86
Губернатор Перовский болса Жайықтың арғы бетіндегі кіші жүздің батыс бөлімін
билеуші сұлтан Баймағамбет Айшуақовқа Исатайдың Жайықтан өтіп кетпеуін алдын-ала
тапсырады. Губернатордың бұйрығымен Жайықтың бойын бақылау күшейтіледі.
Баймағанбет сұлтан өз қарауындағы елдің билері мен сұлтандарына Исатай келсе тез арада
ұстап беруді тапсырады. 1837 жылы 13 желтоқсан күні таңсәріде Құраң Маябасовтың
бастауымен Исатайдың тобы Жайықтан жасырын өтпек болғанда, жағалауды бақылап
жүрген Хорунжий Жигиннің отряды байқап қояды. Бұл кезде Исатайдың жігіттерінің
көпшілігі өткелден өтіп, тек бірнеше адам бері жақта қалады да, олар Жигиннің
жендеттерімен қақтығысқа түседі. Казак-орыстар Сарайшықта жасақтарымен дайын тұрған
Баймағамбет, Мұхамедқали Таукинге хабар береді. Бұл жасаққа жүзбасылар Попов мен
Понамаревтің жазалаушы отряд қосылады. 14 желтоқсанда жазалаушылардың қолына
Исатайдың әйелі Несібелі, балдызы Бағлан, Еділ Сартұлының балалары Ерше мен Нұрша
түседі. Ал Исатай біраз сенімді жігіттерімен жазалаушыларды адастырып кетеді.
Тастөбе маңындағы шайқастан кейін көтерілістің бірінші және екінші кезеңі жеңіліспен
аяқталады. Исатай мен Махамбет Кіші жүзге өтіп, 2000 жігіт жинап, Хиуа ханының
қолдауымен патша өкіметіне және оның қолшоқпары Баймағамбет Айшуақовқа қарсы
күреседі. Кіші жүз даласындағы халық қозғалысы енді орта жүзден Торғай өңіріне келген
Кенесары Қасымов бастаған ұлт-азаттық қозғалысымен жалғасады. Сондай-ақ, осы тұста
Кіші жүздегі Жоламан Тіленшіұлы бастаған көтерілісте өрши түсіп, ол Кенесарыға қосылуға
бағыт алады.
Бұл уақытта жазалаушы әскер мен Баймағамбеттің жасағы Исатайларды тынымсыз
іздеуде болатын. Исатайдың қайда жүргеніне қатты мазасызданған Жәңгір хан Кіші жүздің
ішіне өз тыңшыларын жіберіп, бақылауды күшейтеді. Ал Орынбор губернаторы Перовский
болса Кіші жүздегі көтерілістің басуға қосымша әскер жібереді. Полковник Гекке мен
Баймағамбеттің отрядтары Ақбұлақтың жағасына орналасады. Исатай 500-дей жігітімен
Қиыл өзенінің қарсы жағалауындағы биік қырға келіп тоқтайды. Көп кешікпей екі арада
шайқас басталады. Жазалаушы әскер көтерілісшілерді үш жақтан шабуылдап, зеңбіректен оқ
атады. Шайқаста көтерілісшілердің 70-80 адамы қаза табады да, амалсыздан шегінеді.
Кезекті қақтығыста Исатайдың атына оқ тиеді де, оған көмекке Махамбет пен Үбі келіп,
аттарын ұсынады, бірақ батыр атқа мінбей жаяу ұрыс салады. Осы шайқаста Исатай қолға
түседі, Баймағамбеттің үш нөкері оның қолын артына қайыра байлайды да, біреуі батырдың
кеудесіне мылтық тақап тұрып атады. Патшаның жазалаушы әскерлері көтерілісшілердің
бірігіп ары қарай әрекет жасауына мүмкіндік бермеді. Осыдан кейін Исатайдың
ұйымдастыруымен болған Кіші жүздегі көтеріліс жеңіледі.
Исатай қаза тапқаннан кейін Махамбет Өтемісұлы біраз адамдармен Хиуа хандығына
өтіп кетеді. Кейін Орынбор әкімшілігі оны қолға түсіріп, сотқа тартып, Атырау өңіріне жер
аударып жібереді. Сот үкіміне риза болмаған Баймағамбет сұлтанның адамдары 1846 ж.
қыркүйекте Махамбетті өз үйінде өлтіріп кетеді.
Достарыңызбен бөлісу: