ка- питалистік катынастардың дамуы ұлттық буржуазияның жағдайын жаксартты. Өнеркәсіп дамып, жұмысшы табының қатары өсті. Бірақ Үндістан үшін пролета- риат саны етс аз еді. Дегенмен жұмысшылардың жартысынан астамы жұмысшы саны 1 мыңнан асатын ірі кәсіпорындарда жұмыс істеді. Мұндай ірі кәсіпорындар бірнеше ка- лаларда гана – Бомбей, Мадрас шоғырлану саны жағынан манызды ұйымдас- кан күшке айналды. Бірақ үнді қоғамының сипатын жұмысшы табы емес, кеп миллиондаған шаруалар айқындайтын. Үнді деревнясы әлеуметтік-экономикалык кұрылымның негізін құрады. Бұл жай қауым ғана емес, сонымен бірге ерекше әлеуметтік кұрылым болды. Деревняның бүкіл өмірі касталық кұрылысқа, қауым- нын тайпалык және сословиелік бөліну ұстанымына және біріктіруші діни фактор ретінде брахманшылдыққа негізделді. Үнді шаруалары екі соғыс аралығындағы кезенде Үндістандағы ұлт-азаттық қозғалыстың басты бұқаралық күші болды. Мұндай деревняны отаршылыққа карсы күрестің кең таскынына қосу үшін үн- ді шаруалары мен кешегі шаруа – бүгінгі кала жұмысшысының әлеуметтік-пси- хологиялык ерекшеліктерімен есептесу кажет еді. ХХ ғасырдың 30-40 жылда- ры күш қолданбай қарсыласу науқандарын ұйымдастыруда Махатма Гандидін (1948-1969) релі күшті болды. Екі соғыс аралығындағы уақытта М. Ганди Үнді ұлттык конгресінің идеялык көсемі дәрежесіне көтерілді. М. Ганди енбегінің ар- касында және үнді ұлттык буржуазиясының толык ұлттык тәуелсіздік идеясын көтеруіне байланысты, Үндістанда отаршылдыққа қарсы жалпы ұлттық майдан кұрылды. жүктеу/скачать 15,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|