Дейді Б. Асылов. Олар ешқандай шара

4

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№100 (100) 

20.06.2009 жыл, сенбi

www.alashainasy.kz

?

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

нарық

Әлем эк

ономик

асы

Жалпы,  қаржы  қауіпсіздігі  дегеніміз, 

қазақша  айтқанда,  бір  тиынды  жұмсауға 

шығарсаңыз, екінші тиынды артқа сақтау. 

Яғни сіздің жеке тұрақты қорыңыз болуы 

керек.

Бұл – қаржыгерлердің сөзімен айт қан­

да,  болашақ  күнге  сенімділік,  кез дейсоқ 

тап  болған  жағдайлардан  қысыл май, 

біреуге жалтақтамай шығудың жо лы.

егер қаржылық қауіпсіздігіңізді қам та­

масыз  ете  алсаңыз,  өзіңізге  қатысты  дағ­

дарыс атаулыдан сәтті шыға аласыз, сон­

дай­ақ  күтпеген  жағдайлар  орын  ала 

қалғанда, көптеген есепсіз жүретін адам­

дар секілді абдырап қалмайсыз.

Бүгінгі күні көп кездесіп қалуы мүмкін 

бір  жағдайды  мысалға  келтірейік.  Қазір 

аяқ  астынан  қаржы  қажеттілігі  туа  қалса, 

көпшілік қауым бірінші банктен несие алу­

ға ұмтылады. Хош, несиені алуын аларсыз. 

Бірақ  қазекең  баяғыдан  айт қан дай,  «қа­

рыз күліп келіп, жылап қайта ты нын» ұмыт­

паңыз.

Бір  ескеретін  жайт,  несие  қайтару  ба­

ры сында қаражатты одан асыра тө лейсіз, 

соның  нәтижесінде  жұмсалған  ақша  кө­

лемі екі есеге айтарлықтай молаяды.

ендігі бір қаржыны қолға түсіру көзі – 

ағайынға, қатар­құрбыларға, туыстар мен 

таныстарға  салмақ  салу.  Бұл  қалай  бол­

ғанда да бұрынғы сыйластығыңызға сызат 

түсірмей  қоймайды.  Өйткені  ақша  қолға 

тигенше «ал енді мына күні қайтара қоя­

мын,  тек  асығыс  керек  болып  тұрғаны 

ғой» деп өзіңізше сырт көзге сенімділік та­

ны  тып  сырбазсығаныңызбен,  мерзімді 

кү ні қарызды қайтара алмасаңыз, қадіріңіз 

кете бастайды.  енді не істеу керек? Әсілі, 

мұн дайда  ең  тиімдісі  –  ешкімнен  қарыз 

алмауға ұмтылу. ол үшін белгілі бір сомада 

артық  ақша  қоры  болуы  қажет.  алайда 

күнделікті  өмірде  көріп  жүргеніміздей, 

мұн дай қауіпсіздікті екінің бірінде бар деп 

айта  алмаймыз.  Бір  сәт  өзіңізге  өзіңіз 

мынадай сауалдар қойып көріңізші:

•  Өзіңіздің  айлық  шығындарыңыз 

қандай? 

• Қазіргі кезде жеке қорыңызда аздап 

болса да ақша бар ма? 

•  Сол  сома  шығындарыңызды  жабуға 

жете ме?

осы  сұрақтардың  жауабы  сіздің  қан­

шалықты  дәрежеде  өмірдегі  түрлі  құбы­

лыстарға дайын екендігіңізді анықтайды.

Бұл  арадағы  ең  бір  қиын  нәрсе  –  қо­

ры  ңызда ешқандай қаражат болмай, ай­

лық  тан  айлыққа  әзер  жететін  күйде  бо­

луыңыз. мұндай кезде ертеңгі күнді бүгін, 

яғ ни алдын ала ойластырған жөн.

ол үшін әуелі өзіңізге қажет ай сайын 

жарататын  қаражат  сомасын  анықтаңыз. 

егер отбасылы болсаңыз, сол отбасындағы 

барлық мүшені есепке алыңыз. сіздің жи­

нақтарыңыздың ең төменгі сомасы айлық 

шы ғынның  қорытынды  сомасына  тең 

келуі тиіс. сіздің тұрақты қорыңызды қан­

дай  соманың  құрайтындығын  білу  үшін 

қа  зіргі  жұмыстан  айырылып  қал са ңыз, 

жа  ңа  жұмыс  орнын  немесе  табыс  кө зін 

табу  үшін  қанша  уақыт  кететінін  анықтап 

алуы  ңыз  керек.  егер  бұл  бір  ай  өтпестен 

жү  зеге асса, онда қордағы қаражаты ңыз­

дың сомасы айлық шығындарыңызға тең 

ке  леді. ал егер одан ұзаса, болжанған уа­

қыт мөлшерін айлық шығын сомасына кө­

бей тіңіз.

