Дайындаған: Файзахматова Мадина Қабылдаған: Орынбай Г. С

Дайындаған:Файзахматова Мадина
Қабылдаған:Орынбай Г.С. 
Тақырыбы:«ДНҚ
репарациясы»
Қазақстан-Ресей медициналық
университеті 
Казахстанско-Российский
медицинский университет

ЖОСПАР
:
01
02
03
04
05
06
Кіріспе
Негізгі бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ДНҚ репарациясы
Репарацияның түрлеріне тоқталу.

Репарация – тірі ағзалардың мутагендік факторлар әрекетіне
байланысты ДНК молекуласында пайда болған 
бұзылуларды қайта қалпына келтіру қасиеті. Репарация құбылысы тек
ДНК құрылысындағы мутациялық бұзылуларды жөндеуде емес,
сонымен қатар тұқымқуалайтын аурулардың қалыптасуында, ерте
қартаю процесінде, жасушалардың ісіктік трансформациясында
(канцерогенез) т.б. маңызды рөл атқарады.Жалпы, мутациялық
өзгергіштік гендер мен хромосомалардағы тұрақты өзгерістер
нәтижесінде қалыптасады да, генетикалық материалдың геномдық,
хромосомалық және гендік (ДНК молекуласы) дең гейлеріндегі кез -
келген сандық және құрылыстық бұзылуларға әкеледі. Осыған
байланысты, яғни бұзылуларды қайта қалпына келтіру
үшін ДНК репарациясы жұмыс істейді. 

02
МУТАГЕНДЕР ӘСЕРІ
Мутагендер әсері. Ең маңызды физикалық
мутагендердің бірі- иондаушы радиация. Оның
әсерінен жасушада бос радикалдар (жұп емес
молекулалық электрондар) пайда болады. Тағы
бір мутаген – ультракүлгін сәулелер. Олар
әсіресе тері жасушаларына көп әсер етеді.
Ультракүлгін сәулелендіруден Днқ
молекуласында тиминдік димирлер
қалыптасады. Бұл ДНК-ның репликациясы мен
транскрипциясының оқылуы кезінде
қателіктерге әкелед

Репарацияның типтері:
Қараңғылық репарациясы
Жарық репарациясы
SOS- репарация
Репликациядан кейінгі репарациясы

ЖАРЫҚ РЕПАРАЦИЯСЫ
Жарықтық репарацияны, яғни жарыкта жүретін
репарацияны алғаш, ХХ ғасырдың 40 жылдары А.
Кельнер ашқан. Бактериялар мен
саңырауқұлақтарға ультракүлгін сәулесімен әсер
еткенде, ДНК құрылысында пайда болған
мутациялар нәтижесінде олар тіршілігін жойған.
Сәулелендірілген жасушаларды жарық жағдайға
ауыстырғанда, олар тіршілігін жалғастырған.
Тәжірибе нәтижесінде көзге көрінетін жарық
ДНК – құрылысын қалпына келтіріп,
жасушалардың қызмет атқаруына мүмкіндік
туғызған деген қорытынды жасалады

ҚАРАҢҒЫЛЫК РЕПАРАЦИЯСЫ
Пострепликативтік репарация. Ағзада немесе жасушада
жарықтық және эксцизиялық репарация механизмдері
жұмыс істемей қалған кезде келесі бір репарация типі –
пострепликативтік репарация іске қосылады. Егер ДНК –
дағы барлық кемістіктер репликацияға дейін жойылмаса,
онда ДНК – дағы бастапқы екі тізбектің біреуінде сол
бұзылған учаске (тиминдік димер) сақталып, оған
комплементарлы екінші тізбек қалыпты күйінде қалады.
Репликация кезінде бұзылған учаскесі бар тізбекке
комплементарлы түзілген жаңа тізбекте сол тиминдік
димерге қарсы тесік ашық жер қалады, ал екінші тізбекке
сай түзілген жаңа тізбек қалыпты жағдайда синтезделеді. 

