Цитоплазма мен сыртқы ортада К+, Na+ иондарын белгілі бір арақатынаста ұстау



бет214/351
Дата21.02.2023
өлшемі9,47 Mb.
#69842
1   ...   210   211   212   213   214   215   216   217   ...   351
Байланысты:
Цито Сарыағаш-2

Репликацияныңнегізгіферменттері:



    • ДНҚ-полимераза–ДНҚтізбегінсинтездейді

    • топоизомераза–репликациялықайыралдындағыДНҚ-ыңсуперспирализациясынбосаңсытады,тарқатады

    • хеликаза-ДНҚтізбектерінажыратады

    • SSBақуыздары–ажырағанбіртізбектіДНҚбөліктерінтұрақтандырады

    • лигаза–ДНҚфрагменттерін тізбектептігеді

    • РНҚ-праймаза-ДНҚ-полимеразаүшінРНҚ-бастаушты (праймерлер)синтездейді




    1. РепликациялықайыраймағындағыДНҚрепликацииясыныңсызбасы


    2. Репликацияныңөте жоғары дәлділігі қосымша ДНК-полимеразамен қамтамасызетіледі. Бұл ферменттің қызметі ДНҚ комплементарлық ұстанымдарын және дұрыс емеснуклеотидтердіалыптастайдытүзетужәнежөндеужүргізеді.


    3. Прокариоттарда секундына 3000 жұпқа жуық нуклеотидтер, алэукариоттарда -секундына 100-300жұпнуклеотидтерсинтезделеді.

    4. Дегенмендерепликациякезіндегігендік(нүктелік)мутациялар–азоттынегіздердіңалмасуы,репликацияқателіктерінеәкеледі.УотсонжәнеКрикқосспиральды ДНҚ моделінің негізінде ДНҚ-ңазоттық негіздерінің алмасуының алғашқымеханизмінұсынған.Олардыңкөзқарастарыбойыншануклеотидтерарасындағакомплементарлы A-T және G-C жұптары арасындатаутомеризаця жүруі де мүмкін, бұлжағдайдакомплементарлықконформациясыөзгереді,аденингуанинніңқызметіне,гуанин-аденинге,цитозин-тиминге,тимин-цитозингеауысады.Соныменқатаррепликацияныңбұзылусебептерідеәртүрліболуымүмкін.Мысалы,ультракүлгінсәуленіңәсеріненнуклеотидтерконцентрациясыныңөтежоғарынемесеөтетөменболуы, пуриндік негіздердің спонтанды түсіп қалуы, цитозиннің дезаминденуі себебіненурацилге айнала алады. Пайда болған қателіктер мен бұзылыстар репарациялық үдеріспенжәнеДНҚ-полимеразаныңжөндеужәнетүзетужүргізеалуқабілетінебайланыстықателіктер түзетіліп отырады, ал кейбір жағдайларда ДНҚ молекуласындаға қателіктертүзетілмейқалыпқояды.ЕгерзақымдануларДНҚ-ңфункциональдыактивтіемесаймағындаөтетінболса,ондаондайқателіктерфенотиптіккөрінісбермейдіжәнеешқандай зілді қауіптер байқалмайды, бірақ қандайда бір генде нуклеотидтер қатарыныңжұптасуындақателіктеркететінболса,ондафенотиптікөзгерістіңкөрінісберумүмкіндігікөбее түседіде гендікаурулардыңпайда болуына әкеледі.

    5. Репликацияүдерісінеәртүрлісыртқыортафакторлары,соныңішіндедәрілікзаттардаәсеретеді.Мысалы,дауномицинжәнеісіккеқарсыпрепараттарДНҚқұрылысынөзгертеді,нәтижесіндерепликацияферменттеріжұмыстарынтоқтатады.Мысалы, топоизомераза ДНҚ босаңсыту (деспиралдандыру) мүмкіндігінен айырылады.АлкилдеушізаттартиофосфамидтердеДНҚмолекуласындағыазоттынегіздердіңмодификациясын тудырады да репликация ферменттерінің жұмысын тоқтатады.ДНК-топоизомеразасыныңингибиторы-новобиоцинферменттержұмысынаараласыпДНҚдеспиральдануынтоқтатады.

    6. Сонымен репликация үдерісі генетикалық ақпараттың берілуінің негізгі кезеңі, ондағыбұзылыстар жасушаның ары қарай бөлінуін тоқтатуы мүмкін. Сол сияқты репликацияжылдамдығының(төмендеуі)өзгеруімүшелердіңдамымайқалуына,эмбриогенезде репликацияныңжоғарлауымүшеніңгиперплазиясынажәнегендікаурулардыңпайдаболуынасебепшіболады.


