Буын үндестігі мына сөздерде сақталмайды

Үндестік заңының 2 түрі бар:

1)буын үндестігі 2)дыбыс үндестігі. Буын үн-

дестігі дегеніміз не?

Буын үндестігі - сөз ішіндегі және сөз бен қосымша арасындағы дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан немесе жіңішке болып үндесуі.

Буын үндестігі қандай сөздерде сақталмайды?

• Күрделі сөздерде:

а) қос сөз

ә) біріккен сөз

б) тіркесті сөз

а) араб тілі

ә) орыс тілі

б) парсы тілі

Қос сөздерде: аман-есен,

асты-үсті, қыз-келіншек, жоғары-төмен т.б

Біріккен сөздерде: баспасөз, көзқарас, Аягөз,

Тіркесті сөздерде: ала бер, он бір, келе жатыр, жақын жер, самал жел, жетпіс тоғыз, алтыншы үй, талдырмаш денелі, т.б.

Есекқырған, Екібастұз,

түйетабан, Алтынемел,

көкқұтан, итмұрын,

егеуқұйрық, ақсүйек, т.б.;

Кірме сөздерде

Араб тілінен кітап, мұғалім, құдірет, қазір, қадір, т.б.

Орыс тілінен кино, театр, алгебра, т.б.

Парсы тілінен рәсуа, күнәһар, т.б.

Осы сөздерде буын үндестігі сақталмай, дауысты дыбыстар жуан-жіңішке болып араласып келеді. Егер сөздің соңғы буынында жуан дауысты дыбыс болса, қосымшадағы дауысты да жуан болады.

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар қандай?

а) Көмектес септік жалғауы: -пен, -мен, -бен (ақпен, аңмен, тұзбен)

ә) Тәуелдік мағынадағы жұрнақ: -нікі, -дікі, -тікі (Асандікі, баланікі)

б) Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтар: -еке, -ке, -сымақ, -тай, -жан, -тал, -дар

в) Белгілі бір сөздерге жалғанатын шет тілінен енген жұрнақтар: -паз, -қор, -қой -кер, -гер, -қой, -ғой, -гөй,- кеш, -уар, -ист, -изм, -бан, -хана, -ов, -ев, -ова, -ева, -ин, -ина, -бей, -би, -кес