Репликациядан кейінгі репарация
Жұпталмаған негіздердің репарациясы. Жасушалар
тіршілігінде жиі кездесетін жағдай – ДНК репликациясы
кезінде нуклеотидтердің жұптасуында қателіктер байқалып,
ДНК – ның жаңадан синтезделген тізбегіне комплементарлы
емес нуклеотидтер жалғануы мүмкін. Бұл құбылыс “мисмэтч”
деп аталады, жаңа түзілген тізбек мутантты болып есептеледі.
Мутацияның мұндай типтері ДНК – полимеразаның
қатынасуымен жөнделеді. Қате жалғанған нуклеотид кесіп
алынып, дұрыс, комплементарлы нуклеотидпен
алмастырылады. Репарацияның бұл механизмі жұмыс
істемеген жағдайда, репарациялық тағы бір жүйе іске
қосылады. Бұл кезде ДНК – ң жаңадан түзілген тізбегіндегі
ГАТЦ нуклеотидтері жүйесіндегі адениннің метилденуі
жүреді. Бұл әрекет арнайы метилаза ферментінің
қатынасуымен іске асырылады.

SOS репарациясы
SOS – репарация “сына сынамен шығарылады” деген принципке сәйкес
келетін репарацияның таңқаларлық, ерекше типі болып саналады. SOS –
репарация кезінде өте көптеген жаңа мутациялардың (трансзицилар мен
трансверсиялар) пайда болуын қамтамасыз ететін механизмдер іске қосылады.
Жасушада синтезделген арнайы белоктар ДНК – полимеразалармен бірігіп
мутантты ДНК тізбегіне сәйкес комплементарлы жаңа тізбек синтездейді.
Нәтижесінде, ДНК – ның жаңа синтезделген тізбегінде бастапқы тізбектегі
пайда болған барлық мутациялар толығымен көрінеді. Ультракүлгін сәулесінің
жоғарғы дозаларының әсерінен не басқа мутагендерінің әсерінен ДНК
молекуласында пайда болған көптеген бұзылулар жоғарыда аталған
репарациялық механизмдердің бірде – біреуімен қалпына келтірілмейді.
Мұндай жағдайда, SOS – репарациясының қызметі басталады. Алдымен
көптеген белоктардың ыдырауына қатысатын RecA белогының копротеазалары
активті активті синтезделеді. RecA белок копротеаза тізбектегі LexA генімен
анықталатын белокты танып екі жағынан кеседі. Бұл белок 20 түрлі генге,
соның ішінде Umu D генінің оперонына репрессор болып табылады.

Қорытындылай келе ДНК-ның репарациясы (лат.
reparation – бұрынғы қалпына келу, ағ. DNA
repair) – барлық организмдердің
жасушаларындағы нормалы биосинтез кезінде
немесе түрлі физикалық ж
ə
не химиялық
себептерінен матрицалық ДНҚ-ның зақымданған
жерлерінің дұрысталып жаңадан түзілуі.

Әдебиеттер тізімі
1. Уотсон Д.Ж. Молекулярная биология гена.- М.: Мир, 1978
2. Молекулярная биология: Структура биосинтез нуклеиновых кислот. (под ред. Спирин А.С.).-
М.: Высшая школа, 1990.
3. Молекулярная биология : Структура рибосом и биосинтез белка. (под ред. Спирин А.С.).- М.:
Высшая школа, 1996.
4. Сингер М., Берг П. Гены и геномы . В 2-х томах. –М.: Мир, 1998.
5. Льюин Б. Гены. М-, Мир, 1987
6. Эллиот В., Эллиот Д. Биохимия и молекулярная биология. М. НИИ биомедицинской химии
РАМН, 2000
7. Зенгбун П. Молекулярная и клеточная биология в 3-х томах. М., Мир. 1982

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ
!