    7. ДНҚ молекуласындаға генетикалық ақпаратрибонуклеин қышқылының (РНК)молекуласынаберіледі.РНҚ-ңДНҚ-данайырмашылығықантмолекуласыдезоксирибозаныңорнындарибозажәнеазоттынегізі-урацил(тиминніңорнына)аденинге комплментарлы. ДНҚ транскрипциясы инициация, элонгация және терминациисатыларынантұратынДНҚекітізбегініңбіріненРНҚмолекуласысинтезделетінматрицалықүдеріс.

    8. Инициация - алғашқы нуклеотид аралық байланыс РНҚ-полимеразаныңпромоторыменбайланысуынанбасталады.ОсыкездебелгібіржерденДНҚтізбегітарқатылыптранскрипциялық«көзше» пайдаболады.ПрокариоттардаРНҚ-полимеразаПрибновбокстың нуклеотидтерқатарындағы(сигма) – факторды таниды, соңынан оған екі тізбегінен,(бета)(беташтрих)және (омега)суббірлігінентұратынкор-ферментқосылады. Бұл кешен холофермент деп аталып транскрипцияның басталу нүктесіне қарайжылжиды, бірнеше нуклеотидтер транскрипцияланғанан кейін,фактор ферментіменбайланысынүзеді,тек қана кор-ферментДНҚбойыменжылжиды.

    9. Эукариоттардың РНҚ-полимеразасы өздігінен транскрипцияны инициациялай алмайды,оғанжалпытранскрипциялықфактор-ақуызы(ЖТФ)қажет.ОлРНК-полимеразаныТАТА-бокспен байланыстырады және бұл кешен (РНҚП+ЖТФ) транскрипцияның басталунүктесіне қарайжылжиды.

    10. Элонгация - РНҚ тізбегінің ұзаруы, транскрипцияның басталу нүктесінен басталып жәнетерминациялықсайттауниполярлы,консервативтіжәнекомплементарлыұстанымменаяқталатынүдеріс.

    11. Терминация- транскрипцияның аяқталуы, генніңтерминациялық сайтқатарындағы ГЦ-ға бай бөлігінде бір тізбекті РНҚ молекуласының бөлініп шығуымен аяқталады.ДНҚәрбірбөлігіндетранскрипцияныңаяқталуынанкейінекітізбектіДНҚмолекуласыбастапқықалпынакеледі.

    12. ТранскрипцияүдерісінеарнайыферментРНҚ-полимеразаменқатаркөптегенинициациялық,элонгациялықжәнетерминациялықреттеушіақуызфакторларыдақатысады.Мұндайақуыздартранскрипцияныңбасталужәнеаяқталуүдерісінжәнеалғашқыөнімніңдеңгейініңреттелуінқамтамасызететінгендердіңреттеушіқатарларыменбайланыстүзеді.

    13. Эукариоттар транскрипциясының ерекшелігіде сол активті емес ядролық РНҚ түзіледіжәнепостранскрипциялықмодификация-процессингті(пісіп-жетілу)жүргізуболыптабылады.Процессингүдерісіндежүреді:

    1. «кэп»-51ұшына–метилденгенгуанозинніңқосылуы

    2. полиадениннің-31полиадениндік«құйрықтың»жалғануы

    3. сплайсинг-интрондардыңқырқылуыжәнеэкзондардыңтігілуі

    1. Посттранскрипциялықмодификация

    2. Транскрипцияның алғашқа өнімі немесе ядролық РНҚ, цитоплазмалық РНҚ қарағандаактивті емес (жетілмеген)және одан әлде қайда ұзын болады. Жетілмеген ядролық РНҚқұрамында ақпараты бар, кодталатын қатарлардан (экзондардан) және ішінде ақпаратыжоқнемесекодталмайтынқатардан(интрондар)тұрады.

    3. Транскрипцияның алғашқа өнімі а-РНҚ, гетерогенді ядролық РНҚ(гя РНҚ) деп аталадынемесе про-а-РНҚ,онда 500-50000нуклеотидтер қатарыболады.

    4. Гя-РНҚәртүрліөзгерістергеұшырауымүмкін:

    1. КейбіргендердіңтранскриптыРНҚ-ыцитоплазмағаөтпейді,жетілгенцитоплазмалықРНҚайналмайды,ядрода-ақжойылады.

