«Болса болар, бәлкім, менің паңдығым »
жүктеу/скачать 2,61 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Болса болар, бәлкім, менің паңдығым...» www.anatili.kz e-mail: anatili_gazetі@mail.ru www.twitter.com/anatilikz www.facebook.com/anatilikaz №41 (1299) 15 – 21 қазан 2015 жыл
Сөзi жоғалған жұрттың өзi де жоғалады 1990 жылғы наурыздың 22-сiнен бастап шығады ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ҰЛЫ ТОЙЫ 5-бет 11-бет 3-бет ҚАЛАУЫН ТАППАС ҚАЙРАН ТІЛ... ЖЫЛ ҚҰСЫ ДІН ЖӘНЕ ҚОҒАМ ДАНАЛЫҚ МӘЙЕГІ Белігілі ақын Тайырдың атасы – Жароктің әкесі Малтақан сөзге шешен дігімен, табанда тауып айтқыштығымен бүкіл Бөкей атырабында әйгілі би ата ныпты. Ол он жеті жасында Исатай – Махамбет бастаған шаруалар көтерілісіне қатысқан. Өзі сіңірі шыққан кедей бо лыпты. Оның Жарок (Тайыр ақынның әкесі), Сәпек, Қалім, Абош деген балала ры жастайынан жалшылықта жүрген. Малтақанның бірсыпыра билік сөздері ел аузында сақталған. Малтақанды сөзбен жеңе алмаған бо лыс пен байлар кедейлігін бетіне басып, ел алдында мұқатқылары келеді. Бір күні болыс бастаған топ Мал тақанның қараша үйіне сау етіп келе қалады. Олардың ішінде қонақты ылғи қатқан қалашпен сыйлайтындықтан «сараң бай» атанған Түсеке де, Малтақан баласының еңбегіне алашақ тоқтысын екі жылдан бері бермей жүрген Жүнісәлі бай да болады. Малтақан оларды көңілді қарсы алып, жалғыз биесінің құлынын сойып, қонақ етеді. Жас құлынның бал бырап піскен уыз еті алдарында келгенде, Жүніс бай тұрып: – Малтақанның байлығы болмаға нымен паңдығы барау, қонағын құлын етімен сыйлауын қараңдаршы, – деп мысқылдай сөйлепті. Сонда Малтақан тұрып: Сәлем бере келген соң, Елдің ылғи еркесі мен серкесі, Ақ ниетімді көрсетіп, Алдарына тартқаным – Жалғыз құлынның шекесі. Бұл құлынды соярда Бір жерден кемпір күңкілдеді: «Қақпыштан құр емес, – деп, – сандығым», Бір жерден бала діңкілдеді: «Байдан әкеліп соям» деп, Жалға алатын жандығын. Екеуін де дегеніме көндіріп, Құрмет үшін құлынның Құрбан еттім малдығын. Сыйламауым тұзға кепкен қақпышпен – Болса болар, бәлкім, менің паңдығым, – депті. Сөздің төркінін түсінген Жүнісәлі мен Түсеке ұялғандарынан жерге кіргендей болыпты. («Ел аузынан», «Жазушы», 1989, Алматы) Алаштың аяулы перзенті, жан-жақты дарын иесі Жүсіпбек Аймауытов сөз өнерінің барлық саласында еңбек етті десек қателесе қоймаспыз. Ол әрі ақын, әрі жазушы, журналист, көсемсөзші, сыншы, асқан шебер аудармашы және педагог-ағартушы еді. Замандастарының өзі оның шеберлігіне тәнті болды. «Мен Жүсіпбек Аймауытовтай шебер жазушыны бұрын- соңды көрген емеспін» деді сол уақытта Бейімбет Майлин. Ол ішкі ойын жасырмай, ашық айтып отырды. Түрлі жағдайларға байланысты кей мақалаларын бүркеншік аттармен де жариялаған. Жазушының қазақ әдебиетінің өзекті мәселелерін көтерген мақалалары бүгінгі күні де маңызды. Тарихы терең Тараз төрінде дүркіреп тойланған Қазақ хандығының 550 жылдық мерекесі зор табыспен өтті. Торқалы тойдың берер тағылымы да мол болды. Ел өміріне ерекше серпіліс берген бұл дүбірлі той іргетасын Жәнібек пен Керей қалаған қазақ хандарының ел басқарудағы ерен еңбегі мен тұлғасын ашып, Елбасымыз бен мемлекетіміздің бүгінгі саясатын, еліміздің қол жеткізген жетістіктерін паш етті. Қазақ хандығының мерейтойына байланысты облыста жыл бойы көп теген ісшаралар