Дене шынықтыру және спорт мамандығы

Дене шынықтыру және спорт мамандығы

 

Қабылдаудағы жекедара айырмашылықтар және олардың балаларда дамуы

Орындаған: Қалидола Берік

Топ: ФК-105

.

Сонғы 15-20 жыл ішінде казіргі психологияда қабылдау мәселесінің түбегейлі өзгерістерге ұшырағанын сіздер жақсы білесіздер. Осы тақырып төңірегінде бұрынғы бағыт пен қазіргі тәжірибелік зерттеу арасында қызу талас-тартыстың болғанынан да хабардарсыздар. Психологиядағы эксперименттік зерттеулер қабылдау туралы ілімді құрылым (гештальт) психологиясы тұрғысынан іздеетіріп, бұрынғы ассо-циация психологиясында ірге тепкен дәстүрлі әдістерге қарсы қойылды. Қабылдауға қатысты тәжірибелік зерттеулер арқылы жинақталған материалдардың молдығы соншалық психояогияның өзге тақырыптарымен салыстырғанда, қабыдау толық іздестірілген мәселелер қатарына жатады. Зертгеу нәтижелерінің мәнін сіздер жақсы түсінесіздер. Дегенмен мәселенің мазмұнын бір-екі сөзбен еетеріңізге түсірейін. Психикалық тіршілікте ассоциация заңына негізделген басты түсініктердің бәрі ес процесіне қатысты және естің кызметіне тіректелген. Осындай түсініктерге тірекгелген қабылдауды да ассоциация психологиясындағы түйсікгердің жиынтығы деп санайды. Ес процесі де ассоциация байланыстарына сүйене отырып жекелеген елестер мен еске түсірулер белгілі жүйелі ізбен жасалып отырады дейтін пайымдау жасалады. Міне осындай жәйттердің байланысты болуына қабылдау да жатады деген түсінік қалыптасты. Жекелеген бытыраңқы нүктелер мен бөлшектер тұтас дене, не көрнекті тұлға қалай пайда болады? — деген қисынды сұрақ туьш, сол нәрселер мен тұлғалар бейнесін біз қалайша танып білеміз, әлде қалай қабылдай аламыз? деген мәселенің мәнін түсіну керек болады. Мұнлай сұрақтар психолотиядағы ассоциация бағытына тән болатын. Осындай сұрақтарға сәйкее қабылдау процесі де жекелеген нәрселердің бөлшектерінен өзара мөлшерлес шашыраңқы бөлшектерінің жинақталып көз кабығының торына әсер етуі арқылы көзбен көріп қабылдау процесін тудырады. Қабылдаудың бұл сипаты бойынша көз алдымызда тұрған нәрсенің бөлшектері көзге әсер етіп, олар мидың алаптарында қозу тудырады, өзара байланысып тұтасады да, орталық жүйке жүйесі арқылы бірігіп қабылдау процесін жасайды.

Осы орайда В.Келердің қолда өсірген тауыққа жасаған тәжірибесімен танысып көрейік. Тауық екі түрлі түсті нәрселердің қарапайым ассоциациялы қосындысы ретінде емес, олардың арасындағы айырмашылықты көрсететін жиекті тұтас түсірілген жарыққа лайықты қабылдаған. Түстердің шегі жарык беру арқылы өзгертілгенімен қабылдау жиегі бұрынғыша қалпын сақтап өзгермеген. Тәжірибенің бұл тәсілдері алдымен төменгі сатыдағы хайуанаттарға, одан кейін адам тектес маймылдарға, ақырында бұл тәжірибенің тәсілін өзгертіп балалардын қабылдау процесін анықтауға қолданған. Тәжірибе қорытындылары қабылдаудағы тұтастық сипаты оның бөліктерін өзгерткенмен бұрынғы қалпын сақтап қалған. Осы тәжірибе керісінше тұтастық құрылымды өзгертіп жүргізгенде де қабылдаудың пайда болуындағы тұтастық сақталатыны белгілі болған. Енді осы бағытта Г.Фолькельттің өрмекшіге жасаған тәжірибесімен танысайық. Өрмекші ұясына шыбынды өзі ұшып келғендей етіп тастайды. Осы мезетте өрмекші шыбынды ұстап жеуге әрекеттеніп, оған ұмтылады. Ал сондай шыбынды бөлшектеп өрмекші ұясының шегіне қойғанда өрмекші оған реакция да жасамаған. Бұл өрмекшінің өз жемісін тұтас түріңде қабылдайтындығын көрсетеді де, ал бөлшектенген шыбын оған қажетсіз нәрсе болып қалған.

К.Готгшальд тәжірибелеріне назар салайық. Зерттеуші сыналушыға күрделі заттың бөлшектеріи жекелеп алып, оларды сыналушыға жүздеген рет көрсетеді де, осы көргендеріңді ұмытпау үшін жаттап ал дейді. Басқа бір жағдайда сыналушыға сол күрделі заттың бөлшектерін өзгеше түрінде жинап әкеп көрсеткенде, бұрыңғы жаттап алған бөлшектерді және затты танымай қалады. Демек, бұл орайда бұрыңғы тұтас түрінде қабылданған затгың құрылымы өзгерген сон оны сыналушы тани алмаған. Мұндай тәжірибелердін, мән-жайы белгілі болғандықтан, оларды тәптіштеп талдап жатудың қажеті бола қоймас деймін. Балалар психикасының даму ерекшеліктерін түсіну үшін қабылдау процесін жаңа құрылым теориясы тұрғысынан қарастырудың қаншалықты маңызы бар? Қабылдау жайындағы ассоциация теориясының мәні баланың жалпы психикалык даму ерекшеліктеріне ұксас деуге болады. Мұндай түсінік баланың туған күнінен басталып, оның бүкіл өміріндегі психикалық дамуымен тығыз ұштастырылып, оның бойында сол ассоциация байланыстары негізінде жаңа қасиеттер қалыптасады. Дәстүрлі ассоциация психологиясының принциптеріне сәйкес бөбектің қабылдауы бастапқы кезінде нәрселердің бытыраңқы бейнесі (түйсік) сипатында болып, ол К.Бюлердін айтуынша шашыраңқы түсініктердің тағылык бейнесіне ұксайды дейді. Құрылым психологиясыныңщ көзкарасы бойынша баланың қабылдауы жайындағы түсініктерге сын көзбен карап, жалпы қабылдау өзара байланысыз бытыраңқы бөлшектер жиынтығынан құралады дейтін идеяға қарсы шығып, қабылдаудың дамуы төменгі сатысынан бастап нәрселердін тұтас түріндегі бейнесі деген пікірді қостайды. Кёлер «Адамның қабылдауы» деп аталатын еңбегінде адамның қабылдауы да нігізінен хайуанатгардың қабыллау заңдылығына ұқсас, бірақ адамның қабылдау қасиеті хайуанаттармен салыстырғанда әлдекайда нәзік, нақты әрі айқын сипатта болады дейді. Сонымен бірге, Келер адамның қабылдауы жануарларға қарағанда жоғары дәрежеде тұратындығын айтады.

Құрылым психологиясының өкілдері, даралап айтқанда, Фолькельттің балалардың қабылдау процесіне қатысты зерттеу-лерінде қабылдаудың тұтастық қасиеті нәрестелік кезеңнен басталады және сол сипатта қалыптасады деген пікірі бұл ағымды тығырыққа әкеп тірегендей болды. Өйткені құрылым психологиясы өкілдерінің қабылдауды баланың нәрестелік кезеңнен басталып, оның мәні тұтас сипатта болады деп санауы сынар жақты қорытынды еді. Осы жағдайда мынадай мәселенің мән-жайын анықтау кажет болды. Егер қабылдау нәрестелік кезеңнен бастап нәрселердің тұтас бейнесі ретінде қальштасатын болса, онда балалар мен ересек адамдардың қабылдауы арасында кандай айырмашылык бар?

Бұл мәселені шешуде құылым психологиясының өкілдері өздерінің осалдығын байқатты және өздері іздестірген фактілер мен теориялық тұжырымдарын дәйектей алмады. Құрылым психологиясының қабылдау процесі жайындағы дәрменсіздігі бір жағынан, бұл ағымның зерттеу жүргізудегі методологиялық саяздығын көрсетсе, екінші жағынан,тұтастық деген ұғымның мәнісін түсіндіруде метафизикалық көзқарасқа ұрынғанын байқатты. Нәтижеде біздер құрылым исихологиясы ағымындағы бірімен-бірі сабақтас екі пікірмен ұштастық. Оның бірі — Қ.Готтшальд пен К.Коффка зерттеулері. Бұл екеуі де қабылдаудың адамның даму кезеңдеріне орай қалайша даму сипаттарын ажыратыи көрсете алмады. Ал екіншісі — Фолькельт зерттеуі. Бұл зерттеуде қабылдау адамның барлық даму сатыларында нәрестелік кезеңінде қалыптасқан біртұтас құрылымды сипатта болады деп анықталады. Ол барлық нәрсе өзгеріссіз өз күйін сақтайды деген пікірге сүйенді.

Мен құрылым психологиясының қабылдау процесіне қатысты тығырыққа тірелген жағдайынан шығу үшін, балалар қабылдауы-ның дамуын дұрыс жолға салып іздестіру ниетімен, олардың табиғи даму кезеңдерін қарастырған тиімді болар деп санаймын. Бұл мәселе бұрыннан келе жатқан біздерге мәлім жағдай. Бұл мәселенің шешімін табуды алғаш рет ойластырған психофизиолог мамандар, атап айтқанда Г.Гельмгольц қолға алып зерттеген еді. Алайда бұл мәселе одан әрі іздестірілмеді. Ал соңғы екі он жылдың ішінде бұл мәселені іздестіру қайтадан су бетіне қалқып шықты. Мәселенің түпкі мәні мынада: қазіргі ересек адамдардың қабылдауын түсіндірудің өзіндік қиындығы бар және өзге психикалық процестерден айырмашылығы бар екендігі даусыз. Олай болса, біздің қабылдау ерекшелігіміздің миы зақымдальш, ауруға душар болған адамдардан айырмашылығы неде? Біз маңымыздары кез-келген нәрсеге зер салып қарайтын болсақ, өзара байланысты, ретті бейнелерін тұтас күйінде қабылдаймыз. Бұл мәселенін. аржақ-бержағын ой жүгіртіп, оны тәжірибе арқылы іздестіретін болсақ мынадай қаситеттерді аңғарып білеміз. Бірінші — заттың шамасын қабылдаудың тұрақтылығы. Егер мен ұзындығы бірдей екі затты (екі қаламды) ұстап тұрып көз алдыма жақындататын болсам, көз қабының торына сол екі заттың бірдей бейнесі түседі, Егер сол қаламның бірі екіншісінен 5 есе ұзын болса, онда осы екі қаламның әр қайсысының шамасы түрліше болып бейнеленеді. Демек қаламның ұзын-қысқалы болуы екі түрлі тітіркендіргіш тудыратын болғаны. Бұл тәжірибені одан әрі жүргізіп, сол қаламның ұзынын көз алдымнан 5 есе қашықтатсақ онда екі түрлі қаламның көз қабығындағы торға түскен бейнесі шамалас болар еді. Бірақ осы ұзындығы екі түрлі қаламның ұзынын қашықтатып, оның екеуін де қатар қабылдасақ олардың ұзындығы түрліше екендігі айқын байқалады. Мүндай көріністің психологиялық мәні неде? Не себептен мен бұл қаламдардың шамасы түрліше деп қабылдаймын?

Осы қабылданған екі түрлі заттың түрліше қашықтықта тұрғанымен олар өз қалпында қаңдай болса, дәл сондай болып бейнеледі. Бұл — қабылдаудың тұрақтылык қасиеті. Осы ретте заттардың биологиялық қасиетін де ескеру керек. Мынадай мысал келтірейік. Жыртқыш аңдардан қорқатын хайуанаттар өздерінің. жауымен арасы 100 қадам қашықтықта тұрып өзінің табиғи тұрқынан 100 есе кішірейіп көрінсе де, оны хайуандар сол күйінде қабылдап одан қауіптеніп секем алады. Заттар мен жыртқыш аңдар белгілі қашықтықта орналасқанымен олар сол өз қалпында қабылданбаған болса, онда хайуандар жыртқыштардан қауіптеніп сескенбенген болар еді” Мұндай биологиялык заңдылық заттардың өзіндік тұлғасының тұрақты түрде бейнеленіп отыратыңдығын көрсетеді.