    2. Алғашқы әрбір геннің РНҚ транскрипты толықтай процессингке ұшырамайды,тек ядролық РНҚ біраз ғана (25%) бөлігі жетілгена-РНҚ айналады. Қалған 75% ядродажойылады.СоныментекбарлықРНҚтек5%ғана цитоплазмаға өтеді.

    1. Ядролық РНҚ жетілген функциональды активтіа-РНҚ айналуы және цитоплазмаға немесепроцессингте іскеасады:

    2. 1.ЯдролықРНҚ-ныңцитоплазмағаөтіп,жетілген,функциональдыактивтіа-РНҚ-ғаайналуынемесепроцессингмынаәрекеттердіқамтижүреді:

    1. «Қалпақ» жалғану немесе«кэп» жалғану. «Кэп» жалғану үдерісі пре-а-РНҚ-ның 51 –ұшына метилденген гуанозиннің жалғануы. Мұны 7 метилгуанин (7-МеГ немесе m7Г) депатайды,ол5/–5/арасындағасирек байланыстытүзеді.

    1. «Кэп» жалғану РНК – полимераза II транскрипцияның инициация сайтынан ажырауынадейінжәненуклеотидтердіңқырқылуыменсплайсингүдерісініңбасталуынадейінбасталады.Кейде«Кэп»жалғанунуклеотидтердіңқантмолекуласыныңқосымшаметилденуі 5/-ұшына (7-Мег-5/-РРР-5/), рибозаның 3/ ұшының Г немесе Аметилденуімоно-жәнетрифосфаттануынасайкеледі.

    2. «Қалпақ»жалғанудыңбиологиялықмаңызы«сар»-қалпақа-РНҚ–нынуклеазаферменттерініңбұзуәрекетіненқорғайды,соныменқатарақуыздыңбиосинтезінеқатынасатынфакторлардыңа-РНҚ-нытаныпбайланысуынакөмектеседі.Мұндай7-МеГ-

    3. «қалпақ»гистондыбелоктардыңа-РНҚ-даболмайды.

    1. Полиадениндік «құйрықтың» жалғануы, а-РНҚ-ның 3/ұшына поли-А-фрагменттіңжалғауыекікезеңнентұрады:

    1. а)эндонуклеазаферментіпре-а-РНҚ-ны(біріншіреттіктранскриптті)белгіліучаскеде кеседі.

    2. б) пре-а-РНҚ-ның кесілгеннен кейінгі түзілген 31 ұшына полиаденилдік фрагмент(«құйрық»)жалғанады.Бұлүшінарнайыфермент–поли-(А)-полимеразақатынасыпсубстратретіндеАТФ-тыпайдаланады,процестіңөзінполиаденилденудепатайды.Жалғанған полиаденилдік фрагмент шамамен 200-ге жуық нуклеотидтен тұрады. Әдеттеполиаденилденупре-а-РНҚ-ның30%қамтижүрсе,жетілгена-РНҚтізбегінің-70%жуығынқамтиды.

    3. Көптегена-РНҚгистондыақуыздары31ұшындаполиаденилденужүрмейдіяғнипроцессингполи–Ажалғанусызөтеді.

    4. ПроцессингкішіядролықРНҚУ(У7snRNA)57жұпнегіздерэкстенсивтікомплементарлыжұптасуыгяРНҚгистондыақуыздарыменбайланысыарқалыіскеасырылады.

    1. РНҚсплайсингі-алғашқытранскриптанкодталмайтынқатардыңнемесе

    1. интронның қырқылуын және РНҚ-ың қалған фрагменттерінің, кодтаушы қатардың немесеэкзондардың тігілуінен жетілген функциональдық активті а-РНҚ молекуласының түзілуінбақылайтынүдеріс.

    2. Пре-а- РНҚ-дағы интрондардың қырқылып түсуі мен экзондардың жалғану механизмдеріжайлы нақты дәйекті мәліметтер әлі де жеткіліксіз. Әр интронды учаскенің басы менаяғынданақтыконсенсустықнуклеотидтержүйесіорналасқан:кез-келгенинтронәрдайымГ-У-менбасталып,А-Гдуплетіменаяқталады.Екіншіден,бұлнуклеотидтікжүйелердідұрыстаныптабуүшінарнайыкішіядролықРНҚ-лардыңбелоктықбөлшектері(snRNP)қатысады.