негізінде, қор жинап қою сіздің бай не 

ке дей болуыңызға қарамайды. «миллио­

нер  атанудың  жолдары»  деп  аталатын  кі­

тап тарда  жазылып  жүргендей,  қолыңыз ға 

түскен  кез  келген  қаржының  10  пайызын 

жи най  беріңіз.  Біріншіден,  бұл  белгілі  бір 

тәр тіп ке үйретеді, екіншіден, жеке қоры ңыз 

үнемі  толықтырылып  тұрады.  Басты  шарт 

– бұл ақшаны жұмсамаңыз. Тіпті тиім     ді бір 

сауда жасаудың реті келіп жатса да!

Жамандықтың  беті  аулақ,  дегенмен 

тір  шілікте  бір  тығырыққа  тіреліп  қалмас 

үшін өзіңіз мөлшерлеген шамаға дейін қа­

ра жат жинаңыз. ол жинаған ақшаңыз  бір 

күндері  сіздің  болашақ  бизнесіңіздің  ал­

ғаш қы капиталы болуы да мүмкін... Бүгінгі 

за ман ағымы, уақыт тынысы қаржы қауіп­

сіздігі деген терминді санамызға те реңірек 

сі ңіруді талап етуде. сіз осы тұр ғы дан жас­

сыз ба, әлде қарттықтың ауы лына ден деп 

ендіңіз  бе,  оған  қара маңыз.  ең  бас тысы, 

қал таңыз қаржыдан бос тұрма сын.

Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ

Кез келген 

қаржының       

10 пайызын 

жинай беріңіз

Қаражат қымқыру 

әдет болып барады

Қазірде қаржы қауіпсіздігі 

деген мәселе, біздіңше, кім-

кімді де ойландыратыны хақ. 

Әйтсе де бүгінде қомақты қаржы 

тауып жүрсе, «ертең де осындай 

сәттіліктер туа береді» деп 

ойлайтын, сөйтіп қалтасындағы 

ақшасын алды-артына қарамай 

шашып, артынан опынып 

қалатындар аз емес.

ҚР  энергетика  және  минералдық  ресурстар 

министрлігінің  «электр  қуатын  пайдалану  ере же­

лерін  және  жылу  қуатын  пайдалану  ережелерін 

бекіту  туралы»  2005  жылғы  23  ақпандағы  № 

3455 Бұйрығының 12­бөліміндегі 56­ тармағына 

сәйкес, жылу қуатын пайдаланғаны үшін төленетін 

ақы  реттейтін  орган  тарапынан  тариф  бойынша 

белгіленеді. Төлемақы тек жылу берілетін бөл ме­

лер үшін алынады. егер жабық балконға жы лу құ­

бы ры тартылған болса, онда пәтер иесі бел гі лен­

ген тәртіппен ақы төлейді.

Өндірістік жарақатты қалай анықтайды?

Құрылыста жұмыс істейтін бір жолдасым түскі үзіліс кезінде 

құлап, жарақат алды. Бұл өндірістік жарақатқа жата ма? Емделген 

күніне мекеме ақша төлеуге тиіс пе?

Айдос ҚАсЫмов, Ақтөбе

Балкон үшін де ақша төлеймін бе?

Көпқабатты үйлердің тұрғындары көбіне 

балкондарын шынылап тастайды ғой. 

Жақында балконы жабық үй иелері де жылу 

үшін қосымша ақы төлейді деген сыбыс 

шықты. Бұл заңды ма?

