Дәріс №1. Тәрбие үдерісі тұтас педагогикалық үдерістің құрамды бөлігі

Әдебиеттер:

1. 
   С.Ш. Әбенбаев Тәрбие теориясы мен әдістемесі. Оқу құралы. –Алматы: Дарын, 2004.
   
2. 
   Жирова Т.М. Развитие ценностей здорового образа жизни школьников.-М.: Панорама, 2005.
   
3. 
   Кукушин В.И. Теория и методика воспитания. – М.: Издательский центр «Академия», 2002.
   
4. 
   Основы воспитательной деятельности современного классного руководителя [Текст]:учебное пособие /сост.: М.И. Шилова, Н.В.Бекузарова.
   
5. 
   Сластенин В.А. Методика воспитательной работы. – учебное пособие, Москва, 2008.
   
6. 
   СуминаТ.Г. Теория и методика воспитательной работы: курс лекций.Т.Г.Сумина Екатеринбург: Изд – во Рос.гос.проф. – пед. ун –та, 2010.
   

«Бақытты болу жағдайы, біздің денемізге жасаған қамқорлыққа байланысты болады. Дене үйлесімділігі арқылы салтанатты рух пайда болады. Ақыл-ойдағы айқындық өте-мөте күш-қайратқа негіделеді» (П.С.Брегг)-дегендей, оқушылардың бақытты болуы,өмір қуанышын қызықтауы, олардағы әрекеттің барлық түрінің жоғары нәтижелі болуы-өзін-өзі жақсы сезінуі және дене мүшелерінің ең жоғары деңгейде қызмет етуімен тығыз байланысты. Осы бағытта жас жеткеншіктерді тәрбиелеу әрі тартымды және онша қиындықты туғызбайды. Себебі, дені сау бала барлық бастамалар мен істерге қанағаттанарлық сезіммен,көтеріңкі көңіл күймен қатыса алады.

Дүниеге сеніммен шаттана қарайды. Мұндай жағдай тұлғаның барлық жағынан дамуына бірден-бір кепіл болады. Бұл, тәрбиенің мақсаты ретінде баланың әлеметтену жағдайына нәтижелі ықпал етеді.

Платон «мемлекет туралы» өзінің философиялық трактатында жазған пікірі бойынша біздің назарымызды екі жағдайға аударады: «Адамның денесі үшін гимнастика, жаны үшін музыка» қажет. Ондағы айтайын деген ойы, біздің көзқарасымыз бойынша, «гимнастика» тек денені жаттықтыру үшін ғана емес, ол адамды «әдемілік заңы» бойынша, дене мүшелерін үйлесімділік пен көтеріңкілікке тәрбиелеудің, ал «музыка»-тар мағынасында біздің тек музыка жағдайында ғана біліміміз деп түсінбеуімізді, керісінше барлық музаға (көркем өнер мен ғылымның қамқоршы құдайы) қызмет көрсету деп түсіну керектігін меңзейтіндей.

Олай болса, «Салауатты өмір салты» деп нені айтамыз?

«Салауаттылық», яғни «деннің саулығы»-Бүкіләлемдік денсаулықты сақтау ұйымының Жарғысында көрсетілгендей дененің, моральдық және әлеуметтік саулықтың,есендіктің толыққанды түрдегі жағдайы. «деннің саулығы» - адамның қоршаған ортаға байсалды, теңгерушілік қатынасын білдіретін дене мүшелерінің қалыпты жағдайы.

«Өмір салты» адамның денелік, интеллектуальдық және еңбек әрекетін; тұрмыстық өзара қарым-қатынасын; дағдысын, орныққан мінез-құлық тәртібін, өмір сүру қарқынын; бірсарынды жұмысы, демалысы және қарым-қатынас ерекшелігін жатқызуға болады. Олай болса, «өмір салты»-деннің саулылығына нәтижелі ықпал ететін «салауатты өмір сүру»ұғымын білдіреді.

Қазіргі ғылым «салауатты өмір салтын»

• 
  ең жақсы үйлесімді тәртіп;
  
• 
  иммунитетті және денені шынықтыру;
  
• 
  дұрыс тамақтану;
  
• 
  орнықты өмір сүру әдет;
  
• 
  зиянды әдеттің болмауы («ауру қалса да-әдет қалмайды»);
  
• 
  жоғары дәрігерлік белсенділік-деп түсіндіреді. Себебі XXI ғасырдың адамы-дені сау, рухы күшті, жан дүниесі таза адам болуы шарт. Сондықтан, оқушылардың салауатты өмір сүруін қалыптастыру- мемлекеттің қамқорлығы.
  

Ол үшін, оқушыларды алдына өмірлік маңызды мақсат қоя білуге тәрбиелеу қажет. Оған жету, ерінбей, шалдықпай үлкен еңбек етуді қажет етеді. Ондағы еңбек-деннің сау болуын қажет етеді.

Философтардың айтуынша, бақытты адамдардың көңіл-күйі тек оларды қоршаған қандай да болмасын өмірге ғана байланысты болып келетіндігі, сонымен бірге сол өмір туралы адамның өз ойы қандай болатындығына да байланыстылығы. Осындай көзқарас баланың өзін-өзі дұрыс бағыттап, күш-жігерін реттеп отыруына көмектесуі мүмкін.

Табиғат адам баласын бақытты және қуанышты өмір сүруге жаратса, ол оны тайсалмай және төзімділікпен қарсы ала білуге дағдылануы қажет.

«Салауатты өмір салтына» 3 идея негіз бола алады: дене үйлесімділігі, жан тазалығы, ақыл-ойдың айқындылығы. Бұл үшеуі тәрбие жұмысының мақсатын анықтау мен оны ұйымдастырудың негізгі қазығы, діңгегі және баланың өзін-өзі тәрбиелеуінің жетекші бағыты болуы тиіс.

Салауатты өмір салтын құруға қатысты дәрігерлердің берген кеңесі:

1. 
   Күн сәулесін пайдалану.
   

• 
  мүмкіндігіне орай күннің көзінде жиі болуға тырысыңыз. Денеңізді күнге жеңіл қыздыру үшін, оның сәулесімен шомылыңыз. Ол үшің, демалыс кезінде 2-3 апта мөлшерінде күннің көзінде болуды әдетке айналдырыңыз;
  
• 
  күннің жарығын пайдаланып өсірген бақша өсімдіктері және жеміс –жидектерімен көптеп қоректеніңіз. Әсіресе күннің көзінде өсетін хлорфиллді көптеп пайдаланыңыз. Ол үлкендер үшін де және балалар үшін де өте қажет тамақ болып есептелінеді;
  
• 
  үлкендердің және балалардың әрекетінде көбінесе күнді бейнелеу әдетке айналсын: сурет салу, бөлмені немесе интерьерді безендіру, қабырғаға сурет, картиналарды іздеу картиналарды ілу, өлең, тақпақ, ән тыңдау т.с.с;
  
• 
  серуен құру барысында күннің адам өміріне, құстарға өсімдіктер мен жан- жануарларға, жалпы тіршілік болмысына тигізер өте маңызды қызметі туралы әңгіме құруды ұмытпаңыз. Одан кімде болмасын үлкен әсер алады;
  
• 
  балалармен қарым- қатынаста күнге қатысты сөздерді жиі қолдануға дағдыланыңыз. Мысалы, «Күнім менің», «Cен бүгін күн сәулесі секілді әдемісің немесе жарқырайсың» т.с.с
  

1. 
   Таза ауамен демалу
   

• 
  таза ауа, ең алдымен, ол адамның организміне - оттек береді, суық ауа –оның денесін шынықтырады, соққан жылы әрі нәзік жел – қуаныш сезімін шашқандай болады. Сол үшін де таза ауада жиі болуға тырысу керек: серуен құру, жұмысқа баяу бару немесе одан жаяу қайту, сенбі-жексенбі күндері қала немесе ауыл сыртында демалу. Яғни, тәулігіне 24 сағат таза ауада болуға немесе онымен демалуға тырысу қажет;
  
• 
  үйде терезенің ашық көзінде ұйықтауды, таза ауада дене шынықтыруды әдетке айналдыр;
  
• 
  киіміңіз денеңізге ауа өткізуді қамтамасыз етсің, ешбір жағдайда синтетикалық материалдан тігілген киімді кимеңіз! Әуе ваннасын қабылдауды ұмытпаңыз.
  
• 
  емді оттек коктейлін қабылдауды ұмытпаңыз;
  
• 
  тыныс алу жолдарын жаттықтыруды үнемі пайдаланып отырыңыз.
  
• 
  өзіңнің организміңді темекі түтінімен улама! Өзіңнің ортаңда темекінің адам өміріне зияны жайында белсенді үгіт насихат жүргізуді ұмытпа. Ол сенің қоғам алдындағы борышың.
  

1. 
   Таза суды пайдалану
   

• 
  құрамында суы бар бақша өсімдіктерін, жеміс-жидектерін және шырын сөлін пайдалануды ұмытпа! Бұлақ, күмістелген, магниттелген, тазаланған суларды пайдалан. Оны 15-30 минут шамасындай уақытта ас ішер алдында, шөлдеген жағдайда және полиэтилен бутылкасын пайдаланған сусын, шырынмен, сонымен қатар сапасы төмен қызыл шараппен қосып ішкен дұрыс.
  
• 
  міндетті түрде денеңе суды пайдалан: күнделікті таңертеңгілік суық сумен шайыну, кешкілік ыстық сумен былау қабылдау, содан кейін таза әрі жұмсақ ормалмен денеңді ысқылау, денеге суды ақтарып, төгіп құю, табиғи ашық су суаттары мен көлдерде, өзендерде шомылуға әдеттен және суасты массаж алуды ұмытпа
  
• 
  су тақырыбына арналған сурет, өлең, тақпақ, әнді пайдаланып отыру жүйке тамырларының шаршауын бәсеңдетуде және оған ем жасау үшін пайдаланудың маңызы зор.
  

1. 
   Табиғи тамақтану
   

• 
  егерде М.Киммелдің сөзіне сүйенсек, дұрыс тамақтану –бұл ғылым және көркем өнер ашу, ыза қорқу, сенімсіздік, алаңдаушылық –тамақты қалыпты сіңірудің бірден-бір жауы. Тамақ қабылдау барысында ұрсысу, дауыс көтеру, жүйкені шаршату, реніш білдіру т.с.с. денсаулықтың ең қауіпті жауы.
  

5. 
   Ашығу.
   

6. 
   Дене жаттығулары.
   

Салауатты өмір зиянды әдеттермен үйлеспейді. Алкоголь және басқадай маскүнемдікке әкелетін заттар, анаша, шылым шегу салауатты өмір салтын қалыптастыруға жан-жақты кедергі келтіреді. Зиянды әдеттер көптеген аурушаңдықтың қауіптілік факторы болып саналады және балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайына кері әсер етеді.

Қазіргі кезде, жоғарғы сынып оқушыларына жүргізілген эпидемиологиялық тексерулер шылым шегу, шарап ішу, анаша пайдалану жастардың арасында кеңірек таралып бара жатқанын көрсетеді. Әсіресе маскүнемдік бірінші орынға шығады екен.

Маскүнемдікке бейім келетін ең қиын кезең - жасөспірім кезеңі. Бұл кезеңде жасөспірімдер тіршілігінде бірқатар маңызды өзгерістер болып жатады. Біріншіден, организмнің психо-эндокриндік қайта құрылуы қалыптасады, екіншіден жаңа көзқарас, қажеттіліктер қалыптаса бастайды. Психологиялық қайта құрылу дискамфорттық жағдайлардың пайда болуының себебінен қиын қалыптасады. Жасөспірімдердің мінез-құлқы тұрақсыздықпен, жылдам жәбірленгіш, өкпешілдікпен сипатталады. Осы кезеңде жолдастар тауып, топ құрып жүру қажеттілігі жоғары болады. Сонымен қатар, жасөспірімдер тобында өздерінің бағалайтын бағыт, пікірлері, демалыс уақыттарын өткізу, көптеген қиын жағдайларды шешу тәсілдері қалыптасады. Сондықтан бұл кезеңде топтармен бірге арақ- шарапқа үйрену қауіпі артып, ата-аналары мен педагогтардың ескертпелері оның еркіндігіне, құқығына қарсылық көрсету сияқты қабылданып, көбінесе олардың мінез-құлқына кері әсер етуі мүмкін. Сондықтан, оларды бір жақты тыңдауға мәжбүр ету олардың қарсылығын туғызып, өз бетімен кетуіне әкеліп соғады.

Шынайы өмірдің қиыншылығынан қашу да балаларды алкогольдік топтарға әкелуі мүмкін. Яғни, негізгі іс-әрекеттеріне (оқу-жұмыс) қанағаттанбау, істеген жұмыстардың нәтижесінің шықпауы т.с.с. Осындай жағдайлардан өте маңызды психологиялық механизм жасауға болады: тіршілік түйткілдері мазасыздандырып, күткен жетістіктеріне жете алмаған жасөспірімдер алкогольдік топтарға «ауысу арқылы қалыптасқан нормалар мен құндылықтарға өзінің қарсылығын көрсетеді. Сонымен қатар, ішімдікке қойылған қарсы талаптарды да бұзады.

Зиянды әдеттердің алдын алудағы маңызды бағыт - жасөспірімнің жеке адам болып қалыптасуына, оның қажеттілігінің, сұраныстарының жоғарылауына, адамзат баласының қастерлейтін мәдени құндылықтарына көзқарасын, яғни жасөспірімнің рухани денсаулығын қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуі тиіс.

Жасөспірімдер арасында алкогольге қарсы ағартушылық, тәрбиелік жұмыстар жүргізу

• 
  ішімдікке қарсы арнаулы профилактикалық тәсілге жатады. Мектептерде алкогольге қарсы тәрбие жүргізген кезде төмендегі принциптерді басшылыққа алған дұрыс:
  
  • 
    Мектеп оқушыларын ерте жастан алкогольге қарсы тәрбиелеп, қалыптастыру. Алкогольге жеке көзқарас 9-10 жастың өзінде қалыптаса бастайтындықтан, ішімдікке қарсы тәрбиенің бастауыш сыныптардан басталғаны жөн;
    
  • 
    Алкогольге қарсы тәрбие мен ағартушылық бір бағытта, бірізділікпен жүруі қажет; мұнда оқушының жас мөлшеріне сәйкес қарапайым мысалдан бастап, ішімдікке байланысты қоғамға да, өзіне де келтіретін зор кесапатты түсіндіру арқылы ішімдіктің зиянын ашып беру керек;
    
  • 
    Ішімдікке қарсы жұмысты балалар арасында қойылған фазалар мен кезеңдерге сәйкес жоспарлау;
    
  • 
    Ішімдікке қарсы жүргізілген жұмыстарда оқушылардың әр түрлі жас топтарының психикалық ерекшеліктерін ескеру;
    
  • 
    Оқушыларды ішімдікке қарсы тәрбиелеп, қалыптастыру жұмыстары гигиеналық және әдет-ғұрыптық, эмоционалдық және мазмұндық аспекттерге сәйкес келуі тиіс;
    
  • 
    Балаларды әлеуметтік-гигиеналық пайдалы белсенділігін жоғарылату, толыққұнды демалыстар ұйымдастыру;
    
  • 
    Алкогольге қарсы жұмыстарды кешенді жүргізу. Педагогикалық ұжымдар мұндай жұмыстарды жанұялармен, маман дәрігерлермен, соның ішінде наркологтармен,
    

Балалар мен жасөспірімдердің салауатты өмір салтын қалыптастыруды, олардың белгілі жас-жыныс, ұжымдық ерекшеліктерін ескере отырып жүргізген тиімді.