      1. Сплайсеосоманың сол жақ (ГУ)ұштарын кіші ядролық РНҚ-ң У1, ал оң жақ ұшынкішіядролық РНҚ-ңУ5таныйды.

      2. Кіші ядролық РНҚ интрондар ішінде болатынбасқада консенсустық «жеке сайтты»,қатардытаниды.

      3. Кіші ядролық РНҚ-ң У4 және У6сплайсеосомалар түзуге қатысады, бірақ олардың роліәлібелгісіз.

    1. Сплайсинг механизміаса дәлдікпен жүруі тиіс, интрондың қырқылуы мен экзондардыңтігілуіндекететінқателіктертігілгенкодондардыңкодталуыныңбұзылуынаәкеледі,соның нәтижесіндемутанттыақуыздың түзілуінемесеоныңсиинтезделмеуімүмкін.

    2. Сплайсингтің молекулалық механизміжетілген РНҚ молекуласына бастама беретінРНҚ(про- а-РНҚ,гетерогендіядролықРНҚ) біріненсоң біріретпен жүретін күрделіүдерісі.

    3. КішіядролықРНҚ(мяРНҚ)жәнеақуыздарсплайсингүдерісінеәсеретеотырыптиімділігіне әсер етеді.Кіші молекулалық РНҚ-ң гя-РНҚ молекуласымен бірігуі (про –а-РНҚ) Г – Ц және А – У комплементарлы ұстанымы бойынша іске асады.Интрондардыңқырқылыпалыныптасталуыжүреді,егерэкзондаршекарасындабіржағындаалмаспайтынГУ(консенсусты)нуклеотидтеріекіншіжағындаАГболатынболса.Нүктелікмутациянәтижесіндебұлнуклеотидтердіңалмасуыжүретінболса(мысалыгуаниннің (Г) адининге (А)сплайсинг бұзылады, мутантты ақуыз түзіледі немесеақуызтүзілмейді.Мысалы,мұндай мутацияадамгемоглобинініңгененорыналған,тұқымқуалайтынанемияғаәкеледі.

    4. Экзондаршекарасындағынуклеотидтерарасындағыүзілістерэкзон1менинтронарасында аденинмен интронныңбірінші нуклеотидінің (Г) байланысы ілмектің пайдаболуынаәкеледі,нәтижесіндеинтрондаралыныпэкзондарбір-біріментігіледі.Экзондардың сплайсингінің арасында кіші ядролық (мя РНК) РНҚ үш типті 2,5, және 6болады. Кіші ядролық (мя РНК)РНҚмолекуласындажұптаспаған нуклеотидтер 5 РНҚқос спиральды ілмегін түзеді. Ілмек нуклеотидтері экзондармен сутекті байланыс түзіп,бірін-біріжақынұстаптұрады.

    5. Кіші ядролықРНК 2(мя РНК)молекуласыинтрондарарасындағыбайланысты ұстайотырып,мяРНҚ6бөлігімен«жұптасады».Аралыққұрылымныңерекшелігідесол,интрондар шетіндегі екі гуаниндер арасындағы байланысты түзеді. Мұндай байланыстарэкзондарды ұстап тұрады да сплиайсингті қамтамасыз етеді. Кіші ядролық РНК 6(мяРНК)сплайсингтіңбелгілібіркезеңіндеактивтіболады.

    6. Сплайсингүдерісінеферменттікқызметатқаратынбірқатарбелоктарқатынасады:

    1. энергиякөзіретіндеқызметатқаратын белоктарАТФ-азалар;

    2. РНҚ-геликазалар–сплайсингбарысында түзілгенқосарлана ширатылған РНҚ-РНҚтізбектерді тарқатудыжәне кіші ядролық РНҚ-лар арасындағыРНҚ-РНҚ-лық (мысалы,мя РНК 4- мя РНК 6) өзара әрекеттесулерді бұзу арқылы ДНҚ молекулаларының арасындажаңа байланыстардыңтүзілуінқамтамасызететінферменттер.

    1. Олай болса, сплайсинг күрделі үдеріс, оның реакциялары рибонуклеотидтік ірі кешенде,бірнешеРНҚмолекулаларыжәнеондағанбелоктардыңқатынасуыменжүреді.


    2. Достарыңызбен бөлісу:
  • 1   ...   210   211   212   213   214   215   216   217   ...   351




    ©emirsaba.org 2024
    әкімшілігінің қараңыз

        Басты бет