Д. Б. Тойматаев Ғылым тарихы мен философиясы
Джеральд Холтонның қалыптық бағытының тарихшылдық
жүктеу/скачать 1,06 Mb. Pdf көрінісі
|
| Джеральд Холтонның қалыптық бағытының тарихшылдық
нұсқауы. Американдық тарихшы жəне ғылым философы Джеральд Холтон (1922 ж.) «ғылымның тақырыптық талдауы» арқылы айқын. Осы тұжырымдама ғылыми білімнің құрылым модельдерін толтыру үшін оның өсу механизмінің жаңа көрінісін ұсынады. Мəселелермен эффективті жұмыс жасау үшін Холтон ғылыми қызметтің талдауы үшін тақырыптық талдау ұсынды. «Менің зерттеуімде ғалымның шығармашылық бейнесі қажетті жəне күрделі жағдайларды қандай кезде, қандай мөлшерде өз тұлғалық, мүмкін, бір нақты тақырыпқа лайықтығы анықсыз. Ғылыми қызметтің тақырыптық құрылымын зерттеудің эмпириялық пен аналитикалық мазмұнынан негізінде тəуелсіз деп санауға болады. Бұл құрылым ғылымның жаңалық ашу қызметінде көмескі рөл атқарады. Дж. Холтон ғалымның тақырыптық бағытына үлкен назар аударады, себебі, ол мол өмір сүреді. Ғылыми революция кезінде ғалымдар өздерін қалай ұстайды? Ауытқулар, контрмысалдар мен парадокстарға қарамай олар өз тақырыптарына берік па əлде одан бет бұра ма? «Тақырыптық талдау» ғылыми революция тағы басқа жағдайларда тұрақты, үзілмейтін, инвариантты құрылымдарды іздеуге негізделеді. Холтонның үстемді аргументі бойынша ғылымда тақырыптардың көбі «ежелгі». Кейбірі мифологиялық санада негізделген, сөйтіп революциялық қозғалысқа тұрақты. Оларда ұғымдар, гипотезалар, əдістер, шарттар бағдарламалар, мəселердің шешу тəсілдері - яғни, ғылыми қызметтің қажетті түрлері жиналған. Мысалы, Кеплер үш негізгі тақырыпты ұсынады: Ғарышты аспан машинасы деп, Ғарышты математикалық гармония деп, Ғарышты жалпы теологиялық реттіліктің үлгісі деп қарастырған. Өзінің теориясын құруда Эйнштейн материалды емес формалды бірінші деп, бірлестік пен космогониялық көлем (заңдардың тең құқықтық қолдануы), тəжірибелік деректерге қатысты, тұрақтылық пен инварианттылық. Тақырыптық талдауды басқа тұжырымдамалармен шатастыруға болсада, ғылымда пайда болып жатқан тақырыптарды жаңа өлшем түрінде шығаруға болады. Дж. Холтон өз кітабының бірінші бөлімінде тақырыптық оппозиция атты ұғымды талқылайды. Тақырыптық талдаудың маңызды нəтижесі табылған заңдылық, яғни, альтернативті тақырыптар қос болады, мысалы, атомистік тақырып жəне континуум тақырыбы. Сонда жаңа теориялар қиысқан жерінде немесе бəсекелес позициялардың қағидаларын қосқанда пайда болады. Ал жаңа тақырыптар бір жағдайда, мысалы, субъект пен объект, классикалық пен ықтималды себептілік тақырыптарын жақындату мүмкін еместе. Мысалы, 1927 ж. Бор, Гейзенберг пен Шредингер арасындағы пікірталасты шешу үшін жаңа 78 бағыт ұсынды - ол үзілмес пен дискреттілікті қамтиды, физикаға жаңа тақырып енгізілді - қосымша (толықтыру) қағидасы. Тақырыптардың өздері индивидуалды ұнамды, теорияға тұлғалық бағаны кіргізеді. Тақырыптар шығармашылық белсенділіктің негізін, мүмкін гипотезалардың терминін шектейді, ғалымның қиялын реттейді. Сонымен, тақырыптық талдаудың алдында көрсетілмеген функциясы өзгеше маңызды. Ол табиғаттану мен гуманитарлық білімді біріктіреді, ұқсастық белгісін ұсынады. Холтонның пікірінше, «тақырыптық талдауды» қолдану тиімді. Ол ғылымға тəуелсіз жəне бір-бірін толықтыратын бағыттарды енгізеді. Тақырыптық талдау тарихи кеңістікте жəне уақытта жағдайды локалдауға, жəне тақырыптардың күресіне жəне қатар өмір сүруге назар аударады. Себебі, тақырыптар уақыт пен кеңістікте өзгермейді. Физикада оларды жүзден астам табуға болады. Методологтың пікірінше, «тақырыптық құрылымдарды» адам интеллектің жалпы анықтамалары. Солай, олар тарихтан тыс, яғни, ғылымның нақты-тарихи дамуынан тəуелсіз. Бірақ, тақырыптық талдауға абсолютизация жасауға болмайды, себебі, тақырып пен мəселенің қатынасы бар. Автордың өзі тұжырымдамасының əмбебап еместігін айтады, жəне алғашқы, қазіргі ғылымда жағымсыз тақырыптық талдау бар. Осы тұжырымдама ғалымның түпкі ұмтылысын, адам бейнесін, білім беру процесті, қызметті таңдау. жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|