Бөлім Математиканың бастауыш курсын пән ретінде оқыту

1. 
   бөлім Математиканың бастауыш курсын пән ретінде оқыту
   

Сабақта, әдетте бірнеше дидактикалық мақсаттар жүзеге асырылады; бір материалға қатысты алдын ала дайындық жүмысы жүргізіледі,екінші матер иалға қатысты - жаңа материалмен таныстыру және оны алғаш бекіту, үшіншіге, бұрын өтілгенге қатысты алған білімдерін қорытындылау және жүйеге келтіру мақсатымен, біліктері мен дағдыларын берік қалып тастыру мақсатымен бекіту жүргізіледі. Сонымен бірге оқушылар дың білімі, білігі және дағдыларына бақылау жасалып, есіне алынуы жүзеге асырылады. Осы жағдайларда әрбір мәселе жөніңде сабақтан сабаққа қарайғы бір ізділікті сақтап отыру керек. Бұл - мұғалім, балалар тақырыпты оқып үйренгеннен, кейін, қандай білім, білік және дағдылар алуы тиіс екенін жеке білгенде, тақырып бойынша бүкіл жүйені айқын көріп отырған да ғана мүмкін болады.Математика сабақтарының ерекше болуына сондай-ақ бала лардың математикалық материалды менгеру ерекшеліктері себепші болады: материалдың абстрактілі сипаты көрнекі құрал) дардың, оқытудың белсенді методтарының мұқият тандап алы нуын, сабақ кезінде оқушының іс-әрекетінің түрліше болуын талап етеді.Математика сабақтарында мұғалім балалардың іс-әректін ойдағыдай басқарып, дифференциалдық оқытуды жүзеге асыру үшін, материалды меңгеру барысын үнемі бақылап отыру қажет; Бірнеше вариантпен тапсырмалар берілгенде кластағы оқушы лардың бәрі ол тапсырманы қалай орындау керектігін айқын біліп алуы үшін және тексеру жұмысы бүкіл класс оқушылары ның білімін байыта түсуге көмектесетін болуы үшін, әдетте, тап сырмалардың қиын варианттарының орындалу барысы тексері леді.

Математика сабағында әр түрлі тәрбиелік міндеттер шешіл ді: оқушылардың бақылағыштығын, қырағылығын, айналадағы өмірге көз сала журу дағдыларын тәрбиелеу; жұмыстағы инни циативасын, жауапкершілігін және адал ниеттілігін тәрбиелеу есептеулерде, өлшеулерде, тұжырымдауларда және жазған айқындықты және ұқыптылықты қалыптастыру; үнемі енбектен, және қиындықты жеңе білу дағдысын тәрбиелеу.Сабақтарда балалардың математикаға деген ынтасын арттыруға, олардың өз бетімен жұмыс істей білу дағдысын тәрбиелеуге ерекше назар аударылады. Пәнге деген ынтасы мен өз бетінше ойлай білуі өзара тығыз байланысты. Сабақ балалар үшін қызықты өткенде, олардың оқу жұмысында белсенділігі артып, өз бетімен жұмыс істейтін болады. Сондай-ақ білім алуда балалардың өз бетімен жұмыс жасап, белсенділігін арттырғандығынан олардың пәнге деген ынтасы өседі. Оқушыларды өз бетімен ойлауға тәрбиелеп, математикаға деген ынтасын арттыру үшін оқыту әдістерін дұрыс тандап алудың маңызы зор.Оқытудың белсенді әдістерінің бірі - оқушыларға өз бетімен жұмыс істете білу. Математика сабақтарында өзіндік жұмыстар мен материалды оқып үйренуге дайыңдау мақсатымен, күрделі емес және жаңа материалмен таныстыру кезінде алған білімін, білігін және дағдыларын бекіту кезінде, сондай-ақ оқып үйренген материалын қаншалықты меңгергендігін тексеру үшін өткізіледі.

Жаңа материалды оқып үйрену кезінде балалар жаңа білім өндіруге тікелей қатысатындай жағдайлар туғызу өте маңызды мәселе. Осы мақсатпен жаңа материалды өтудің алдында оқушыларға практикалық есеп беріледі, ол есепті шығару үшін ба-лалардың білетіндері жеткіліксіз болады да, жаңадан білім қажет болады, бұлар болса, осы сабақта өтілетін мәселелер бо-лады, яғни «проблемалық ситуация», «қиыншылық жағдай» Мысалы. 1 класта математика сабағында «Метр» тақырыбын өткенде мұғалім балаларға мынадай сұрақ қояды: Біз бөлмеге төсейтін кілемше сатып алуымыз керек. Бізге керекті кілемшенің ұзындығы қандай екенін қалай білеміз? «Өлшеу керек»-деп жауап береді оқушылар. Ол үшін біз бөлменің ұзындығын өлшеуіміз керек. Бір қабырғадан екіншісіне дейінгі ара қашықтықты біз қалай өлшейміз? Балалардың біреуі адымдап өлшеу-ді ұсынады. Мұғалім бір оқушыны шығарып алып оған класс бөлмесінің ұзындығын адымдап өлшеп шығуды тапсырады. Сонан - соң осы тапсырманы тағы да екі оқушы орындайды. Оқушы-лардың адым саны түрліше шығады: 14, 12, 7. Заңды сұрақ туады бөлменің ұзындығын қалай өлшеу керек?Математикаға деген ынтасын арттыру мақсатымен сабақтарда дидактикалық ойындармен мен қызықты жаттығулар енгізіледі. Тапсырма әдеттегіден өзгеше түрде берілсе, оқушылар зор ынмен орындайды: мысалдарды тек шығарып қана қоймай, қате шығарылған мысалдарды тауып, оларды дұрыс шығарып, таблицаға толтыру керек , оны толтыру үшін бірқатар мысалдарды шығару керек болады. Ойыңдар мен қызықты жаттығулар енгізу сабақ кезіндегі жұмысты жаңдандырып, балалардың белсенділігін арттырады.Жаңа материалды оқып үйрену жөнінен істелетін жұмысты ұйымдастыруда, оқушыларға оқу материалын тек белсенді түрде және өз бетімен менгеріп қана қоймай, сол материалмен жұмысжасау әдістері мен тәсілдерін қабылдап және саналы түрде түсінік алуына көмектесу қажет. Сондықтан балалардың назарын тапсырмалардың орындалу тәсілдеріне аударып отыру керек, қарастырылатынның өзі сол тәсілдер болу керек.

Құрастырылған сабақтар I-IVкластарда көбірек өткізіледі, мұның себебі төменгі класс оқушыларының жас ерек шеліктеріне, сондай-ақ математиканың бастауыш курсының құ рылыс ерекшеліктеріне байланысты деп түсіндіріледі.Құрастырылған типті сабақтардың құрылымы түрліше бола алады: 1) бұрын оқып үйренілген материалды бекіту және оның игерілуін тексеру; 2) жаңа материалды оқып үйрену; 3) сол ма териалды бекіту; 4) үйге тапсырма беру, немесе: 1) жаңа материалды оқу; 2) сол сабақта оқып үйренілгенді және бұрын өтілгенді бекіту; 3) үйге тапсырма беру; 4) келесі тақырыпты оқып үйренуге дайындық жұмысы.Құрастырылған типті сабақта бұрын оқып үйренілгенді және жаңа материалды оқып үйренуге әрі оны бекітуге шамамен бірдей уақыт жұмсалады. Мұнда мұғалім бұрын оқып үйренілген материалды бекітумен бірге балалардың сол материалды қаншалықты меңгергендігің жиі-жиі тексеріп отырады; жаңа материалды оқып үйренумен қабат жаңа материал жөнінен алған білімін , білігін және дағдыларын пысықтау жүргізеді, пысықтау келесі тақырыпты оқып үйренуге дайындық жұмысымен үйлестіріледі т. с. с. Осымен оқушылардың сабақ бойы белсенділігі қамтамасыз етіледі.Жаңа материалды оқып үйрену сабақтары. Төменгі кластартарда математикадан түгелдей жаңа матриалды оқып үйренуге арналған арнайы сабақтар өткізілмейді. жаңа материал шағын-шағын бөліктерге бөлініп, әр сабақта дерлік қарастырылады. Бірақ жаңа материалды оқып үйрену негізгі дидактикалық мақсат болып табылатын сабақтар да болады. Бұл жұмысқа сабақтың басым уақыты бөлінеді, ал сабақтын басқа бөліктері де сондай-ақ жаңа материалды оқып үйренуге бағындырылады. жаңа материалдың өтілген материалмен байланысын тағайындау үшін жаңа алған білімдерін жүйеге енгізу үшін, оқушыларды жаңа білімдерді қабылдауға дайындайтын мәселелер, мен бөлімдерді қайталап оларға өзіндік қорытынды лар мен тұжырымдар жасауға көмектеседі. Мұндай сабақта жаңа материалмен таныстырудан өзге алған білімдерін алғаш бекіту жүргізіледі.Мұндай типті сабақтың құрылымы мынадай болуы мүмкін: 1) жаңа математикалық білімдерді саналы түрде меңгеру үшін қажет материалды қайталау; 2) жаңа материалды оқып үйрену; 3) оқып үйреніліп отырған материалды алғаш бекіту; 4) үйге тапсырма беру. Сабақтың құрылым реті басқаша да болуы мүмкін, бірақ қандай болғанда да бұл типті сабақтың негізгі бөлігі жаңа материалмен өткізілетін жұмысқа арналады.Білімдерді, біліктерді және дағдыларды бекіту сабақтары. Бұл типті сабақтардағы негізгі орын оқушылардың түрлі машықтандырушы жаттығулар мен творчестволық жұмыстар орындауына беріледі. Белгілі бір жүйемен жаттығулар ұсынылады.Осы сабақтарда оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуіне зор көңіл бөлінеді. Бұл сабақтардың құрылымы, әдетте, мынадай:

1) тапсырмаларды орындау үшін қажет болатын білімді, біліктерді және дағдыларды қайтадан еске түсіру; 2) оқушылардың өз бетімен түрліше жаттығулар орындауы; 3) жұмыстын орындалуын тексеру, және қорытынды шығару; 4) үйге тапсырма беру.

Білімдерін, біліктерін және дағдыларын дамыту мақсатымен осындай сабақтарда кейде жаңа материалдың элементтері енгізіледі. Сонымен бірге жол-жөнекей арнайы жаттығулардың көмегімен келесі тақырыптарды оқып үйренуге дайындық жұмысы жүргізіледі. Бірақ бұл дидактикалық мақсаттар сабақтың негізгі мақсатына - оқып үйренілген материалды бекітуге бағындырылады. Оқу жылының немесе тоқсанның басында-ак жаңа тақырыптарды оқып үйренуге қажетті білімдерді жүйеге келтіру және қайталау мақсатымен бұрын өтілген материалды бекітуге арналған сабақтар өткізіледі. Тақырыпты немесе бөлімді оқып үйренуді аяқтар кездегі бекіту сабақтарына корытындылау және жүйеге келтірү сипатты жаттығулар енгі зіледі.

Бақылау және есепке алу сабақтары. Мұндай сабақтарда негізгі орын оқып үйренілген материалды ауызша және жазбаша тексеруге бөлінеді. Тексеру, әдеттегідей, оқушылардың білімін білігін және дағдыларын бекітумен ұштастырылады. Өзіндік қалған жұмыстарға 15-тен 30 мин-қа дейін уақыт беріледі. Қалған уақыт бұрын оқып үйренілгенді бекітуге жұмсалады. Сабақтың ақырында, егер тексеруі ауызша жүргізілген болса, онда мұғалім әдетте оқушылардың біліміне, біліктеріне және дағдыларына қысқаша сипаттама береді, олардың жетістіктенің, кемшіліктерін көрсетіп, кемшілікті жою жолдарын меңзейді. Егер де тексеру жазбаша жүргізілген болса, онда келесі сабақ бақылау жұмысының нәтижелерін талдауға, типтік қателерді түзетуге, нашар меңгерілгендігі байқалған бөлімдерді қайталауға жәнебекітуге арналады. Математиканың әрбір сабағы қандай да бір тақырып бойынша өткізілетін сабақтар жүйесінің жеке бір буыны болып табылады. Мұғалім тақырыптық жоспар жасағанда (жеке бір тақырыпқа немесе белгілі бір кезеңге - айға оқу тоқсандарына) сабақтар жүйесін белгілейді. Тақырып бойынша өткізілетін жұмысты жоспарлағанда, мұғалім сол тақырыптың материалын шағын бөліктерге (сабақтарға) бөледі, әрбір сабақтың негізгі дидактикалық мақсатын белгілейді. Тәжірибелі методист-мұғалімдердің құрастырған тақырыптық жоспарлары методикалық әдебиетте үнемі басылып шығып отырады. Осы жоспарлауға сүйене отырып және өз класының ерекшеліктерін ескеріп, мұ- ғалім өзінің календарлық тақырыптық жоспарын құрастырады. Сабаққа дайындалғанда, мұғалім ең алдымен календарлық жоспар бойынша сабақтың тақырыбын, оның мазмұнын және негізгі дидактикалық мақсаттарды тағайындайды. Алдыңғы сабақтағы жұмыстың нәтижелерін (балалардың материалды қалай меңгергендігін, сабақта нені үлгеріп, нені үлгермегенін т. б.) ескере отырып, мұғалім сабақтың мазмұны мен мақсатын анықтайды. Сонан соң сабақта істелетін жұмыстың методикасы анықталып, тиісті көрнекі кұралдар таңдап алынады да, сабақтың материалын неғұрлым айқын және түсінікті түрде айқындай беретін жаттығулар жүйесі белгіленеді. Бұл тұста мұғалім информациялық (танымдылық), жетілдіру және машықтандыру сипаттағы жаттығуларды енгізуге, ал мүмкін болатын жерде, бірнеше мақсаттарды ұштастыра отырып, комплекстік сипатты жаттығуларды ұсынуға тырысады. Мысалы, есептерді шығарып, олардың шешулерін салыстырыңдар, берілген пар мысалдарды шығарыңдар да, өздерің соларға ұқсас пар мысалдар құрастырыңдар:

6+3 4+4 5+4

9-3 8-4 9-5

Мұғалім бұл жаттығулардың сабақта қалай ауызша не жазбаша орындалатынын жазбаша шығарғанда дәптерге жазудан бұрын түсіндіріп немесе дәптерлеріңе орындап болғаннан кейін тақтаға жазып немесе жазбай түсіндіріп орындату керектігін т.с.с. ойластырады. Мұнда балалардың бүкіл сабақ бойы жұмыс істеу қабілетін сақтау үшін, жұмыс түрлерінің алмасып отыруы қажеттігі ескеріледі.Нәтижесінде сабақ жоспары белгіленеді - сабақтың негізгі бөліктері, олардың реті, олардың орындалу уақыты анықталады, сабақ сұралатын оқушылар белгіленеді, тақтада (дәптерлеріне) жазылатындар теріп көшіріледі. Осының бәрі сабақтың толық жоспары түрінде екжей-текжейлі жазылады. Жеке жағ-

Сабақтың тақырыбы: «20 көлеміндегі сандардың ауызша нумерациясы».

Сабақтың мақсаты: 1) балаларды жаңа санау бірлігі ретінде ондықпен таныстыру (оның бірліктерден құралуын айқын көрсету,ондықтарды жай бірліктер сияқты, санауға болатынын көрсету); 2) 10 көлемінде қосу және азайту дағдыларын бекіту және оқып үйренілген түрдегі жай есептерді шығара білуін бекіту.

Жабдықтар: шыбықтар (балалардың қолында он-оннан 2 бума, мұғалімде сондай бірнеше бума шыбық), дөңгелектер жапсырылған 3 жолақ (дөңгелектер әрбір жолаққа он-оннан жапсырылған).

Сабақтың барысы.

1. Ауызша жаттығулар. а) Жауабын кеспе цифрлармен көрсете отырып, балаларға мысалдарды ауызша шығарту: 2 мен 8 сандарының қосындысын табыңдар; 9 бен 6 сандарының айырмасын табыңдар; 7-ні 2-ге арттырыңдар да, шыққан нәтижені 4-ке кемітіңдер. б) Амалды тиісті таңбамен, ал жауабын цифрмен көрсете отырып, ауызша есептер шығару: "Қыз бала мектепке 2 кг ескі қағаз әкелді, ал ер бала одан 3 кг артық әкелді. Ер бала неше килограмм қағаз әкелді?" "Қыз бала мектепке 2 кг қағаз, ал ер бала 5 кг қағаз әкелді. Ер бала, қыз балаға қарағанда, неше килограмм қағаз артық әкелді? Қыз бала, ер балаға қарағанда, неше килограмм қағаз кем әкелді?" в) Мынадай өрнек бойынша есеп құрастырту: 8-5. г) Дәптер санау - 20 дана (бірнеше оқушыны шығарып, әрі қа- рай санату керек).

2. Жаңа материал бойынша істелетін жұмыс. Сабақтың мақсатын түсіндіру - саны оннан көп нәрселерді санап үйренеміз.

а) Дайындық жаттығулары. 10 дөңгелек алып, оларды парлап (қос-қостан) жайып қою. Неше пар болады (қосылып дауыстап санау)? Бес-бестен жайып қою. Неше бестік? (Бірнеше оқушыдан сұрау керек). Барлығын бірге қосу - бұл 10 немесе 1 ондық (қалталы полотноға 10-дөңгелек жапсырылған жолақты қыстырып қою керек). Қалталы полотнода он дөңгелектен нешеу бар? б) Ондықты бірліктерден құрастыру. 10 шыбық санап алып оларды ондық бума етіп байлау. 10 клетканы айналдыра сызып, оларды бояу.