атқарылды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өңірге сапарын «Әулие ата» халықаралық әуежайы ның жолаушыларға арналған жаңа терми налына барудан бастады. «Әулие ата» әуежайы кешені күрделі жөндеу ден өтіп, жолаушыларға жаңа кейіпте қыз мет етіп жатқанына аз ғана уақыт өтті. Әуе жай кешені аэровокзалды, аэродромды, авиациялықтехникалық базаны қам тиды. Сондайақ онда ұшуды радио құ рал дары көмегімен және жарықпен қам тамасыз етуге арналған құрылғылар, түр лі техникалар және басқа да жабдықтар бар.
О с ы д а н к е й і н Е л б а с ы Т а р а з қаласын дағы «Қазақ хандығы» мо н у м е н т і н і ң а ш ы л у с а л т а н а т ы н а қатысты.Ел тарихының өшпес табы қалған, ежелгі ордамыздың шаңырағы көтерілген көне Тараз жерінде Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған ерекше монумент бой көтерді. «Қазақ хандығы» монументінің биіктігі 30 метрді құрайды. Аумағы 3,5 гектарды алып жатқан бұл кешеннің ең ерек ше сәулеттік шешімі, әрине, Қазақ хандығының негізін қалаған Керей мен Жәнібек хандардың тақта отырған сәтінің бейнеленуі болды.
АЛТЫ АЛАШТЫҢ АРДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА – 550 ЖЫЛ
КӨРКЕМ
СӨЗДІҢ ЗЕРГЕРІ еңбек жолымды бастаған едім, – де генде аң тарылдым. Журналист болған соң Доғ дырбектің (ныспысы солай) әңгімесі қызықтырды. Ананымынаны сұрап, әсіресе, өзім көп біле бермейтін теміржол жағын қаузап, суыртпақтап сырын алып қалмақпын. Қарсы сұрақ қойғаны.
– Осы теміржолда ең бастысы не? – деді. Ойланбастан «локомотив» дедім. – Жоқ, әуелі рельс, содан кейін 1520 миллиметр, – деді сапарласым. Рельсін ұқтым, миллиметріне келгенде, ойландырып тастады. Сұрасам, қос рельстің арасы 1520 миллиметр екен. Плюс 4, ми нус 2ге ғана рұқсат дейді. Бұдан ауытқыса, пойыз рельстен тайып, опат боласың. Осы күні аузы бардың бәрі Сталинді қаралайды. Ол кісінің діни семинария дан басқа білімі жоқ. Солай бола тұра ол КСРОның бүкіл теміржолында ғы қос рельстің арасын осы өлшем де бекіткен. Еуропаның, Американың, тіпті Қытайдың теміржолының стан дартына келмейді. Неге? КСРО ның теміржолымен жүре алмайды. Рельстерінің арасы келмейді. Екінші дүниежүзілік соғыста фашистер осыдан көп қиындық көріпті. Әңгімеміз жарасты. Ағып келе ж а т қ а н п о й ы з д а ғ ы б і з м і н г е н вагонның қай доңғалағының майы азайғанын, қайсысының тозғанын тамыршыдай тап басып, айтып берді. Ол бұдан да әрі кетті. КСРО тұсында Қазақстанда теміржол министрлігі болмаған. Алматы, Тың, Батыс теміржолдары деген құрылымдар болған. Сол Алматы теміржолын көп жыл басқарған Амангелді Омаров Өлшемнің де өз сыры бар деген ағамыз бертінде Алматыдан Астанаға жолаушылайды. Еңбегі сіңген теміржолшылар тегін жүреді екен. Амангелді ағамыз ең соңғы вагонға әдейі билет сатып алып, Астанаға барады. Ертеңіне теміржолға жауапты министрімізге кіреді. – Бауырымау, пойызбен жүр мейтін болыпсыңдар ғой. Вагондарың шайқалып, шай іше алмадым, – деп шығып жүре беріпті. Осы әңгіменің тоқетері неде? Домбыраның қос ішегі мен рельс те. Жалпы көк түрік ойлап тапқан домбыраға қараңыз, пернелері – шпал, ішегі – рельс тәріздес. Тиектегі ішек тұратын қос ойықтың арасы – 15 миллиметр. Осыдан ауытқыса, домбыраңыз мыңқылдайды, тың қылдайды. Күмбірлемейді. Бұл күнде осыны білетін бала бар ма? Балаңыз не, үлкеніңіз де ден қоя білмейдіау...
ҚАРАҒАНДЫ БЕТ ҚАТТАЛЫП ЖАТҚАНДА: БАСПАСӨЗ – 2016 МЕРЕЙ
БІРТҮЙЕР Орыс журналистерінде біздің мамандықты дәл сипаттаған бір сөз бар. «Қасқыр мен журналисті аяғы асырайды» деген. Қазақтың жалпақ тілінде «Жүрген аяққа жөргем ілінеді» дейді. Тура осындай болды. Еңбек демалысында Алматыға бардым. Пойызда жолаушылар аз. Сабақ басталған. Жүріс-тұрыс шамалы. Жол қысқарту үшін бір вагонда келе жатқан томаға-тұйықтау азаматпен таныстым. «Жылқы кісінескенше, адам сөйлескенше» деген қазақпыз. Тез шүйіркелесіп кеттік. АЙДЫН АЙЫМБЕТОВ – «ХАЛЫҚ ҚАҺАРМАНЫ» МӘДЕНИЕТ
Ол – Шудан, мен – Қарқара лыдан. – Бәлі, Мәди атамның арқасында оқуға түстім ғой, – деп сала берді са парласым жадырап. Оқуға емтихан тапсырғанда Әлжаппар Әбішевтің «Найзағай» романы бойынша еркін тақырыпта шығарма жазып, бес алып, маң дайы жарқырапты. Мәдидің «Қар қа ралысын», «Шіркінайын» жатқа айтып, бүкіл өмірін сайратып берді. Филолог, тарихшы, ұстаз екен деп топшыладым. Қателесіппін. – Аға, теміржолшымын, он жылға жуық машинист болдым. Ол кезде айлығым 350 сом. «Машинист бол сын байың, үндіден болсын шайың» дейтін ел. Қатардағы жолшыдан Кеше Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ғарышкер Айдын Айымбетовке «Халық қаһарманы» атағын салтанатты түрде табыс етті. Сонымен қатар Айдын Айымбетовке «Алтын жұлдыз» бен «Отан» ордені, «Қазақстанның ғарышкер ұшқышы» атағы берілді. Салтанатты шараға Қазақстан Республикасы Премьерминистрі Кәрім Мәсімов, Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіхалықова, Қазақстан Республи касы Президенті Әкімшілігінің басшысы Нұрлан Нығматуллин, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Қабиболла Жақыпов, ғарышкерлер Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев қатысты. Салтанатты жиында сөйлеген сөзінде Елба сы: «Біздің космонавтарымыз енді үшеу болды. Әлі де көбейеді деген сенімдеміз. Болашағымыз ғарыштың биігінде болсын. Әр уақытта біздің көк байрағымыз сонау ғарышқа барып тұрсын. Жерді айналып, бізді желепжебеп, қолдап жүрсін. Бүкіл ғаламның күші, ғаламның қасиеті Қазақстанда бол сын. Құттықтаймын!» деп атап өтті. Ғарышкер Айдын Айымбетов Елбасына өз алғысын жеткізді. «Ана тіліне» жазылыңыз, ағайын!
Индекс
Мерзімі Алматы
Аймақ/қала Аудан/ауыл Жеке жазылушылар үшін 65367 1 жылға
3083,04 3274,80
3427,68 Мекемелер мен ұйымдар үшін 15367 1 жылға
5991,84 6183,60
6336,48 Бішкекте Т.Сатылғанов атындағы Қырғыз мемлекеттік филармониясында әншікомпозитор, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің құрметті профессоры, Қазақстанның халық артисі Ескендір Хасанғалиевтің шығармашылық кеші өтті. Шетелдік дипломатиялық корпус басшылары, қоғамдық жұртшылық, шығармашылық зиялы қауым және қазақ диаспорасының өкілдері қатысқан шараны Қырғызстандағы Қазақстан елшілігі ұйымдастырды. Бұл шығармашылық кеш Қазақ хандығының 550 жылдығына арналды. Шығармашылық кеште әншікомпозитордың «Анаға сәлем», «Гүл сезім», «Есіңе ал», «Ескірмеген ма хаббат» және басқа да танымал әндері орындалды. Өнер мерекесі ақын Қадыр МырзаӘлінің сөзіне жазылған композитордың «Атамекен» әнімен аяқталды. Ескендір Хасанғалиевтің ән кеші 3 №41 (1299) 15 – 21 қазан 2015 жыл
АНА ТІЛІ 2 №41 (1299) 15 – 21 қазан 2015 жыл
АНА ТІЛІ Сол шайқаста он жетi мың сарбаздың он бiр мыңы шейiт болып, Тiлеу батырдың өзi де, баласы Жолдыаяқ та ерлiкпен қаза табады. Тiлеу батыр баласы екеуi Түркiстанға жерленедi. Осы жайын да «Еге мен Қазақстан» газетiне «Есiмi ұрпағына ұран болған» деген мақала жария лап, ол кiсiге ескерткiш орнатуды ұсынған едiм. Батырға ескерткiш қазанның бiрi күнi Ақтөбеде ашылды. Мiне, бүгiн баласы Жолдыаяқ екеуiне ескерткiш Шымкентте ашылып отыр. Батырдың ұрпақтарына, ылғи осындай елдiктiң, игiлiктi iстiң ба сында жүретiн, асылдарымыздың рухын асқақтатып, аруағына ас берiп жүрген Бекет Тұрғараев iнiмiзге алғыс айтқым келедi. Теңдесi жоқ ерлiктiң бейнесіндей бұл ескерткiш елге керек, келешек ұрпаққа керек, қазақтың ынтымақбiрлiгi үшiн керек. Ит арқасы қияннан, сонша жерден Тiлеу батыр Сайрамға салтанат iздеп келген жоқ, басын бәйгеге тiгiп, қазақтың қасиеттi жерiн қорғау үшiн келдi. Бұл ескерткiш – қазақтың бөлiнбейтiндiгiнiң, халқымыздың қаһармандығы мен бiрлiгiнiң куәсi, – деді. Ескерткiштi орнатуда белсендiлiк танытқан қайраткер Бекет Тұрғараев өз сөзінде Тілеу мен Жолдыаяқ батырлардың тарихи ерліктері туралы айтып, ескерткішті КӨП КҮТТІРГЕН КЕРУЕН Ұлы Жібек жолын қайта жаңғырту мақсатымен Қытайдың Сиань қаласынан шыққан керуен бір жылдан астам уақыт жол жүріп, қыркүйек айының соңында Жамбыл облысының жеріне аяқ басты. Қос елдің достығын паш етіп, ынтымақтастығын арт тыруды мақсат еткен бұл керуен дәл той күні Тараз қаласының қақпасынан еніп, Тұңғыш Президент саябағы қасынан өтті. Құдды бір баяғы заманға тап болғандай күй кешіп, маң маң басқан түйелер керуені көне заманды еске түсіргені анық. Осылайша бағалы жүк артқан 136 түйе, 8 атарба және 100ден астам күзетші бар бұл керуен бабаларымыздың жүрген жолын жаңғыртып, сапарларын көне қалада түйіндеді. Бұл керуеннің басты мақсаттарының бірі – Әулие ата жерінен Шай үйін ашу. Қытайдың Шэньси провинциясы әлемге әйгілі «Фуча» емдік шайының отаны болып саналады. Қытайдан шығып, қазақ жеріне аяқ басқан керуенге осынау емдік шай молынан артылып ты. Шынында, тіршілігі қымқуыт Қытайдан біздің үйренеріміз, аларымыз көп. Сондықтан қазақ пен қытай қалаларының бауырластығы іскерлікке жол ашып, берекеге бастайды деген сенім мол. Бұл күні қаланың бірнеше жерлерінде тари хи тойдың мерекелік ісшаралары кеңінен той ланып жатты. Тұңғыш Президент саябағындағы «Қазақ әлемі» тарихиэтнографиялық бағдарламасы бойынша Қазақстан билеушілері ордаларының тарихи композициясы тігіліп, балалардың этнографиялық алаңқайы ашыл ды. Театрландырылған қойылымдар және сәндікқолданбалы өнер бұйымдарының көрмесі өтті. Бұған қоса, кешенде әртүрлі танымды ойынсауық ісшаралары өткізіліп, әйелдердің ел өміріндегі бетбейнесі түрлі суреттер мен қолөнер шеберлерінің қолынан шыққан түрлі туындылар арқылы бейнеленіп, қонақтардың назарына ұсынылды. Сондайақ «Қазақ әлемі» тарихиэтнографиялық кешені, «Жәдігер» жылжымалы мұражай экспозиция сы, ұлттық қолданбалы өнер бұйымдарының көрмежәрмеңкесі, «Алтын сақа» – ұлттық ойындар сайысы, киіз бұйымдар қойылған ба лалар алаңқайы, қазақтардың ғұрыптық жыр ларын насихаттайтын «Фольклор және өмір» ісшаралары халқымыздың салтдәстүрлерін жаңғыртып, бірегейлігі мен өзгешелігін дәлелдеді. Ал «Тарих доңғалағы» алаңқайында көшпелі цирк бағдарламасы, «Көк күйме» алаңқайында «Сақтардан қазақтарға дейін» – «Арлан» киім үлгісі театрының тарихи қойылымы, «Дулыға» алаңқайында «Ер қаруы – бес қару» – көшпенділердің қаружарақтарымен та ныстыру және «Киіз күмбездер» – қазақ киіз үйінің тарихы, сыры, мағынасы, түрлері тура лы интерактивтітанымдық бағдарламалары ұлтымыздың өмірін, ерлігін зерделеді. «Ақ шатыр» сахна алаңында «Мәңгілік с а р ы н » – М е м л е к е т т і к а к а д е м и я л ы қ симфониялық оркестрінің бағдарламасы мен
А қпараттар ағыны А қпараттар ағыны Әзірлеген Нұрлан ҚҰМАР Тарихи санамыз қайта жаңғырып жатқан бүгінгідей кезеңде Астана мен Тараз қалаларында Қазақ хандығының 550 жылдығы кең көлемде атап өтілгені ел еңсесін тіктеп, тарихи тұлғаларды тағы бір ардақтауға, құрмет көрсетуге зор мүмкіндіктер жасалуда. Солардың бірі – елі мен жерін жау шапқыншылығынан азат еткен халық батырларына арналған тұғырлы ескерткіштер екені белгілі. Ескерткіш – тарихтың шежіресі. Ол ұрпақтарға ата-бабаларының жүріп өткен жолын ұмытпауға, тарихи тұлғалардың ғұмырынан тағылым алуға үйретеді. Алматы қалалық метрополитенінің «Мәскеу» бекетінің кіреберісінде отандық жас суретшілердің «Жаңа ғасыр толқындары» атты көрмесі өз жұмысын бастады. Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы ұйым дастырған бұл игі шарада 100ге жуық автордың 300ден астам туындысы ұсынылды. Көрмеде Алматы қаласындағы бірнеше жоғары оқу орындарының студенттері мен түлектерінің жұмыстары қойылды. Бірқатар жас суретшілер келушілерге кескіндеме саласы бойынша шеберлік сыныптарын өткізді. Көрме жұмысы бір айға созылады. С.Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық қазақ сазды-драма театры жаңа маусымын Қожаберген Толыбайұлының «Елім-ай!» дастанының желісі бойынша дайындалған «Дауылпаз баба – Қожаберген» қойылымымен ашты. Театрдың тұсаукесерін аймақ басшысы Ерік Сұлтанов тама шалады. Қойылым Қазақ хандығының 550 жылдығына арнал ды. Спектакльдің қоюшырежиссері – Батырбек Шамбетов. Қойылым көпшілік көңілінен шықты.