Әсия сАпАРҚЫЗЫ, зейнеткер

ҚР еңбек кодексінің 322­ба бы­

ның  3­тармағына  сәйкес,  тергеп­

тек серу  бары сында  жарақат  пен 

за қым да нулардың:

1)  Зардап  шеккен  адамның  өз 

бас та масы  бойынша  жұмысты  не­

ме се  өз ге  іс­әрекеттерді  функцио­

нал дық мін деттеріне кірмейтін жә­

не  жұмыс  беру ші нің  мүд десімен 

бай  ланысты емес, оның ішін де вах­

та лық  әдіспен  жұмыс  істеу  ке зінде 

ауы  сы м аралық демалыс және түскі 

ас  ке зін де,  сондай­ақ  ал ко голь дік 

мас болу, уыт ты және есірт кі заттар­

ды  пайдалану  күйін де  орын да ған 

кез де;

2)  Өз  денсаулығына  қасақана 

зиян  кел тіру  нә ти жесінде  немесе 

зар дап шек кен адам қылмыс жаса­

ған кезде;

3) Зардап шеккен адам ден сау­

лы ғы ның  медици налық  қоры тын­

ды мен  рас талған,  қауіпті  немесе 

зиян ды  өн ді рістік  факторлардың 

әсе  рімен  бай ланысты  емес,  ке нет­

тен  на шар лауынан  бол ғаны  нақ  ты 

анық талса, олар өнді рістік жарақат 

және қызметкердің өн дірістегі өз ге 

де  за қым дануы  ретінде  есеп тел­

мейді.  егер  де  н­1  нысанды  акт 

тол тырылған  жағдайда,  атал ған 

ко декстің 159­бабына сәйкес, жұ­

мыс  бе руші  өз  қаражаты  есебінен 

қыз  мет кер лерге  еңбекке  уақытша 

жа рам сыз дық бойын ша әлеуметтік 

жәр демақы тө леу  ге мін детті.

еңбекке  уақытша  жарамсыздық 

бойын    ша  әлеуметтік  жәрдем ақы­

лар  қыз  меткер ге  еңбекке  жарам­

сыз  дық тың  бірін ші  кү ні нен  бастап 

ең бек  қа білеті  қал пына  кел  ген 

күн ге дейін немесе мү ге дектік бел­

гі лен ген ге дейін Қазақстан Рес  пуб ­

ликасы ның  заң намасына  сәй кес 

есеп  телген олар дың орташа жала­

қы сының есе бімен төленеді.

ҚалТа ЖӘне ҚаРЖы

ҚаРЖы ЖӘне Қылмыс

са

лы

Қ

 Ж

үйесі

аймақта биылғы жылдың бес айында 

банк  саласында  28  қылмыс  анықталды. 

Банк  саласындағы  қылмыстардың  жаса­

луы банк қаражатын ұрлау және оны заң­

сыз  пайдаланумен  байланысты  болып 

отыр.  айталық,  халыққа  қыз мет  көрсету 

дең   гейімен  ерек  шеленетін  «Банк  Центр­

кре  дит» аҚ­тың тө лем кар точ ка  лары бө­

лі  мінің  бас тығы  бүгін гі  таңда  бес  жылға 

сот талып отыр. Қыз мет бабын асыра пай­

даланған  банк  қызметкері  қайтарым сыз 

несиелер  беріп,  банкке  тиімсіз  шарт тар 

жасаған.  Бұның  ақыры  банкке  43  млн 

за лал  келтірумен  шектелді.  Бұдан  өзге, 

«Қаз ком мерцбанк»  аҚ  аймақтағы  фи­

лиа   лы ның шағын бизнес секторының бас­

шысы (қазір бұрынғы) мен аталған банк­

тің  операциялық  бөлім  басшылары  топ 

құрып, банк қаражатын заңсыз пайдалану 

әре кеттерін жүзеге асырған. олар жалған 

құжаттар  жасақтау  арқылы  банктен  50 

мың  доллар  қаражатты  несиеге  алған. 

