Болат мырзалиев
жүктеу/скачать 14,41 Mb. Pdf көрінісі
|
Наука и жизнь Казахстана 4 6 2020
| НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Кәсіпкердің әлеуметтік рөлін өзіне қабылда- ған азаматта адамның және азаматтың құқықтық мәртебесінің түрі өзгереді, себебі конституция- лық-құқықтық нормалар, бұл жағдайда азамат- тық, әкімшілік, салық, қылмыстық заңнамалар- дың оған экономикалық қызмет субъектісі және сонымен қатар, арнайы міндеттер орындауға мүмкіндік беретін құқықтық ережелерімен то- лықтырылады. Нәтижесінде кәсіпкер арнайы құ- қықтық мәртебені иемденеді, оған кәсіпкерлік са- лада заңға бағынушылық көрсету жауапкершілігі, экономикалық қызметтің бұл түрін регламенттей- тін заңдарды сақтау міндеті жүктеледі, ал ол та- лаптарды құқық бұзушылық формасында орын- дамау – теріс зардаптарға алып келеді [Егоршин М.В., 2000 -78]. Заң шығарушы кәсіпкердің нормативтік-құ- қықтық мәртебесін конституциялық, азаматтық- құқықтық, әкімшілік, салық және қылмыстық нормалардың өзара байланыс жүйесі деп қарас- тырып, оның өзіне берілген өкілеттілікті жүзеге асыру және жүктелген міндеттерді орындау ке- зінде көрсететін заңды іс-қимылдарының үлгісін жасауға тиісті деген идея көңілге қонарлық. Кәсіпкерлердің заңдық жауапкершілігінің мұн- дай ерекше қасиеттері жасалу фактісі қорғаушы құқықтық қатынастарды тудыратын құқық бұзу- шылықтармен байланысты, оның шегінде мемле- кет құқық қорғаушы кәсіпкерге тиісті құқық қор- ғау нормасының санкциясы шегінде мәжбүрлеу қолдануға құқылы, ал аталған адам заңда бел- гіленген құқықтық процедура сақтала отырып, мемлекеттік мәжбүрлеу шарасына ұшырауға тиіс. Кәсіпкерлер жауапкершілігінің басты ерекше- лігі сонда, олар жасайтын құқыққа қарсы іс-әре- кет құқықтың әр түрлі саласындағы тыйымдарды бұзады. Бұл аралас құқық қарсылық сияқты құ- қықтық құбылысты тудырады. Кәсіпкер шаруа- шылық-құқықтық (кәсіпкерлік-құқықтық) әре- кеттің субъектісі деген де пікір бар. Кәсіпкерлер жауапкершілігі инстиутының кешенді, салалара- лық екендігін ескерсек, олар азаматтық-құқықтық та, әкімшілік-құқықтық та әрекеттердің, қылмыс- тардың субъектісі бола алады [Пилипенко В.Ф., 1999 -202]. Кәсіпкерлік-құқықтық әрекеттің объектісіне азаматтың заңдармен реттелетін және қорғала- тын мүліктік қатынастарды, сондай-ақ, әкімшілік және қылмыстық заңдармен реттелетін және қорғалатын, сол әрекет зиян келтірген немесе келтіруі мүмкін өзге құқықтық қатынастарды жат- қызуға болады. Азаматтық кодекстің 20-тарауында («Міндетте- мені бұзғандық үшін жауапкершілік») заң шығару- шы азаматтардың мүліктік жауапкершілігін, заңды тұлғалар жауапкершілігін регламенттейді, сондай- -ақ міндеттемені бұзғандық үшін жауапкершілік институтын құрайтын құқықтық нормалар жүйе- сін қарастырады [Алауханов Е.О., 2006 -109]. П.А. Скамницкий көрсетіп отырғандай, шаруа- шылық-құқықтық (кәсіпкерлік-құқықтық) теріс қылықтың тектік құрамы туралы мәселе көте- руге болады, себебі оның субъектісі – кәсіпкер. Бұл ретте кәсіпкерлік-құқықтық теріс қылықтың субъектісіне қатысты ерекшелік байқалады, ол кәсіпкерлердің, заңды тұлғалардың күшінде- гі заңға сәйкес азаматтық, әкімшілік және салық жауапкершілігінің субъектісі екендігімен байла- нысты. Ал қылмыстық жауаптылыққа қатысты алатын болсақ, мұнда қылмыстық жауапкершілік қатаң жеке-дара қолданылады және жеке тұлғаға қатысты болады деген ереже бар, ал заңды тұл- ғаларды қылмыстық жауапкершілікке тартудан бас тарту әр адамның өзі жасаған қоғамға қауіпті әрекеті үшін жеке жауап беруі принципімен үй- леседі [Скамницкий П.А., 2000]. Жоғарыда айтылғандар авторға, біріншіден, осы көзқарасты және кәсіпкерлік құқықтың кә- сіпкерлік қызмет саласындағы құқық бұзушылық үшін заңдық жауапкершілік институты сияқты институттың болуын көрсететін заңгерлерді қол- дауға мүмкіндік береді. Себебі кәсіпкерлік заңна- мада туыс құқықтық қатынастарды қоғамдық қа- тынастардың кәсіпкерлік құқық түріндегі кешенді саласының затын құрайтын тобының шектерінде реттейтін біртекті нормалары жиынтығының бар екендігі көрсетіп тұр, бұл дегеніміз – кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру саласындағы қатынастар [Алауханов Е.