Ж а ң а қ а л а а у д а н ы ә к і м д і г і н і ң қолдауымен қойылған ескерткіш тақтаның ашылу рәсімінде күйшінің замандастары Қырымгерей Қажымов, Ермек Қазиев, сондайақ шәкірттері сөз алып, естеліктерімен бөлісті. Жаңақала ауданының әкімі Лавр Хайретдинов шараның маңыздылығын атап өтті. Жаңақала ау ылында ас берілді. Еске алу шаралары «Тұяқберді» кітабының тұсаукесер шарасына, «Шарықтайды күй» атты халықтық оркес трлер ұжымдарының фестивалі «Домбыра Party» кешіне ұласты. Ағымдағы жылғы 16 қазан күні Астана қаласындағы Ұлттық академиялық кітапханада қазақтың белгілі жазушысы, Халықаралық Франц Кафка алтын медалінің иегері, Халықаралық Алаш әдеби сыйлығының лауреаты Асқар Алтайдың «Сират» (Алтай сагасы) романының тұсаукесері өтеді. Бұл роман ХХ ғасырдағы қазақ халқының бастан кешкен та рихына тікелей қатысты. Роман «Арда» (Қайың сауған, ел ауған) және «Аза» «Тұман кешкен, ер көшкен) атты екі бөлімнен, алты желі мен он бес арқаудан тұрады. Туындыда қазақ ұлтының арда рухы мен аза болмысы суреттеледі. Шығарма тәуелсіз Қазақ Елінің тарихында күні бүгінге дейін көлеңкелі болып келген, аласапыран ақиқаты айтыла қоймаған халық өмірін қамтиды. Ро ман Қазақ хандығы құрылғанының 550 жылдығы мен Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналады. Астанадағы «Конгресс-Холл» сарайын- да дирижер, мемлекеттік «Дарын» жастар сыйлығы ның лауреаты, Мәдениет саласының үздігі, Қазақстан Композиторлар одағының мүшесі Еркін Нұрымбетовтің «Айбынды Ақжайықтан...» атты шығармашылық жеке кеші өтті. Қазақ хандығының 550 жылдығына а р н а л ғ а н к о н ц е р т т е Қ ұ р м а н ғ а з ы , Дәулеткерей, Әлшекей, Жантөре және Махамбеттің күйлері орындалды. Сонымен қатар кеште автордың туындылары мен әндері орындалды. Белгілі өнер иесі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, профессор Айтқали Жайымовтың ұлы, өзі де композитор Ар ман Жайым ның «Қобыз бен оркестрге арналған концертін» де елордалық тар жылы қабыл алды. Күрделі де терең мағыналы бұл туындыны республикалық конкурстардың лауреаты Саджана Мырзалиева оркестрдің сүйемелдеуімен қобызда шебер орындап шықты. Үш бөлімнен тұратын бұл көлемді шығарма алғаш рет орындалуымен де ерекшеленді. жүктеу/скачать 2,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|