Демек, осындай мысалдардан біздер биологиялмк механизмнің заттардың шама-шарқы мен мөлшері, кеңістікте орналасуы түрлі жағдайға сәйкес орнын өзгерткенмен, олардьщ тұрақты қасиеттері үнемі сақталып отыратындығына толық көзіміз жетеді. Енді нәрселердің түс-тірін (реңін) қабылдаудары тұрақтылықты іздестіріп көрейік, Э.Геринг өз тәжірибелерінде бордың сынығы түс кезінде кас қарайған мезгілмен салыстырғанда күн сәулесін 10 есе артық қабылдап жарқырай түсетінін айтады. Ымырт кезінде бор ақ түсті, ал көмір қара түсті больш қала береді. Өзге де нәрселердің түр -түстеріне қатысты зерттеу нәтижелері де әртүрлі жарықтың түсуіне қарамастан өңдерін өзгертпей бір қалыпта қала береді. Дегенмен нәрселердің тұр-түсі әр түсті жарықпен шаталысқаңда сапасын өзгертіп, адамда әр қилы тітіркендіргіштер тудырады.

Нәрселердің шамасы мен түр-түсінің тұрақтылығы сол заттгардың тұлғасының да тұрақты екенін көрсетпей ме? Мысалы, мына менің алдымда жатқан зат портфель ғой. Осы портфельді жоғарыдан да, жанынан да қарасаң сол портфель күйінде өзгерместен жата береді. Осы орайда Гельмгольц сурет пәнінің оқытушысы өз шәкірттеріне сурет салдыру үшін нағыз столдың толық тұлғасын емес, сол столдың кесіндісін көріп отырғанын айрықша етіп түсіңдіру әлдеқайда қиьш болатындығына баса мән берген.

Нәрселердің шама-шарқы мен түр-түсінің тұлғасының тұрақтылығына қатысты өзге де қасиеттерімен толықтыруға болар еді. Бұл мәселенің бәрі тікелей бақыланатын қасиеттер құрылымы деп аталады. Тікелей бақылаудың өзі тағы да заттарды дұрыс қабылдай білу. Соңдықтан біздер тікелей бақылау нәтижесінде нәрселер мен құбылыстардың құлпырып өзгеруі кеңістікте орналасу жағдайына қарамастан, оларды бұрмаламай дәл сол күйінде тұрақты жағдайында қабылдаймыз. Біздің нәрселерді айқын қабылдап, оларды реттеп отыруға байланысты көптеген өзекті мәселелерді қарастыруда басты мақсатымыз — балалардың қабылдау процесін дамытуға арналған. Бұл мақсатты жүзеге асыру жолында қажетті проблемалардың шыңдығын ашып беретін тиісті зарттеулерді іске асыруда ассоциация психологиясы мен құрылым психологиясының өкілдері кедергі жасап, оларды іздестіруді өрістетуге тосқауыл болды.

Г.Роршахтың тәжірибесін бірсыпыра зерттеушілер жал-ғастырып, оны соңғы кезде жас зерттеуші Э.Блейлер жүйеге келтіргенін сіздер білесіздер. Олардың тәжірибесі А.Бинеден бас-талатын сия тамшысының мағынасыз данын қабылдауға арналған. Бұл тәжірибеде қабылдаудын мағыналық ерекшелігіне мән берген Бине сияның қағазға түскен тамшысын бір бет қағазға түсіріп, оны ортасынан бүктеп екінші бетпен беттестіргенде дақтан белгілер пайда болған. Осы бейнелерді оқушыларға көрсеткенде олар мұны сия тамшысы демей, бірі иттің, екіншісі сиырдың үшіншілері аспандағы бұлттың бейнелері деп қабылдаған. Өйткені балалар бұрын-соңды сия тамшысынан пайда болған мағынасыз бейнелерді көріп, оларды талдамаған.

Мен қазір алдымда жатқан бірнеше заттардың жеке белгілері мен сипаттарын көріп отырмын. Олардың ішінен бір заттың мән-жайын барлап, оны айқынырақ қабылдаймын. Мен шамды, үстелді, адамдарды көріп отырмын. Міне, осындай жәйттердің бәрі, Бюлердің айтуынша, қабылдау адамның көрнекі ойлауының бір бөлігі. Осы көріп отырған заттардың бәрі бір мезгілде әсер ететін болса, бұл қабылдаудың көлемін құрайды. Осы бағытты ұстанған бірсыпыра зерттеушілердің пікірінше адамның ойлау Үстінде қабылдауында алдану (иллюзия) пайда болады дейді. Ойдың құбылмалы болу салдарынан қабылданған нәрселердің бейнесі бүрмаланады. Бұл — аддану.

Тағы бір мысал ретінде ІПарпантье алдануын қарастырайық. Біз цилиндр формасындағы затты қолымызға алып салмақтап көреміз. Формасы кіші цилиңдрдің салмағы ауырлау болып қабылданады. Өйткені кіші цилиндрдің массасы біздің, түйсінуімізше тығыз. Біз сол заттардың көлемі мен салмағы жайында мағыналы қабылдаудан әлі арыла қойған жоқпыз. Сондықтан біздер заттардың сыртқы түріне қарап алдану пайда болып, тікелей қабылдауымызда қателесеміз. Ересек адамдар осы цилиндрлердін. салмағын анықтау үшін екі көзін жұмып колына алып көрсе екеуінін де салмашнъщ бірдей екенін анықтай алады, Мұндай тәжірибені соқыр адамдарға жасатқанда олар цилиндрлерді көре алмаса да сипап біліп, келемі кіші цилиндрді салмақтырақ дейді. Сонымен мағыналық қабылдауда цилиндрлердің көлемін салыстыру нәтижесінде тікелей түйсіну арқьшы алдану пайда болады. Қабылдаудағы алдану туралы теориялык қорытынды жасау үшін тағы да бірнеше тәжірибе нәтижелерін келтірейік. Мылқау балалармен жүргізілген тәжірибеде олар көздері көрсе де Шарпантье алдануьша берілмеген, Одан әрі қарай жүргізілген зерттеулер алданудың бұл түрінің диагаостиқалык маңызы бола-тындығын байқатқан. Бұл — Демор симптомы деп аталған. Оның мәні ақыл-ойы мешеу қалған балалардың қабылдауы мағынасыз болғандықтан кіші цилиндрді салмақты деп қабылдамаған. 9-10 жастағы балалармен жұмыс істегенде олардың акьш-ой кемістігінің дәрежесін анықтау ииетімен Демор симптомын қолдану маңызды өлшем болып саналады. Демор тәжірибелерін тексеріп көру үшін Э.Клапаред мынадай пікір айтады: бала қабылдауын дамытуда алданулар тамаша симп-томдык қызмет атқарады дейді. Бұдан былайш зерттеунәтижелері көрсеткендей иіркалыпты дамыған 5 жасқа дейінгі балалар Шарпантье алдануьша берілмейді.

Шарпантье тәжірибелері баланың жас даму ерекшелікгеріне орай өзгергді. Ақыл-ойы мешеулеп қалған балаларда ондай алдану болмайтындығын байқадық. Мұндай алдану мылқау балалардың көпшілігінде кездеспейді. Демордың өз пікірінше бұлл тәжірибе ақыл-ой кемістігінін дәрежесін анықтауда диагаостикалық өлшем бола алады. Бұл тәжірибенің неге келіп тірелетінін қысқаша анықтау үшін мен жоғарыда баяндалғандай қабылдаудың дамуына қатысты екі түрлі жәйттің мән-жайына тоқталдым.

Жүргізілген тәжірибелер бір жағынан қабылдаудың мағыналығы ересек адамдарға тән қасиет екенін көрсетсе, ал мұндай қаснет балаларда байқалмайды. Қабылдаудың мағаналығы адамда жүре пайда болатын психикалық дамудың жемісі. Екінші жағынан алғанда бұл тәжірибеде айқындалған нәрсе — қабылдаудың тқрақтылық қасиеті эйдетизм құбылысы-мен байланысты болуы. Бұл орайда көрнекі ойлаудың қабылдаумен бірігіп кететіндігі. Көрнекі ойлау мен қабылдаудың өзара айырмашылықтарын арнайы тәжірибе арқылы ғана айыруға болады. Үшінші мәселе — қабылдаудың мағыналығы өзіндік тиянағы бар мәселе. Бұл мәселені зерттеу әуел бастан-ақ белгілі болып, суреттерді қабылдау тәжірибесімен анықталған-ды. Бұл жәйт балалардың мағаналы қабылдауының сырын ашты. Балалардың жас даму ерекшелігіне ыңғайланып жүргізілген мың сан тәжірибелер статистикалық әдістер арқылы қорытылады. Осы тәжірибелерге балалардың жасына қарай сан алуан сурет көріністерін түрлі мағынада қабылдау деңгейін көрсетті.