осы  жағдайды  тексеру  кезінде  банк  фи­

лиа лының  шағын  бизнес  секторының 

бас  шысы  а.мамыралиеваның  бөлім  ме­

нед   жер лерінің  атынан  несие  ұсыныста­

рын  жасағаны  анықталған.  осынау  заң­

сыз дық тар нәтижесінде аталған банкке ірі 

мөлшерде залал келді. Қазіргі күні атырау 

қалалық  сотымен  топтасып,  банк  қа ра­

жатын  иеленген  олардың  барлығы  бес 

жылға  бас  бостандығынан  шартты  түрде 

екі жыл сынақ мерзімі тағайындалды. Дү­

ние  мүлкін  тәркілеу  жазасы  да  тағайын­

далған.  аймақтағы  банктердегі  былық­

тар ды әшкере қылып отырған атырау об­

лыс тық  қаржы  полициясының  бас па сөз 

қызметі  жетекшісі  алтынай  мұхтарова 

берген  мәліметтерге  сүйенсек,  қазіргі 

уақыт та,  Департаменттің  Тергеу  басқар­

ма   сы мен «Темірбанк» аҚ атырау фи лиа ­

лы ның  банктік  қызмет  көрсету  орта лы­

ғының  бұрынғы  меңгерушісіне  қатысты 

қылмыстық іс тергелуде. ол азаматтардың 

депозиттеріне  (!)  салған  ақшалай  қара­

жат тарын  ұрлаған.  алдын  ала  мәліметке 

сәйкес, шығын көлемі 17 млн теңгені құ­

рап  отырған  көрінеді.  Бұл  Қаржы  поли­

ция сы  ұсынып  отырған  мәліметтердің  ең 

«тұздысы».  осы  жағдайлардың  өзі­ақ 

халықтың  қаражатының  банкте  қан ша­

лықты «сенімді» сақталып отырғанын дә­

лел десе керек­ті. 

Нарғыз ҒАБдуллиНА,

Атырау облысы

Ебін тауып «есептей» білетін 

банк саласының қызметкерлері 

сол өздері қызмет ететін 

банктерді удай шығынға 

батырып жатыр.

Ағымдағы есептік кезеңнің 

алғашқы тоқсандық есебін 

тапсыруда салық төлеушілер 

айтарлықтай кедергілерге тап 

болған еді. Жаңадан енгізілген 

салық есептілігін жасайтын 

ақпараттық жүйеде техникалық 

ақау болып, көптеген кәсіп 

иелері декларацияларын тиісті 

мерзімінен кеш тапсырды. 

алайда кейбір салық органдары бұ ған 

кәсіпкерлердің  өзін  айыптап,  есепті  кеш 

тап сырғаны  үшін  айыппұл  төлеуді  та лап 

еткен.  осы  даумен  мыңдаған  қара ған­

ды лық кәсіпкерлердің үкіметке дейін ша­

ғымданғаны ұмытыла қойған жоқ. 

кеше  астанада  Қаржы  министрлігінің 

са лық комитетінде еліміздің салық жүйе­

сіне  ақпараттық  технологияларды  енгізу 

мә   селелеріне  арналған  «дөңгелек  үстел» 

өтті.  осы  шарадан  кейін  журналистердің 

сұ  ра ғына  жауап  берген  Қазақстан  салық 

тө   леушілері  қауымдастығы  басқарушы 

ке  ңе    сінің  төрайымы  Жанат  ертілесова 

кем шіліктердің са лық    төлеушілерге елеулі 

зардап тигізгенін айтты. 

Жылдың  басында  салықшылар  кәсіп­

керлерді  жақсы  жаңалығымен  қуантқан 

болатын:  интернет  арқылы  кез  келген 

жер   ден  салық  есептілігі  жөніндегі  дек­

ла  рацияны  жібере  беруге  болады!  осы­

лайша  өркениетті  елдердің  көбінде  қол­

да нылатын салықтық есептемелерді өң  деу 

жүйесінің  (сеӨЖ)  қазақстандық  нұс  қасы 

өмірге келген болатын. алайда жа ңа лық­

тың қызығынан шыжығы көп болып шық­

ты. Жүйеде орын алған «кемшілік» са лық 

 тө леу шілерді  әбден  сарсаңға  салып  қой­

ған.  «салық  органдары  бұл  жүйені  ен гі­

зуде асығыстық жасаған. ең алдымен, сы­

нақ тан өткізіп алу керек болатын», – дейді 

Жанат ертілесова. 

салық комитеті төрағасының міндетін 

атқа рушы  Әнуар  Жұмаділдаев  болса,  ке­

лесі тоқсандық есепті тапсыру сәтінде мұн­

дай  кемшіліктің  орын  алмайтынына  уәде 

бе ріп  отыр.  «салық  есептілігін  өңдеудің 

жа ңа  жүйесін  енгізудің  алғашқы  кезеңі 

жүйе нің  осал  тұстарын  көрсетіп  берді. 

Бірақ  негізгі  бағытымыздың  дұрыс  екені 

анық.  Қазіргі  кезде  500  мыңнан  астам 

декларация  осы  жүйе  арқылы  ұсынылып 

отыр.  Жүйе  тұрақты  жұмыс  істеуде.  ең 

күрделі кезеңнен өттік», – деді ол.

Бесбоғда АлТАЙ,

Астана

салықшылар 

жүктеу/скачать 3,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: