Жасушалық цикл, митоздық цикл, анықтамасы,кезеңдері.Сипаттамасы

Жасушаның бөлінуі -барлық тірі ағзалардың көбеюін жәнежеке дамудықамтамасызететінбиологиялықүдеріс.Жасушаныңбөлінуімүшелердіңөсуін, зақымдалғанұлпалардың регенерациясын және көбеюді қамтамасызетеді.Жасушаның бөлінуі және көбеюі жасушалардың пролиферациясы депаталады.Трансформацияланбағанқалыптыжасушалардыңбөлінумүмкіндігі шектеулі.

Көп жасушалы ағзалардың жеке дамуының алғашқысатысындаекі түрлібағыттағыжасушаларқалыптасады:

а) жыныс жасушалары, ағзалардың ұрпақ қалдыру қабілетін іске асырады.Олар мейозжолымен көбейіп жетіледі;

ә) сомалық жасушалар, тірі ағзалардың тіршілігін қамтамасыз ететін ұлпаларменмүшелердіңдамуынқамтамасызетеді.Олардыңбөлінуіменкөбеюімитозжолымен жүреді.

Жасушалық (тіршілік) цикл – бұл бастапқы жасушаның бөлінуіненпайдаболған жасушаның қайта бөлінуіге түсу немесе өлуіне дейінгі тіршілік етукезеңі.

Маманданбаған бағаналы жасушалардың митоздық циклы тіршілік циклынасәйкескеледі.Бағаналынемесекамбижасушалары(эпители,қанжасушалары),басқадажасушаларғабастамабереді,үнемібөлініпотыратындықтандаолардыңтіршілікциклынмитоздықциклдепқарастыруға да болады.Ағзаныңбарлық жасушалары жасушалықциклдыңқандайдабіркезеңіндеболады.

Жасушалықциклкезеңдері:

митоздықцикл;

жасушалардыңжіктелуі,арнайықызметатқарукезеңі;

қартаюжәнежасушаныңжойылуы(өлімі).

Тіршілікциклыныңкезеңдерініңұзақтығыжасушаныңтиптерінебайланысты әртүрлі болады. Үнемі жаңарып отыратынкөптеген ұлпалар,мысалы, сүйектің қызыл кемігі, ішек эпителиі (80 % дейін) үнемібөлініпотырады, митоздықциклда болады.Жасушалар бір тәулік ішінде әртүрліуақыт аралығында бөлініп отырады, мысалы,тері жасушалары түнгеқарайқарқындыбөлінетіндіктендетерідегіжараныңжазылуынжылдамдататын

дәрілік майдынемесе тері ауруына тағайындалған тері майын кешке қарайжағуұсынылады.

Сүтқоректілердіңкөптегенжасушаларыжасушалық циклдыңG₀деп

аталатын ерекше сатысындаяғни жасушалардың жіктелу (дифференсация)сатысында болады. G₁сатысынан кейін жасушаның бөлінуініске қосатынгендерөшіріліп ,керісіншеG₀сатысыбасталыпжасушаның

дифференсациясынқамтамасыз ететінгендеріскеқосылады. Нейронжәнекардиомиоциттер үнеміG ₀ сатысында болады, ол жасушалардың бөлінутоқтайдыжәнеқайтажаңармайды.Бауыр жасушаларыG₀ сатысында

болады, зақымданған жағдайда мүшеқайта G₁ сатысына енеді де жасушалықциклжалғасады (5-10%-ы тоқтаусызбөлінеді).

ДНҚ репликациясынан кейін прокариот жасушалары теңдей екі бөліккебөлінеді.Эукариоттардыңядросыныңқұрылысыныңкүрделілігінебайланыстыжасушаларға генетикалық материалдың теңдей бөлінуі ерекшемеханизм арқылы іске асырылады.Эукариот жасушаларының бөлінуі екісатыдантұрады:кариокинез(ядроның)жәнецитокинез(цитоплазманыңбөлінуі). Кариокинездің екі типі бар: митоз және мейоз. Ядроның бөлінуіненсоң бірден жасушаның бөлінуі жүретіндіктен де бұл үдерісті тек жасушаныңбөлінуі деп қана қарастырады.