Қабылдаудың өзіндік қасиеті бірсыпыра биологиялық рудиментгік ерекшеліктерде, адам мәдениетінің дамуына сәйкес, әсіресе иісті қабылдау қасиеті жоральш кеткендігі байқалады.Бұл орайда мен Т.К.Кеннигогтің қабылдаудың қарапайым түрлері жайында арнайы зертгеу жүргізіп, жоғары сатыдағы сүтқоректі жануарлармен салыстырып қарағанда, адамдардың қабылдау ерекшеліктері неғұрлым шегініл дамымай қалды деген пікірін костағым келеді.Қалған бірнеше минут уақытты тақырыпқа қатысты мәселелерге қысқаша шолу жасап, қорытындылауға рұксат етініздер. Біз қабылдаудың орнықтылығы мен мағыналығы немесе оның сөйлеу әрекетімен ұштастығын алып қарастырсақ та үнемі мынадай теориялық маңызы бар фактіге кездесеміз: әрбір қадам сайын баталар дамуында жеке процестер қызметі өзара байланысты. Дамуда қабылдаудың қызметі нәрселер бейнесін айқындай түсетін эйдетикалық еспен ұштасып, заттарды тұтас көрнекі түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Осындай бейнелер құрамындағы қабылдау ішкі әрекет. Нақты қабылдаумен бірігіп, оны орнықтырады” Алайда, біздер қабылдау тиянақтылығын анықтау ниетімен тікелей әсер еткен нәрселердін мән-жайын тани алмаймыз. Сол себепті біздер заттардың мәнін бірден даралап ажырата білуге өреміз жете бермейді. Тәжірибе бойынша мынадай жәйттердін сыры мәлім болды. Тікелей қабылдау сөзбен, сөйлеумен байланысты екеңдігін балалар қабылдауының даму ерекшеліктері көрсетті. Бала қабылдаған нәрселерінін мән-жайын сөзбен, сөйлеу әрекетімен ұштастырады. Соның нәтижесінде оның дүниетанымы дамиды. Бала қабылдаған нәрселерді сөзбен жеткізеді. Мұндай жәйт бала дамуында жекелеген психикалық процестердің өзара байланысты қызмет атқарып, сананы дамытады. Осы тұрғыдан алғанда ассоциция психологиясы мен құрылым психологиясының бағыты бірізді екендігін көрсетеді. Біз бұл орайда қабылдау процесінің түрлі сатыларында даму ерекшеліктерін өзге психикалық процестер қызметінен бөліп алып қарастырсақ онда қабылдау жайындағы теориялардың бәрі дәрменсіз шындыққа сай келмейтін көзқарастар дер едік. Дегенмен мен баланың даму процесінде қалыптасып отыратын психикалық қызметтер психологиялық жұйелер деп атар едім.

Сонымен, тәжірибелік зерттеу нәтижелері баланың барлық дерлік даму кезендерінде әр түрлі жаңа жүйелердің пайда болып отыратындығын ашып көрсетіп, сол жүйелер ішінде қабылдаудын өзіндік қасиеттерінің бар екендігіне көзіміз жетеді. Жеке процестер атқаратын қызметтер арасында жаңадан пайда болатын байланыстар мен даму нәтижесінде қабылдау өзінің даму сатысында қалыптасқан бірсыпыра қасиетгерінен ажырап, «бостандық* алады. Енді ондай қызметтер өзге процестердің еншісіне ауысып, өзіндік жаңа сипатка ие болады.

Ойымды қайталамау үщін айтайын деген сөзімді бір сөзбен білдірейін: қабылдауда бастапқы даму кезеңі қимыл-қозғалыспен тікелей байланысты болғандығын тәжірибелік зерттеулер анықтады. Ол тікелей сезіп білудегі қимыл-қозғалыстың тек бір жағын ғана білдіреді, ал жылдар бойы даму нәтижесінде қабылдау өзіндік мағынаға ие болып, қимыл-қозғалыс әрекеттерінен арылады. Осы салада К.Левин өзгелерден артық енбектенген зерттеуші. Ол бала қабылдауындағы қимыл-қозғалыс ішкі процестердің дамуымен бірге- қальштасқан дейді. Левин баланың қабылдауы қимыл-қозғалыспен байланысты өзге де ерекшеліктерден бөлектеніп өзіндік айқын сипатка ие болғанда көрнекі ойлаумен байланыспауы мүмкін деген пікірді қолдайды.