Оқулық бойынша істелетін жұмыс. в) Ондықтарды санау. Мен неше он шыбық көрсетіп тұрмын? (2.) Бұл 2 шыбықтан көп пе? Қалталы полотнода неше он шыбық бар? (3.) Ал жеке дөңгелектер 3-тен көп пе? Мына қатарда отырған ер балалардың қолында неше он шыбық бар, санаңдар. Нені он-ондап санайды? г) Ондықтарды санағанда шыққан сандарды салыстыру: он-оннан алынған дөңгелектер саны сол қолда көп пе әлде оң қолда көп пе? Он-оннан буылған шыбық Витяда көп пе әлде Сашада көп пе? д) Ондықтарды қосу және азайту. Бір партада отырғандарың бума шыбықтарыңды қосыңдар. Он шыбықтан неше бума болды? Қалталы полотнода қыстырулы тұрған ондық-бумалардың бәрін қосыңдар. Мына есепті шығарыңдар. «5 он жұмыртқа сатып алынды. Бір аптада 2 он жұмыртқа желінді. Неше он жұмыртқа қалды?Қорытынды: нәрселер көп болғанда оларды он-ондап санауға болады.

е) Өзіндік жұмыс. 2 он клетканы айналдыра сызып, бояңдар. Тексергенде неше жеке клеткалар айналдыра сызылғандығын санап шығыңдар (тақтаға санай білетін оқушыны шығару керек).

3. Бұрын өтілген материал бойынша істелеті н жұмыс.

а) Есеп шығару. Оқушылар есепті оқып шығып, оқулықтағы суретті қарап шығады.

«Ауырырақ», «жеңілірек» деген нені білдіреді? Бір санның екінші саннан қанша артық немесе кем екенін қалай білуге болады? Есептің шешуін балалар өз бетімен жазатын болсын. Шешуін тексеру: таразының екі жағы тең басу үшін, капуста салынған табаққа қандай гир қою керек?

б) Өзіндік жұмыс: оқулықта берілген мысалдарды вариант бойынша шығару.

Бұл сабақта негізгі дидактикалық екі мақсат орындалады: жаңа материалмен таныстыру және бұрын оқып үйренгенді бекіту. Олай болса бұл сабақ құрастырмалы болғаны сабақтын құрылымы мынадай: бұрын өтілгенді бекіту, жаңа материалмен таныстыру, жаңа берілген білімді бекіту сабақты өткізгенде мұғалім белгіленген жоспарды орындауға және барлық балалар материалды меңгеріп алатындай дәрежеге жетуге тырысады. сабақтын барысында қажет болған жағдайда өзгеріс енгізіп отыруға болады. Мысалы, егер барлық белгіленген жаттығулар орындалғанымен балалар материалды әлі де меңгере алмаған болса қосымша басқа жаттығулар орындалады. Бұл басты міндетке - оқушылардың материалды меңгеріп алатындай дәрежеге жетуіне - сабақтағы барлық жұмыс бағындырылады. Балалардың материалды меңгеру барысына бақылау жасау сабақ-тағы жұмыс қарқыны, жаттығулар саны, балалардың іс-әрекеттерін алмастырып отыру т. б. Сабақта әрбір оқушының жұмыс нәтижесінің жақсы болуына барлық оқушы ат салысатындай жағдай туғызу манызды: балалардың жауаптарын, ескерту жасап бөлмей, зер салып тындау; барлық оқушыларды тапсырманы ең дұрыс жолмен орындау үшін ізденуге жұмылдыру, жұмыс түрлерін өзгерте отырып, немесе шағын физкульт-минуттар енгізе отырып, дер кезінде демалыс беріп отыру т. с. с. Жұмысқа жаңадан кіріскен жас мұғалімдер үшін үлкен қиындық келтіретіні - неменеге назар аудару керектігін білу (бір мезгілде барлық балалардың жұмысын, өз жұмысын да қадағалап отыру қиын), сондай-ақ уақытын жоспарға сәйкес теп бөлу (оқушылардың білімін тексеруге көп уақыт кетеді, жаңа материалмен таныстыруға және бекітуге уақыт аз қалады, үй тапсырмасы қоңыраудан кейін беріледі т. с. с). Балалардың жұмыс қарқыны әр түрлі болатындықтан, оларды жұмыстын бір түрінен екіншісіне ауыстыруда ұйымшылдық бола қоймайды, балалардың жұмысқа белсенділігін арттыру құралы ретінде бағанын ролі төмен.