О., 2008]. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыс- тық құқық бұзушылықтарды саралағанда тер- геуші кәсіпкер мәртебесі бар арнайы субъектінің белгілерін анықтап, сол адамның ғана емес, оның қай Кодекстің (Әкімшілік құқық бұзушылық не- месе Қылмыстық) қай нормаларымен жауапта- латындығы туралы мәселені шешу үшін өзге де мән-жайларды айқындайды. Сонымен кәсіпкерлік субъектілерінің құқыққа қарсы іс-әрекет үшін заңдық жауапкершілігінің ерекше сипатына бұл адамдарды қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың арнайы субъектілері деп танығандық жатады. Қылмыс құрамының негізгі элементі субъект екендігін білеміз, ал ҚК-нің 15-бабына сәйкес есі дұрыс, заңда көрсетілген жасқа жеткен, заңмен тыйым салынған іс-әрекет жасап, ол үшін жауап бере алатын адам ғана субъект бола алады [Алау- ханов Е.О., 2012]. Экономикалық қызмет саласында жасалған қылмыстар үшін айыпты кәсіпкерлер үлесінің 45% екендігін практика көрсетіп отыр. Бұл көрсеткішті Қылмыстық кодекстің 190, 214, 244-245-баптары бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылған 22 ҚАЗА ҚСТАННЫ Ң ҒЫЛЫМЫ МЕН Ө М ІР І • НАУКА И ЖИЗНЬ КАЗАХСТАНА • SCIENCE AND LIFE OF KA ZAKHST AN айыптылар есебіне жатқызуға болады. Олардың басым көпшілігі (82,9%-ы) 244-245-баптар бойын- ша қылмыстық жазаға тартылған. Ең азы – 195- бап бойынша жазаланғандар. Егер кінәлілердің кәсіпкерлік мәртебенің ерек- шелігіне қарай арақатынасын алатын болсақ, онда олардың арасында әр түрлі шаруашылық серік- тестіктерін басқаратын лауазымды адамдардың үлесі басым екендігін көреміз (34,1%), ал жеке-дара кәсіпкерлер үлесі 10,9%-ды құрайды екен. Автор зерделеген қылмыстық істер бойынша қылмыс- тық жауапқа тартылған адамдардың арасында өз қызметін тіркеусіз және лицензиясыз жүзеге асыр- ған жеке кәсіпкерлер ерекше бөлек тұр (19,1%). Мұндай айыптылардың басым көпшілігі ҚР ҚК-нің 190-бабы (59,7%) және 214-бабы (41,3%) бойынша қылмыстық жауапқа тартылған [Қазақстан Респуб- ликасының қылмыстық кодексі]. Бұл мәліметтер саралануы үшін кәсіпкердің құқықтық мәртебесінің болуы сияқты конструк- тивтік белгіні анықтауды керек ететін қылмыстар- ды да кәсіпкердің жасайтындығы көрсетіп отыр. Осы көрсетілген мәртебемен ерекшеленетін ар- найы субъект туралы мәселенің де бұл мәселеге қатысы бар. Кәсіпкерлерді қылмыстық жауапқа тарту прак- тикасын зерделей келе автор ҚК-нің 8-тарауының кейбір баптары бойынша бұл мәселенің проб- лема жасайтындығын айтады, себебі бұл жерде анықтаушылар, тергеушілер және судьялар Жо- ғарғы Сот қаулыларын басшылыққа алады дейді. Қылмыстық кодекстің 245-бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке не әр түрлі шаруа- шылық жүргізуші серіктестіктерінің басшылары, не бухгалтер (бас бухгалтер) тартылады екен, се- бебі, ұйымның нормативтік-құқықтық актілеріне немесе құрылтай құжаттарына сәйкес олар салық есебін анықтайтын мәліметтердің дұрыстығын қамтамасыз етуге, сондай-ақ салық органдарына берілетін құжаттарды бекітуге міндетті. Сонымен экономикалық қызмет саласында- ғы қылмыс құрамын суреттейтін диспозицияда арнайы субъектіге тікелей сілтеме жасалмаса да Жоғарғы Сот қаулыларында қорытылып жинақ- талған құқық қолдану практикасы кәсіпкерлік қызмет саласында жасалған іс-әрекеттерді сара- лауға мүмкіндік береді. Мұндай түсініктеме салық заңнамасы заң- ды тұлғаны, қылмыстық заңдар жеке тұлғаны жауапкершілік субъектісі деп танитын жағдай үшін аса қажет. Сонымен қатар экономикалық қызмет сала- сында жасалған іс-әрекетті саралау практикасы экономикалық қызмет саласындағы қылмыс құ- рамы күрделі болып, ол азаматтық заң нормала- рына қарсы келген кездерде де маңызды болып табылады [Кучеров И.И., 1997]. жүктеу/скачать 14,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|