88
арқылы талқандау қатаң тапсырылды. Оған қоса, Батыс Сібір генерал-губернаторлығынан
старшина Лебедевтің және қазақ сұлтандары А. Жантөрин мен Б. Айшуақовтың
басшылығымен құрамында қазақтардан 2000-дай адамы бар қосымша отрядтар жасақталды.
Кенесары ханның әскеріне қарсы соғыс операциясын басқару генерал-майор
Жемчужниковке жүктеледі. Ол кезде Кенесарының 20 мыңдай әскері бар еді. Кенесары хан
патшаның жазалаушы отрядтарын бір-біріне қосылуына мүмкіндік бермей, жеке-жеке соққы
беруді ойластырды. Ол өз жасақтарының бір бөлігін Батыс Сібірден шыққан отрядқа қарсы
жіберді де, олар Ұлытауға қарай шегіне шайқас жүргізіп, жазалаушы отрядты басқа жаққа
қарай бұрып әкетеді. Ал, кейіннен Кенесарыға қарсы шайқаста көрсеткен дәрменсіздігі үшін
Лебедев Орынборға шақыртылып, қызметінен босатылып, сотқа тартылады. Кенесары болса,
бұл кезде өзінің негізгі күшімен Константиновск бекінісіне шабуыл жасап, 1844 жылы
шілденің 20-нан 21-не қараған түні Өлкеаяқ өзенінің бойында Ахмет Жантөриннің отрядын
қоршауға алып талқандайды.
Осы 1844 жылы Ыстықкөл төңірегіндегі қырғыздар атынан Бұғы руы манаптарының
бірі Боранбай Бекмұратов Ресейдің билігін мойындауға дайын екендігін патша І Николайға
хабарлайды. Бірақ манаптың бұл ұсынысын Ресеймен арадағы жердің қашықтығын
сылтауратқан патша жауапсыз қалдырады. Кейбір қырғыз билеушілерінің Ресей билігін
мойындауға ыңғай танытуы Кенесары ханды ызаландырған болатын. Ал, Кенесарының
қырғыздармен қақтығысының қарсаңында қырғыз манаптары Орман, Жантай, Жанғаралы
Батыс-Сібір губернаторына хат жолдап Ресей өкіметінің құрамына қабылдауды сұрайды
және қазақ ханы Кенесарыға қарсы күресте қолдау көрсетуді өтінеді. Бұл жағдай
Кенесарыны одан әрі ерегістіре түседі.
1846 жылдың басында Кенесары хан әскерлерімен Балқаш көлінің маңына қоныс
аударады. Патша үкіметі қазақ даласындағы Кенесары бастаған көтерілісті біржола жою
үшін енді генерал-майор Вишневскийдің басқаруымен үлкен отряд аттандырады. 1846 жылы
Кенесары хан қоқандықтардан Әулиеата (Тараз), Мерке қалаларын қайтарады. Осы жылы
Кенесарыға қолдау көрсетуші Ұлы жүздің Саурық батыры қырғыздардың батыры
Жаманқораны өлтіреді. Оған жауап ретінде қырғыздар Саурық батырдың ауылын шауып,
Саурық батырды жігіттерімен қоса өлтіріп, мал-мүлкін тонап кетеді. Бұдан кейін қазақ-
қырғыз арақатынастары шиеленісе түсті. Патша үкіметі болса қазақ-қырғыз тартысына ашық
кіріспей, Алатау өлкесін өз билігіне бағындыруды жеңілдету үшін туысқан екі халықты бір-
біріне айдап салып, екі жақты да әлсіретіп барып, осы өңірге өз әскерін кіргізудің қолайлы
жолдарын қарастырды. Осындай шиеленіскен жағдайлардың барысында 1847 жылы
Кенесары хан 10 мың сарбазымен қырғыз жеріне басып кіріп, оларды Қоқан езгісіне қарсы
қазақтармен бірігіп күресуге шақырады.
Кенесары ханның соңғы шайқасы қырғыздардың Кекілік-Сеңгір деген жерінде болады.
Қырғыз манаптары мен Вишневскийдің отряды және Қоқан хандығының әскерлері «Алмалы
сай» шатқалында Кенесарының сарбаздарын үш жақтан қоршауға алады. Кенесары хан 32
қазақ сұлтанымен бірге тұтқынға түседі. Наурызбай батыр қаза табады. Қырғыздардың
қолына тұтқынға түсіп қалған Кенесары хан патша чиновниктерінің алдауына түсіп,
сыйлықтар алған қырғыз манаптарының тарапынан өлтірілді. Кенесары бастаған азаттық
күресті кейін оның баласы Сыздық сұлтан жалғастырды.
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық соғыстың жеңілуінің негізгі себептері
мыналар: қазақ халқының бір тудың астына біріге алмауы, кейбір ру басыларының өз
бетінше билік жүргізуге ұмтылуы және де кейбір қазақ билеуші топ өкілдерінің патшалық
Ресейді жақтауы, Кенесарының Ресей, Қоқан, Бұхар хандықтарымен күресте күштің тең
болмауы. Сонымен қатар, ол өзін жақтамаған кейбір қазақ жөне қырғыз ауылдарын шабуы
кері әсерін тигізді, өйткені ол халықтың наразылығын тудырып, көтерілісті әлсірете түсті.
Достарыңызбен бөлісу: